Þjóðviljinn - 27.07.1990, Blaðsíða 9

„Afþessu ber hins vegar ekki að draga þá ályktun að við eigum að stefna beint
og fyrirvaraiaust inn í EB. Málið er hins vegar snúnara en svo að hægt sé að
ræða það eingöngu í svart/hvítu, “ segir Björn Arnórsson m.a. í grein sinni.
EB (Evrópubandalagið) og
EES (evrópska efnahagssvæðið,
en um það snúast viðræður
EFTA og EB) fá nú vaxandi svig-
rúm í íslenskri umræðu eins og
annars staðar í Evrópu og
reyndar víðar. Það er af hinu
góða, en brýnt að umræðan fjalli
um þau málefni og vandamál,
sem eru á dagskrá frekar en að
menn grafi sig í skotgrafir gegn
raunverulegum og ímynduðum
andstæðingum eins og allt of oft
er raunin.
Umræðan snýst um mikilvæg
efnahagsleg málefni, en ekki að-
eins það. Hún snýst einnig um
menningu og sjálfstæði þjóða.
Það er rétt, sem bent hefur verið
á, að menningu og sjálfstæði
verður ekki fórnað á altari króna
og aura. En jafn mikilvægt er að
skilja og viðurkenna, að það get-
ur orðið æði þröngt um bæði
menninguna og sjálfstæðið ef
krónurnar og aurana skortir.
Sjálfstæðið
Það er ákaflega mikilvægt að
skilja mikilvægi þess hvernig
heimsmarkaðurinn tengir okkur
saman. Eitt af hlutverkum hans
er að nýta verkaskiptinguna í
framleiðslunni þannig að varan
er framleidd þar sem hagkvæm-
ast er og síðan skipt fyrir milli-
göngu peninga fyrir aðrar vörur,
sem hagkvæmara er að framleiða
annars staðar. Hægt er með viss-
um rökum að fullyrða að verka-
skiptingin sem slík skerði sjálf-
stæði okkar - ég er háðari íslensk-
um bændum, en ef ég ræktaði
mínar mat vörur sj álfur - en vænt-
anlega vefst ekki fyrir neinum að
sjá að það afsal sjálfstæðis eykur
ekki aðeins velmegun mína held-
ur og gefur mér aukið sjálfstæði
að öðru leyti, t.d. með auknum
frítíma.
Þetta viðurkenna væntanlega
allir þegar innanlandsverkaskipt-
ingin er rædd, en málið virðist
öllu viðkvæmara þegar að utan-
ríkisviðskiptum í víðri merkingu
kemur.
Við verðum að aðlaga okkur
þeirri þróun, sem á sér stað í EB
og höfum reyndar löngu hafið þá
aðlögun. Málið snýst að miklu
leyti um það hvernig við höfum
best áhrif á það ferli, sem við nú
þegar aðlögum okkur að. Gerum
við það best utan EB og EES, í
EES eða jafnvel í EB?
Einn helsti hvatinn að innri
markaði EB var einmitt efna-
hagsleg stöðvun í Evrópu. Evr-
ópubúar óttuðust að efnahágslíf-
ið í heiminum væri að þróast upp í
tvo póla. Annars vegar N-
Ameríku, með Bandaríkin í far-
arbroddi og hins vegar SA-Asíu
með Japan í fararbroddi.
Evrópulömunin var algengt hugt-
ak í umræðunni. EB var tæki til
að snúa þeirri þróun við - styrkja
sjálfstæði Evrópu gagnvart pól-
unum tveim.
Verkalýðshreyfingin í EB hef-
ur jákvæða afstöðu til bandalags-
ins og þeirra markmiða sem ætlað
er að ná 1992. Hún lítur á banda-
lagið sem mikilvægan þátt í að
snúa við þeirri stöðnun, sem ein-
kenndi Evrópu miðað við N-
Ameríku og vissa hluta Asíu.
Hún sér í bandalaginu tækifæri til
að auka velmegun Evrópubúa og
aðgang þeirra að frjóu menning-
arlífi Evrópu. Hún lítur ekki svo
á að með þessu hafi verkalýðs
hreyfingin eða þjóðir þessara
landa verið að gefa sjálfstæði sitt
upp á bátinn.
Hún hefur hins vegar alls ekki
látið sér nægja að lýsa yfir vel-
þóknun sinni. Verkalýðshreyf-
ingin lítur einnig á EB, sem ögr-
andi verkefni, sem stöðuet muni
einkennast af átökum félagslega
sinnaðra afla og hinna, sem fyrst
og fremst hugsa um tilveru og
möguleika fjármagnsins.
Þess vegna hefur hún einnig
unnið stöðugt að því að styrkja
samstöðu sína á alþjóðlegum
vettvangi. Framsýnni mönnum
hreyfingarinnar hefur löngum
verið ljóst að alþjóðlegu eðli
fjármagnsins verði ekki mætt
nema með alþjóðlegri samstöðu
launafólks. Þessi vitund hefur
fundist í hreyfingunni frá upphafi
hennar.
EB er nefnilega langt því frá að
vera eitthvað, sem var ákveðið og
fullmótað í eitt skipti fyrir öll. Og
það er athygli vert að í Evrópu er
það ekki síst félagshyggjufólk af
ýmsurn gráðum, sem hefur for-
ystu um hraða uppbyggingu
'bandalagsins. Frjálshyggjuöflin
hafa víða dregið á eftir sér lapp-
irnar. Þar er Thatcher þekktasta
dæmið.
Verkalýðs-
hreyfingin
Verkalýðshreyfingin á íslandi
hefur lýst því yfir að innganga í
EB sé ekki á dagskrá. BSRB hef-
ur hins vegar lýst því yfir að við-
ræður EFTA við EB um sam-
eiginlegt evrópskt efnahagssvæði
séu rökréttar, þ.m.t. þátttaka ís-
lands í þeim. Þessi afstaða hefur
þó verið bundin ákveðnum skil-
yrðum um félagsmál, auk þeirra
fyrirvara, sem settir hafa verið af
íslenskum stjórnvöldum. Ekki er
svigrúm hér til að fjalla ítarlega
um fyrirvara verkalýðshreyf-
ingarinnar en um þá má lesa í
bæklingnum: „Samtök launa-
fólks og Evrópubandalagið. Af-
staða verkalýðshreyfingarinnar
til félagsmála EB“. Bækling
þennan er hægt að fá á skrifstof-
um ASÍ og BSRB.
ASÍ og BSRB hafa haft rtána
samvinnu um þessi mál og eru í
stöðugri samvinnu við systra-
samtök okkar í EFTA-
löndunum, á Norðurlöndunum
og í EB. Auðvitað eru skoðanir
þar skiptar. Megin ás samstarfs-
ins byggist þá á þeirri
sannfæringu - hugsjón? - að al-
þjóðahyggjan sé ekki og megi
aldrei verða einkamál fjármagns-
ins. Þetta er ekki aðeins varnar-
stríð, í þeirri merkingu að alþjóð-
afjármagninu verði ekki mætt
nema með alþjóðlegri samstöðu,
heldur sóknarstríð, í þeirri merk-
ingu, að landvinninga verkalýð-
shreyfingar og félagshyggju megi
auka með alþjóðlegri samstöðu.
Mengun er lýsandi dæmi um
vanda, sem kallar á alþjóðlegar-
yfirþjóðlegar - lausnir.
En af hverju?
Meir en helmingur utanríkis-
viðskipta okkar er við þjóðir EB
og meir en tveir þriðju við þjóðir
EB og EFTA samanlagt. Það gef-
ur bókstaflega auga leið að þessar
staðreyndir getum við ekki leitt
hjá okkur. Því miður verður að
afgreiða það sem skrum eitt, þá
fullyrt er að þetta sé ekkert mál,
„við útvegum okkur aðeins nýja
markaði". Það er í raun furða að
þau sem svo kveða hafi ekki verið
nýtt fyrr til markaðsöflunar, ef
málið er eins einfalt og sumir full-
yrða. Það er bókstaflega sorglegt
að sjá fullyrðingar eins og sáust á
síðum eins dagblaðsins hér fyrir
nokkru, að tollar á saltfisk skiptu
okkur engu máli því þeir væru
greiddir af neytendunum en ekki
framleiðendum, sem í þessu til-
viki eru íslendingar.
Af þessu ber hins vegar ekki að
draga þá ályktun að við eigum að
stefna beint og fyrirvaralaust inn í
EB. Málið er hins vegar snúnara
en svo að hægt sé að ræða það
eingöngu í svart/hvítu.
Við getum ekki litið fram hjá
þeirri staðreynd að fyrirtæki í
EFTA-ríkjunum hafa nú þegar
gert umfangsmiklar fjárfestingar
í EB. Þetta gildir einnig um ís-
lensk fyrirtæki, jafnvel þó þau
hafi tekið seinna við sér en ýmsir
aðrir.
Ef við tökum dæmi af Svíþjóð,
þá sýna nýlegar rannsóknir að 40
stærstu fyrirtækin hafa áætlanir
um að auka verulega fjárfesting-
ar sínar í EB næstu 3 árin. Á árun-
um 1986 til 1988 minnkaði inn-
lendur hluti fjárfestinga úr 83 í
77% á sama tíma og hlutfall fjár-
festinga í EB jókst úr 9 f 14% og
fer enn vaxandi.
Þá er áætlað að um 62% af 923
þúsund starfsmönnum 25 stærstu
fyrirtækjanna starfi erlendis og af
þeim starfar meirihlutinn í EB.
Talið er að starfsmannafjöldinn
erlendis hafi aukist um 49.400 á
síðasta ári á meðan hann dróst
saman um 3.600 í Svíþjóð.
Augljóslega er þessi samdráttur ,
atvinnutækifæra félagsmanna
sænskri verkalýðshreyfingu
áhyggjuefni.
Svona mætti lengi halda áfram,
en rétt að minna á að þó þróunin
á íslandi hafi ekki gengið eins
langt, þá hafa íslensk fyrirtæki
tekið að fjárfesta í EB. Að sjálf-
sögðu getur verkalýðshreyfingin
ekki litið fram hjá staðreyndum
sem þessum. Reyndar á sú full-
yrðing við íslendinga alla.
Sjávarútvegur
Samkvæmt skoðanakönnun-
um ríkir mikil samstaða meðal ís-
lendinga um að útlendingum
verði ekki hleypt inn á íslensk
fiskimið. Umræðan um þessi efni
- ekki síst alþingi - hefur þó því
miður verið allt of yfirborðs-
kennd. Látið er eins og Islending-
ar - alla vega í merkingunni ís-
lensk fyrirtæki - hafi fullan yfir-
ráðarétt yfir öllum afla á íslensk-
um fiskimiðum. Nú sé aðeins að
gæta þess að við semjum hann
ekki af okkur til EB.
Sannleikurinn er því miður all-
ur annar og öllu skuggalegri. Út-
lendingar hafa fjölda leiða til að
ná yfirráðarétti yfir íslensku sjá-
varfangi og í rauninni veit enginn
að hve miklu leyti sú er raunin í
dag. Það er að sjálfsögðu þekkt
starfsemi um allan heim að fá
heimamenn til að standa fyrir
fyrirtækjum, sem í rauninni eru í
eigu annarra-t.d. erlendra aðila.
En erlend fyrirtæki geta einnig
notað aðrar leiðir, eins og t.d.
með því að bjóða íslenskum út-
gerðarfyrirtækjum hagstæð lán
gegn því að þau flytji aflann á
einhvern sérstakan markað og
jafnvel selji hann þar á einhverju
umsömdu verði. Þá eru dæmi um
að íslénsk fyrirtæki með erlendri
eignaraðild eigi í fiskvinnslust-
öðvum o.s.frv.
Við þurfum því ekki að bíða
eftir neinum EES umræðum til
að hafa áhyggjur út af ásælni er-
lendra fyrirtækja í íslenskan fisk.
Eitt af því sem í þessu samhengi
þarf að kanna - eins og ég hef
reyndar vakið athygli á áður -
hvort ekki sé affarasælla að halda
reglubundin útboð á fiskikvótum
til einhvers ákveðins tíma þar
sem erlendum' fyrirtækjum væri
einnig heimilt að bjóða - e.t.v.
gegn einhverjum ákveðnum skil-
yrðum, sem einnig giltu um inn-
lend fyrirtæki. Það skyldi þó
aldrei vera að þannig næðist í
fjármagn sem annars rynni til ein-
staklinga, sem hafa það eitt um-
fram aðra að eiga forfeður, sem
sóttu sjóinn með harðfylgi?
Vissulega er nóg að gera við þetta
fjármagn til uppbyggingar, hvort
sem menn síðan veldu að nota
þetta til skynsamlegrar byggða-
stefnu, uppbyggingu framleiðslu-
fyrirtækja, sjúkrahúsa, skóla eða
einhvers annars.
Sannleikurinn er sá að ástand-
ið eins og það er í dag er alls ekki
viðunandi - og fyrirvararnir gegn
EB þá enn síður. Þetta verður
hins vegar ekki leyst í viðræðum
við EB, heldur verðum við að
koma okkur niður á raunhæfa
stefnu í sjávarútvegi til lengri
tíma. Og hræddur er ég um að
stutt verði í yfirráðarétt íslend-
inga yfir miðunum, ef við afhend-
um þau endurgjaldslaust til lengri
tíma einhverjum einstaklingum,
sem leynt eða ljóst geta framselt
þau hverjum sem er.
Og eigum við ekki vannýtta
fiskistofna, sem gætu orðið okkur
uppspretta auðs t.d. ísamningum
við EB? Ég er dálítið þreyttur á
því að það flokkist í vissum her-
búðum undir föðurlandssvik að
svo mikið sem kanna þau mál.
Útlendingar
Annar fyrirvari okkar snýst um
innflutning útlendinga. EB um-
ræðan hefur leitt í ljós að við
erum skelfilega vanbúin til að
taka á móti erlendum gestum.
Nægir þar að vitna til blaðagreina
um hættu sem stafar af fólki, sem
ekki er prýtt grámyglulegu litar-
hafti okkar víkingabarnanna.
Það er augljóslega löngu tíma-
bært að gera stórátak meðal
þjóðarinnar í fræðslu um menn-
ingu annarra þjóða. Kynþátta-
hatur og fyrirlitning byggist fyrst
og fremst á hræðslu, fáfræði.
Persónulega er ég ekki uggandi
yfir innflutningi útlendinga -
nema þá helst að ég óttist fírarn-
komu og mannasiði sumra landa
minna gagnvart þeim. Rann-
sóknir sýna að það er fyrst og
fremst vel menntað og vinnufúst
fólk, sem flyst á milli landa í EB.
Ófaglært fólk minna og atvinnu-
lausir minnst.
Reyndar er verið að leggja
drög að því í EB að stórefla t.d.
tungumáiakennslu, þannig að æ
fleiri eigi kost á þessum réttind-
um. í rauninni er ég forviða hve
lítið hefur verið bent á þvflíkur
akkur lítilli þjóð sé í að fá til
landsins vinnufúsar hendur til að
taka þátt í að byggja upp það vel-
ferðarþjóðfélag sem okkur öll
dreymir um. Einhverjir ættu að
minnsta kosti að hafa skilning á
því að stækka skattstofninn!! Og
menningin!! Hefur lifandi menn-
ing einhvern tímann í
mannkynssögunni liðið fyrir
tengsl við utanaðkomandi menn-
ingarstrauma?
Kjarni málsins er alltént sá að
ótti okkar við útlendinga - eink-
um litaða - segir meira um skóla-
kerfið en mér finnst þægilegt að
viðurkenna. Enn höfum við því
dæmi um verk sem þarf að vinna
á heimavelli, óháð því hvað verð-
ur um tengsl okkar við EB.
Samningar
um EES
En þetta verða alvörusamn-
ingaviðræður, þar sem allir aðilar
munu reyna að ganga eins langt
og þeir geta. Þess vegna á það
ekki að koma neinum á óvart að
EB gangi ekki að kröfum íslend-
inga þegar í upphafi viðræðn-
anna.
Nú vitum við ekki hvernig
þessir samningar enda. Það er
nokkuð landlægur misskilningur
að samningarnir séu sprottnir
eingöngu up úr þörfum EB að
innlima EFTA-ríkin á einhvem
hátt. Réttar er að segja.að það
séu EFTA-ríkin sem hafi mestra
hagsmuna að gæta í sambandi við
þessa samninga.
En næstu mánuði verðum við
að nota - ekki aðeins til að ræða
málin og kynna - heldur ekki
síður til að undirbúa okkur undir
töluverðar breytingar í efnahags-
og menningarumhverfi okkar.
Slíkur undirbúningur er aðkall-
andi óháð því hver niðurstaðan-
verður af samningunum við EB
um EES.
í því samhengi er markviss
stefna í sjávarútvegi og barátta
gegn kynþáttafordómum og
þjóðrembu ofarlega á blaði.
Reykjavík 25. júlí 1990.
Björn Arnórsson er
hagfræðingur BSRB.
Föstudagur 27. júlí 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 9