Þjóðviljinn - 28.09.1990, Blaðsíða 9

Verði niðurstaðan hins vegar sú að álveri verði valinn staður á Suðurnesjum, þá
mun sú ákvörðun ein kosta ríkissjóð mörg hundruð miljónir í framlögum til lands-
byggðarinnar til að sporna við óhjákvœmilegri byggðaröskun sem því fylgir,
nema það sé pólitísk œtlun stjórnvalda að nota þetta tœkifœri til þess að grisja
byggðina í landinu enn frekar en nú er orðið.
Þegar þessi grein birtist er iðnaðar-
ráðherra væntanlega í Bandaríkjunum
ásamt fylgdarliði að fínpússa samning við
ATLANTSÁL fyrirtækin um byggingu
álvers á íslandi og verður hann lagður
fyrir ríkisstjórnina á næstu dögum, til þess
að vfsa honum til meðferðar Alþingis og
staðfestingar þess.
Pólitískur skrípa-
leikur
Það var upp úr síðustu áramótum, þeg-
ar lá fyrir að ekki yrði af stækkun álvers í
Straumsvík, að farið var að skoða aðra
kosti. Fyrir valinu urðu þrír staðir, þ.e.
Keilisnes, Dysnes og Leirur í Reyðarfirði
sem allir töldust vænlegir fyrir væntanlegt
álver.
Mikil vinna hefur verið lögð í að kanna
hagkvæmni staðanna fyrir nýtt álver bæði
af heimamönnum og svo fulltrúum ríkis-
valdsins og Atlantsáls. Iðnaðarráðherra
hefur farið með forræði þessa máls, mikil
leynd hefur verið yfir málinu, allar tölur
hefur verið farið með sem mannsmorð.
Hvað um það, þá hafa öðru hvoru lekið
út tölur (ekki þær réttu) sem hafa verið
okkur á landsbyggðinni sérlega óhag-
stæðar, þannig að nú er meirihluti þjóðar-
innar sannfærður um að það sé ódýrast að
byggja álver á Keilisnesi. Jafnvel Oddur
Einarsson Suðurnesjapresturinn er orð-
inn sannfærður og talar um að verði álver
staðsett utan Suðurnesja megi líkja því
við „gæluverkefnaskrípaleik“ misviturra
pólitíkusa.
Ástæðan er auðvitað sú ranga fullyrð-
ing margra, að það þurfi að borga svo
mikið af skattpeningum íslendinga í með-
lag með álverinu, verði það staðsett á
landsbyggðinni, að það nái náttúrlega
engri átt.
Eins og málsmeðferðin hefur verið að
undanförnu, sannfærumst við Reyð-
firðingar æ betur um að iðnaðarráðherra
virðist vera að skara eld að eigin köku og
ætli að tryggja sér pólitískan frama í
Reykjaneskjördæmi með staðsetningu ál-
vers þar, burt séð frá því hvað er í húfi
fyrir byggðina í landinu og þjóðar-
hagsmuni.
Kostnaðar-
samanburður
f skýrslu Meemo Trepp fyrir Atlantsál
dagsetta í ágúst 1990 sem nefnist Site Sel-
ection Study for a 200.000 TPY Alumini-
um Smelter on Ieland er gerður saman-
burður á byggingarkostnaði og rekstrar-
kostnaði álverksmiðju á þeim þrem stöð-
um sem helst hafa komið til greina í þessu
sambandi.
Ef litið er framhjá augljósum skekkjum
í skýrslunni er niðurstaða Trepps eftirfar-
andi: Það er ódýrast að byggja álver á
Reyðarfirði og rekstrarkostnaður fyrir
200 þús. tonna álver er nánast sá sami á
Keilisncsi og á Reyðarfirði.
Það liggur einnig fyrir að kostnaður,
sem fylgir svona stórri framkvæmd, þ.e.
íbúðabyggingar og þjónustuhúsnæði ým-
iss konar á vinnusóknarsvæðinu, er marg-
falt hærri verði álver staðsett á Suður-
nesjum en á Reyðarfirði, vegna þess að
margfeldisáhrifin eru mörgum sinnum
meiri fyrir sunnan sbr. skýrsla Byggða-
stofnunar um þetta mál.
Þáttur ríkisvaldsins
Ríkisstjórnin hefur nú í hendi sér eins-
takt tækifæri til að styrkja byggðina í
landinu, stuðli hún að því að álver verði
staðsett hér á Reyðarfirði. Slík ákvörðun
mun gagnast Austurlandi öllu. Sérstak-
lega mun byggðin hér í næsta nágrenni við
Reyðarfjörð styrkjast til muna og sú þró-
un sem hefur átt sér stað á undangengnum
árum snúast við, þ.e. fólk mun flytja til
Austurlands í stað þess að það fer frá
fjórðungnum í dag.
Sem sagt, með slíkri ákvörðun myndu
stjórnvöld styrkja byggð í fjórðungnum
og fjölga atvinnutækifærum íbúanna til
mikilla muna og þetta myndi gerast án
fjárframlaga úr ríkissjóði.
Verði niðurstaðan hins vegar sú að ál-
veri verði valinn staður á Suðurnesjum,
þá mun sú ákvörðun ein kosta ríkissjóð
mörg hundruð miljónir í framlögum til
landsbyggðarinnar til að sporna við óhjá-
kvæmilegri byggðaröskun sem því fylgir,
nema það sé pólitísk ætlun stjórnvalda að
nota þetta tækifæri til þess að grisja
byggðina í landinu enn frekar en nú er
orðið.
Ég minni á að í landinu býr ein þjóð, og
gæta verður jafnvægis milli suðuvestur-
hornsins og annarra landshluta og þetta
verða menn m.a. að hafa í huga við stað-
arvalið, og láta ekki einkahagsmuni ein-
stakra manna verða til þess að þetta ein-
staka tækifæri sem við Islendingar höfum
til að efla byggð í landinu snúist upp í
andhverfu sína.
Afsfaöa Atlantsáls-
fyrirtækjanna
Eins og margoft hefur komið fram þá
hefur Atlantsál átt beinar viðræður við
sveitarfélögin um fjölmörg mál er snúa að
staðarvali í viðkomandi sveitarfélögum án
milligöngu ríkisvaldsins og er það vel.
Hvað varðar staðsetningarmálið sjálft
þá er alls ekki undarlegt að hinir erlendu
aðilar velji Suðurnes, sérstaklega ef haft
er í huga með hvaða hætti íslensk
stjórnvöld hafa haldið á málinu og ekki
hvað síst vegna þeirrar miklu umræðu sem
hefur átt sér stað um þörfina á að gera
átak í atvinnumálum á landsbyggðinni.
Eins er það vitað að það er pólitískur
meirihluti fyrir því að álverið verði stað-
sett á landsbyggðinni. Hafi menn þessi
atriði í huga, þá er mjög eðlilegt að hinir
erlendu aðilar velji Suðurnes umfram
hina staðina, þótt ekki væri nema til þess
að styrkja samningsstöðu sína gagnvart
íslendingum. Menn skulu ekki gleyma því
að samningurinn á eftir að hljóta staðfest-
ingu ríkisstjórnar og Alþingis og ef það
gerist ekki verður ekkert álver. Jafnframt
eiga menn ekki að láta blekkjast af yfirlýs-
ingum í þá veru að samþykki fslendingar
ekki staðsetninguna á Suðurnesjum þá
byggi Atlantsál ekkert álver á íslandi. Að
mínu mati er hér um ákveðna samninga-
taktík að ræða. Það eru hagsmunir Atl-
antsáls fyrirtækjanna að ná sem allra best-
um samningum við íslendinga, og til þess
beita þeir öllum tiltækum brögðum sem
hægt er að koma við í svona samninga-
gerð.
Aðstæður á
Reyðarfirði
Tvö atriði eru talin neikvæð fyrir
Reyðarfjörð, þ.e. fólksfjöldi og
mengunaráhrif.
Ef við lítum fyrst á fólksfjöldann, þá
liggur það fyrir að Reyðarfjörður ásamt
atvinnurannsóknarsvæðinu í kringum
hann, þ.e. í 50 km radíus, er nægur að
mati Átlantsáls. Ljóst er að verulegur
fjöldi fólks myndi flytja á svæðið og setj-
ast hér að. Þetta mun gerast með sama
hætti og annars staðar á landinu þegar stór
atvinnufyrirtæki hafa verið sett upp. Það
má líkja þessu við veiðimanninn sem
flytur sig til eftir því hvar bráðin er, en
þetta er nú einu sinni eðli íslendinga.
Þetta er líklega það atriði sem útlending-
arnir eiga hvað erfiðast með að skilja,
nema þá helst Kaninn.
Hvað mengunaráhrif varðar er þetta að
segja: Við Reyðfirðingar höfum hvað
eftir annað óskað eftir ítarlegum athugun-
um á hugsanlegum mengunaráhrifum af
álveri hér í Reyðarfirði.
Iðnaðarráðuneytið hefur látið sér
nægja að nota gögn sem voru unnin í tíð
kísilmálverksmiðjunnar sálugu og gefa
ekki rétta mynd af þessum málum, þar
sem við erum nú að ræða um allt annan
stað en þá. Hvað sem þessu líður þá hefur
ekkert komið fram sem hefrur sýnt ótví-
rætt fram á að nokkrum manni stafi hætta
af álveri staðsettu hér í Reyðarfirði.
Ríkisvaldiö —
Reyöarfjöröur
Fljótlega uppúr 1970 létu íslensk stjórn-
völd gera miklar úttektir á hagkvæmni
þess að reisa stóriðjuver við Reyðarfjörð,
með það í huga að efla byggðakjarnana
hér á Austurlandi. Niðurstöður voru allar
á einn veg, þ.e. að hér væri um hag-
kvæman kost að ræða.
Nú, allir þekkja framhaldið, drauminn
um kísilmálmverksmiðjuna sem gufaði
upp og varð að martröð.
Vegna þessara áforma ríkisvaldsins
með Reyðarfjörð, þá hafa Reyðfirðingar
verið látnir sitja á hakanum allan þennan
tíma varðandi frekari uppbyggingu at-
vinnulífsins á öðrum sviðum, því að þegar
heimamenn hafa sett fram óskir um fyrir-
greiðslu vegna slíkra áforma þá hefur við-
kvæðið venjulega verið:
„Hvað eruð þið að velta ykkur uppúr
þessu, bíðið þið rólegir því stóriðjan fer
að koma til ykkar.“
Þessi stefna ríkisvaldsins gagnvart
Reyðfirðingum hefur skaðað staðinn á
ótvíræðan hátt og er tími til kominn að
botn fáist í þetta mál, þ.e. hvað ætlar ríkis-
valdið sér með Reyðarfjörð í framtíðinni?
Er ríkisstjórnin stefnulaus í þessu máli
sem og ýmsum öðrum?
nema ál
Það má öllum ljóst vera að heimamenn
eru búnir að missa af lestinni hvað varðar
frekari uppbyggingu fyrirtækja í sjávarút-
vegi, helsti vaxtarbroddurinn er á sviði
ferðamannaiðnaðar og við verðum að
vera fljótir til, þ.e. áður en settur verður
kvóti á það eins og allt annað í þjóðfé-
laginu.
Niðurlag
Nú er mál að linni, senn liggur niður-
staðan fyrir í þessu stærsta máli sem hefur
komið upp á borðið hjá þjóðinni nú á
síðari tímum. Það er sama hvar væntan-
legt álver verður staðsett, áhrif þess á allt
þjóðarbúið verða mjög mikil. Þjóðar-
tekjur munu vaxa mikið, en stærsta málið
er, að þetta mun hafa gífurleg áhrif á
byggðina í landinu öllu.
Stjórnvöld þurfa óháð staðarvalinu að
grípa til aðgerða sem miða að því að vega
upp á móti þeim áhrifum sem bygging
álversins hefur á hinar einstöku byggðir í
landinu. Þar duga ekki til einhverjar
krónur til þess að lækka húshitunar-
kostnað hjá hinum almenna borgara. Það
verða að koma til aðgerðir sem miða að
því að fólkið á landsbyggðinni hafi næga
og góða atvinnu og það kostar mikla pen-
inga. Til þess að sleppa sem best og ódýr-
ast frá þessu dæmi er ódýrasti kosturinn
fyrir ríkisstjórn og Alþingi að velja vænt-
anlegu álveri Atlantsáls stað á LEIRUM í
REYÐARFIRÐI.
ísak Ólafsson er
sveitarstjóri
á Reyðarfirði
Al, ál og ekkert
Föstudagur 28. september 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SIÐA 9