Þjóðviljinn - 08.12.1989, Page 3

BÓKABLAÐ
Fyrírheitna landið
Lesendur spjalla um lokabindi „eyjabálksu Einars Kárasonar
Einar Kárason lýkur sögunni af Karólínu spákonu
og afkomendum hennar á því að senda tvo unga
menn afættinni, Manna og Munda, til Ameríku sem
það fólk hefur lengi dreymt um. Fyrirheitna landið
er framhald af Þar sem Djöfiaeyjan rís og Guii-
eyjunni en gerist talsvert seinna.
Fáar íslenskar skáldsögur hafa eignast fleiri les-
endur en sögur Einars á undanförnum árum, og við
höfðum samband við tvo þeirra, hvorn sínum megin
á landinu, Sólrúnu Magnúsdóttur skrifstofumann á
Siglufirði og Ragnar Hilmarsson kennara í
Vestmannaeyjum.
Einar Kárason hefur lokið við
eyjabálkinn saem hófst í
Thule-kampinum eftir stríð.
Mynd: Þórarinn Ó. Þórarinsson.
Uppgjör
við
ameríska
drauminn
„Ég hef marglesið fyrri bækur
Einars og kennt Djöflaeyjuna í 8.
bekk, en Fyrirheitna landið kom
mér á óvart,“ sagði Ragnar.
„Þetta er góð bók og skemmtileg,
en hún er ólík hinum bókunum
og ég efast um að Einar hafi ætlað
að hafa hana eins og þær. Hann
er að gera upp hvernig fór fyrir
þessu fólki og sú saga er sorgleg.
í fyrri bókunum lýsir hann lífí
fólks í braggahverfunum í
Reykjavík. Ég man eftir þessum
hverfum og hvernig var talað um
ástandið þar, hávaða og fyllirí.
Lýsing Einars er raunsæ og sönn
og sagan í rauninni dapurleg, en
stfllinn er svo hraðurög höfundur
svo orðheppinn að á yfírborðinu
verður frásögnin afskaplega
fyndin. Húmorinn breiðir yfir
ömurleikann.
í nýju bókinni nær sársaukinn
upp á yfirborðið, þó að oft sé sagt
skemmtilega frá, einkum atburð-
um sem gerast í fortíðinni, áður
en strákarnir fara til Ameríku.
Það færir líka atvik nær lesendum
að Einar lætur einn af strákunum
segja frá í eigin persónu í stað
þess að nota sögumann fyrir utan
atburðarásina eins og í fyrri
bókunum.
Mér fannst gaman að hitta góð-
kunningja mína aftur í Fyrir-
heitna landinu, en það sorglega
er að þeir hafa ekki komist úr
sporunum síðan síðast. Gera ekki
neitt af viti. Gömlu félagarnir
ennþá á bísanum, sama ólánið
yfir Dollý og Gretti, Baddi sami
Þrælar umhverfis
og uppeldis
Ragnar Hilmarsson: Gaman að
hitta góðkunningjana aftur.
róninn. Þetta líf tók á sig hetju-
legan blæ í fyrri bókunum en nú
er honum svipt af. Enginn hefur
haft efni eða rænu á að mennta
sig, lífið hefur gengið út á amer-
íska drauminn. Þessi síðasta bók
er uppgjör við hann. Og þó að
fátt sé gott við Ameríku í bókinni
er þetta áreiðanlega raunsæ
mynd af þeirri Ameríku sem
þetta fólk myndi finna ef það færi
að leita.
Baddi er spennandi persóna,
töffarinn sem rúllar öllum upp
með hnitmiðuðum amerískum
frösum, en hann breytist ekkert
og í raun og veru fær hann engin
tækifæri til að þroskast. Um-
hverfíð heldur honum á sama
stað og það gerir amma hans líka
þó að hún vilji vera honum góð.
Hún telur honum trú um að hann
sé fullkominn og allir eru bara
vondir sem segja annað. Slík
dæmi þekkir maður mörg úr dag-
lega lífinu.“
„Þegar ég heyrði að von væri á
þriðju bókinni frá Einari Kára-
syni um fólkið í braggahverfinu
fór ég að velta fyrir mér hvað yrði
um það og hvernig væri hægt að
halda sögunni áfram," sagði Sól-
rún, „og ég verð að viðurkenna
að ég gat ekki ímyndað mér
hvernig hann færi að því. Svo
reyndist bókin vera alveg rökrétt
framhald af hinum fyrri - og þó
kom hún á óvart.
En fyrri bækurnar komu líka á
óvart. Sögusviðið er svo fjarlægt
að manni fannst merkilegt hvað
svona ungur maður gat skrifað
eðlilega um það. Persónurnar
verða einstaklega lifandi og Ein-
ar er þeim trúr gegnum alla sög-
una, þessu einkennilega fólki
sem heldur svo vel hvað utan um
annað.
Samt er það kannski sam-
heldnin sem verður því að falli.
Þau eru þrælar síns tíma, um-
hverfís síns og uppeldis, og ná
aldrei að vinna úr hæfileikum sín-
um. Karólína gamla er eins og
ungamamma, ofboðslega góð við
eftirlætin sín. Alltaf er hún að
verja Badda og afsaka hann, en
aldrei hvetur hún hann áfram
vegna þess að framtíðin er ekki til
og nútíðin er bara eitthvað sem
verður að bjarga. „Iss, við redd-
um okkur,“ segir Gógó í lok
Fyrirheitna landsins, og það
finnst mér vera mottó þessara
bóka. Unga fólkið er aldrei hvatt
til að taka í hnakkadrambið á
sjálfu sér, Karólína og Gógó
redda því úr hverjum vanda - og
brjóta það niður með væntum-
þykjunni.
En kannski átti þetta fólk sér
aidrei viðreisnar von. Þó að það
væri hæfileikaríkt var það ríg-
neglt niður af aðstæðum sínum.
Braggabörnin voru ekki talin
með, samfélagið fyrir utan vildi
helst ekki taka við þeim.
Strákarnir sem fara til Amer-
íku í nýju bókinni standa svolítið
Saga úr glasnostinu
Ingibjörg Haraldsdóttir skrifar um Anatolí Rybakov
Sovéska skáldsagan Börn Ar-
bats eftir Anatolí Rybakov var
fyrst gefin út í Moskvu árið 1987,
en hafði þá verið í smíðum allt frá
1966. Það þurfti nýja tíma og
breytta stefnu í menningarmálum
til að gera útgáfu hennar mögu-
Iega. Börn Arbats hefur verið
kölluð dæmigerð „glasnost-saga“
- afsprengi þeirrar umræðu sem
hafín er í Sovétríkjunum undir
merkjum nýrra viðhorfa. Fortíð-
in er tekin til endurskoðunar, lík-
in dregin upp úr lestinni, reynt að
horfast í augu við afglöp og glæpi
Stalíntímans.
Arbat er gata í miðborg
Moskvu og reyndar heilt hverfi
sem kennt er við götuna. Þar var
frá fornu fari einkum aðsetur
menntafólks, listamanna og betri
borgara. Þegar sagan hefst, árið
1933, hefur þó orðið nokkur
uppstokkun meðal íbúa Arbats.
Aðalpersónur sögunnar eru hóp-
ur skólasystkina sem er í þann
veginn að ljúka framhaldsnámi
og taka til starfa úti í þjóðfé-
laginu. Meðal þeirra eru Sasha
Pankratov, sannfærður komm-
únisti og hugsjónamaður, og Júrí
Sharok, tækifærissinni og
óþokki. Lýsingin á þeim síðar-
nefnda er afar vel heppnuð og
sannfærandi og jafnast hér um bil
á við lýsingu Rybakovs á aðal-
skúrki bókarinnar, sem er sjálfur
Jósef Vissaríonovítsj Stalín.
Það sem gerir Börn Arbats að
skáldverki sem hefur farið sigur-
för um heiminn er öðru fremur sú
mynd sem höfundur dregur upp
af Stalín. Lesandinn kynnist þess-
ari skuggalegu persónu í návígi,
gægist inn í hugskot hans, rifjar
upp með honum endurminningar
utan við fjölskyldukjarnann og
sjá aðalpersónur fyrri bókanna úr
fjariægð. Þeir bera virðingu fyrir
Badda sem þó gerir aldrei neitt
nema skandala, þeir líta upp til
Gógó og þeir leggja á sig langa
ferð til að hitta þessar þjóðsagna-
persónur.
Það er enginn Dallasbragur á
Ameríkunni sem þeir koma til og'
stundum verður manni á að
spyrja: „Getur fólk lifað svona?
Það sem gerist er í raun og veru
átakanlegt en samt getur maður
ekki að sér gert að hlæja að því.
Víða dregur Einar upp andstæð-
ur sem sýna fáránleikann í hnot-
skum - gott dæmi úr fyrri bókun-
um er þegar gamla konan á ekki
eldivið fyrir jólin og fær svo kassa
fullan af glimmeri frá Ameríku!
Ameríka á ekki mikið glimmer
þegar nær er komið.
Bækurnar þrjár eru engir doðr-
antar en þó er sögð mikil saga í
þeim. Bæði er að hún nær yfir
langan tíma og kynnir okkur fyrir
fjöldamörgum persónum, og svo
segir hún frá miklu breytinga-
skeiði í íslensku samfélagi eftir
Sólrún Magnúsdóttir: Enginn
Dallasbragur á Ameríkunni.
Mynd: Jim Smart.
stríð. En breytingarnar gerast
fyrir utan braggahverfið, samfé-
lag þess er einangrað og fólkið
þar á ekki gott með að rífa sig frá
því. Og þegar það hrynur leitar
það í annað „verndað" umhverfí.
Þetta er grátbrosleg saga, skrif-
uð af ríkri frásagnargleði og ein-
staklega myndræn. Eg vil sjá um-
hverfi og persónur fyrir mér þeg-
ar ég les, og Einar gefur lesend-
um nógan efnivið í myndir í þess-
um bókum.“
Sigfús Bjartmannsson
VIÐHALD
hálf undan sænginni
andar hún værar
hann bandar kviðu
mjúkri sviflæðu
varanlegs upphafs
og flóknum
ferlum draumanna
hann sker sér brauð
sker sneið af epli
beittur glampinn
fellur af nákvæmni
milli tannanna út
og línurnar
skera enda í hvarf
ef birtir
dregur hann vandlega fyrir
svo kinnin og brjóstið
verði síður að dufti
Án fjaðra er þriðja ljóðabók Sig-
fúsar Bjartmarssonar og ný í fleiri
en einum skrlningi. Hann er kom-
inn heim úr ferðalögum, og inn.
Og þótt hann yrki hér víða í
löngum bálkum er form hans enn
meitlaðra en fyrr. Efnistökin eru
þroskuð og öguð, málið nýstár-
legt og ljóðmyndimar alþjóðlegri
en gerist og gengur í íslenskum
skáldskap.
Anatolí Rybakov.
frá bernskuámnum í Grúsíu, sest
með honum í tannlæknastól - og
fylgist furðu lostinn með
leyndum áformum hans um að
ryðja úr vegi keppinautum og
andstæðingum. Sögunni lýkur
með morðinu á Sergei Kírov,
vinsælum flokksleiðtoga í Len-
íngrad, 1. desember 1934, en í
kjölfar þess morðs fylgdu
hreinsanirnar miklu. Kírov kem-
ur talsvert við sögu í bókinni, svo
og fleiri af nánustu samverka-
mönnum Stalíns sem síðar urðu
fyrir barðinu á honum.
í sögunni er dregin upp trú-
verðug mynd af andrúmslofti
fjórða áratugarins. Börn Arbats
er skáldsaga í rússneskum stfl, í
henni eru margar sögur sagðar og
mörgum persónum lýst.
Anatolí Rybakov fæddist árið
1911 og á að baki langan rithöf-
undarferil. Hann fékk Stalín-
verðlaunin 1951 fyrir skáldsögu-
na Bílstjórarnir, og 1978 vakti
saga hans Þungur sandur tölu-
verða athygli, bæði innan og utan
Sovétríkjanna, en heimsfrægur
varð hann á gamals aldri fyrir
Börn Arbats. Fyrr á þessu ári ák-
váðu umbótasinnaðir sovéskir
rithöfundar að setja á laggirnar
Sovétdeild PEN-klúbbsins, al-
þjóðasamtaka rithöfunda, og var
Rybakov þá kjörinn forseti
deildarinnar.
Síða 3
Mynd: Þórarinn Ó. Þórarinsson.