Þjóðviljinn - 27.07.1990, Blaðsíða 12

þeirra manna sem komu til
strandar og stunduð sjóinn árs-
tíðabundið. Flestar fornleifa-
rannsóknir á Norðlægum slóðum
hafa verið gerðar á bændabýlum
en svona verbúðir lítið verið
rannsakaðar.
Þessa tvo daga sem við höfum
unnið að uppgreftrinum hefur
fundist mjög mikið af beinum
þannig að allt bendir til þess að
þessi rannsókn heppnist mjög
vel. Sennilega munum við finna
um 20 þúsund bein í þessum
greftri. Nú þegar höfum við fyllt
um tuttugu plastpoka af beinum.
Mest af því eru fiskbein, nokkur
selsbein, hvalbein og örfá kinda-
bein.“
Er hægt að sjá af þessu hvort
fólk bjó hér allt árið eða hvort
búðirnar voru eingöngu notaðar
yfir vertíðina?
„Ég tel að fólk hafi bara dvalið
hér árstíðabundið. Það má sjá
það á beinalögunum í jarðvegin-
um. Á milli þeirra eru sandlög,
þannig að líklegast er að jarðveg-
ur hafi hulið úrganginn þegar fólk
yfirgaf staðinn. Það ætti að vera
hægt að mæla aldur þessara laga
og finna þannig út hversu gömul
þau eru.“
Hvert verður framhaldið á
þessum rannsóknum þegar þið
hverfið burt héðan?
„Við höfum áformað að vinna
að rannsóknum á þeim gögnum
sem við höfum flutt til Bandaríkj-
anna næstu tvö sumur, því við
eigum mikið verk óunnið þar.
Við erum í samstarfi við Guð-
mund Ólafsson, varðandi bein
frá Bessastöðum, við Margréti
Hallgrímsdóttur vegna upp-
graftrarins í Viðey og Mjöll Snæs-
dóttur vegna Stóru-Borgar, en
þar hefur fundist gríðarlegt magn
af beinum, sennilega mesta magn
sem hefur komið upp við nokk-
um einn uppgröft. Við vonumst
til þess að geta komið hingað aft-
ur næsta sumar til þess að bera
saman bækur okkar með þeim.
Þegar ég var í Reykjavík,
vegna látanna í kringum leyfið,
ræddum við um hvort ekki væri
möguleiki á að gefa út bók um
fornleifarannsóknir á íslandi. Sú
bók yrði þá bæði á íslensku og
ensku.“
Selkópur
og golþorskur
Sophia kemur með fulla fötu af
sandi og hellir úr henni í sigtið.
Sandurinn er sigtaður frá og á
vírnetinu liggur hrúga af gulnuð-
um beinum. Thomas rótar í hrúg-
unni og tekur upp tvö rifbein.
„Þetta eru augljóslega rifbein
úr spendýri,“ segir hann. Bendir
svo á nokkra dfla á beinunum og
segir að á þeim megi sjá að þetta
séu bein úr sel og af stærðinni
megi sjá að þau séu úr ungum
kóp.
Þá tekur hann upp kjálkabein
úr fiski og segir að það sé augljós-
lega úr þorski, og það reglulegum
golþorski.
„Flest fiskbeinin eru úr þorski
og það er athyglisvert að yfirleitt
hefur þetta verið mjög vænn
þorskur, mun stærri en menn
veiða í dag. Einnig finnum við
einstaka ýsubein og bein úr flat-
fiski, en þorskbeinin eru í yfir-
gnæfandi meirihluta."
Þegar búið er að sigta allan
sandinn frá eru beinin sett í
plastpoka og merkt á hann úr
hvaða Iagi beinin eru. Á þessum
öðrum degi uppgraftarins höfðu
leiðangursmenn þegar fyllt um 20
plastpoka.
Þakklátur
fyrir stuðninginn
Lætin í kringum leyfisveiting-
una, hafa þau haft slæm áhrif á
vinnu ykkar hér og andrúmsloftið
gagnvart þessari rannsókn?
„Bæði já og nei. Ég get ekki
sagt að þetta hafi verið óskastaða
fyrir mig en á meðan á þessu hef-
ur staðið hef ég fengið mjög góð-
an stuðning frá mörgum íslend-
ingum og ég er mjög þakklátur
fyrir hann og hann snart mig
Thomas MacGovern mokar sandi í fc
Þá kom það okkur á óvart á
Grænlandi, að norrænir menn
þar virðast ekki hafa notað fisk
mjög mikið. Svona safn af fisk-
beinum einsog við höfum fundið
hér er óhugsandi á Grænlandi.
Þar fundust kannski tíu til tólf
fiskbein í uppgreftri. Fyrst héld-
um við að það væri vegna þess að
þeir sem áður höfðu rannsakað
rústir þar, um 1930, hefðu ekki
lagt svo mikla áherslu á að varð-
veita fiskbein, en við ítarlegri
rannsóknir fundust ekkert fleiri
bein en áður. Hver sem ástæðan
er þá virðast norrænir menn á
Grænlandi ekki hafa nýtt fisk
mikið, sennilega hafa þeir ekki
haft útbúnað til þess að sækja
miðin einsog íslendingar á mið-
öldum, en þá virðast þeir hafa
aukið veiðar mikið.
Á Shetlandeyjum virðast
menn hinsvegar hafa farið að
sækja sjóinn fyrr en íslendingar.“
Gömul verbúð
Uppgröfturinn er við fjöru-
borðið og má greinilega sjá að
flóðaldan hefur leikið um svæðið
sem hópurinn er að grafa upp og
að sögn Thomasar er hætta á að
sjávarföll skoli burt ösku-
haugnum á næstu árum og vinni
jafnvel spjöll á sjálfum rústun-
um.
„Að öllum Iíkindum eru þetta
gamlar verbúðir. Þessara búða er
ekki getið í Jarðabók Áma
Magnússonar. Það er margt at-
hyglisvert við þessar búðir, t.d.
það að hér er ekki gott skipalægi
og einungis hægt að leggja að á
háflóði. Við vitum að strandleng-
jan hér hefur hækkað, þannig að
hafnarskilyrði hafa kannski verið
betri fyrr á öldum.
Einsog sjá má merkjum við
hvert jarðlag fyrir sig og úr því
getum við lesið margt, m.a.
hversu gamlar rústirnar em.
Þarna er t.d. breitt lag með mikið
af beinum, skeljum og einnig
bmnnum kolum. Þetta lag teygir
sig hingað að sjálfum verbúðun-
um. Hérna eru brunnir steinar,
sem sennilega hafa verið hitaðir
yfir eldi og notaðir til að flýta
fyrir þurrkun fisksins.
Við gröfum eingöngu í hauginn
fyrir utan sjálfar sjóbúðirnar en
það má greinilega sjá á tóftunum
að hér hafa verið búðir. Senni-
lega hafa þeir sem dvöldu í búð-
unum hent ruslinu út um dym-
ar.“
Bein
frá miðöldum
Menntamálaráðherra veitti
hópnum leyfi til þess að hefja
uppgröft í lok síðustu viku. Á
mánudag í þessari viku hófst svo
uppgröftur. Þegar við mættum á
þriðjudag var þegar komin mynd
á uppgröftinn.
„Við höfum þegar fjarlægt
mikið af sandi. Hópurinn er mjög
áhugasamur, enda þurftum við
að bíða í nokkrar vikur eftir að fá
að hefjast handa. Ég kom hingað
s.l. föstudaginn. Ég var í Reykja-
vík að vinna að því að við feng-
jum leyfið, en á meðan var hópur
hér norður á Ströndum að vinna
að skráningu gamalla rústa. Við
vomm hinsvegar tilbúin að grafa
hér um leið og leyfið fengist.
Við vitum ekki enn hversu
gamlar þessar minjar eru en ég tel
að þær séu að minnsta kosti frá
miðöldum. Við höfum ekki fund-
ið neinar minjar af leirmunum,
gleri eða tóbakaspípum, sem
sennilega hefði verið í yngri ösku-
haugi.
En það er langt því frá að öll
kurl séu komin til grafar á þessum
stað. Við eigum enn eftir að grafa
dýpra og hvort eldri minjar komi
þá í Ijós er ómögulegt að segja til
um.
Þegar við höfum lokið upp-
greftrinum og tínt úr sandinum
bein og annað sem kemur í ljós,
munum við setja sandinn aftur á
sinn stað við börðin þannig að
aðkoman hér verður eins og hún
var þegar við komum að staðn-
um.“
Þið eruð alltaf að róta í ösku-
haugum.
„Já, þar er okkur rétt lýst,“
sagði MacGorvern og hló við.
„Bændurnir hér í kring höfðu
mjög gaman af því þegar þeir
fréttu að við ætluðum að róta í
gömlum öskuhaugum. Þeim
fannst það eitthvað það fyndn-
asta sem þeir höfðu heyrt að við
værum komin alla leið hingað í
leit að gömlum öskuhaugum. Á
okkar snærum er einnig fólk sem
er að kanna skordýralífið hér um
slóðir og bændurnir urðu mjög
undrandi þegar vísindamennirnir
báðu um leyfi til þess að skríða á
fjórum fótum í gripahúsum til að
leita að skorkvikindum. Þeir
Sandurinn er sigtaftur og þá koma beinin I Ijós. Úr einni fötu kom fullur
plastpoki af beinum. Sophia heldur á pokanum en Thomas tínir beinin
upp í hann.
höfðu mjög gaman af að fylgjast
með því.“
En hafið þið fundið eitthvað af
skordýraleifum í haugnum hér?
„Nei. Sandurinn hér er of þurr
til þess að skordýrin varðveitist.
Hinsvegar hafa skordýraleifar
fundist við uppgröftinn á Stóru-
Borg, í Viðey og á Bessastöðum,
enda j arðvegur mun votari þar en
hér. Bein hafa hinsvegar varð-
veist mjög vel hér. Hér eru bæði
fiskbein, selsbein og hvalbein.
Einu munirnir sem við höfum
fundið, að beinum undan-
skildum, eru nokkrir gamlir
járnnaglar.
Svona sjóbúðir eru mjög al-
gengar á íslandi, en þessar búðir
eru sérstakar að því leytinu til að
þær hafa varðveist í þurrum
sandi, en flestar svona verstöðvar
eru þaktar dökkum sandi sem
varðveitir beinin illa, þar sem
sýrustig þess jarðvegs er mun
hærra en hér.
Við grófum við Svalbarð í Þist-
ilfirði en bein höfðu ekki varð-
veist þar vegna hins háa sýrustigs
í jarðveginum.
Hér gefst í fyrsta skipti tækifæri
til þess að rannsaka lifnaðarhætti
12 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 27. júlí 1990