Þjóðviljinn - 28.09.1990, Blaðsíða 10

KE&'««
'
■
■v v’tL K j ) jj f tNf fJ0(á " r f 'i ** í % x \ } m m 1
í .. -aPís. WSf. i % m m
Hugvekja um sigur
Þótt ég hafi haldið mig að
verulegu leyti á fáfömum slóðum
í sumar og lítið fylgst með stórtíð-
indum úr þjóðlífinu, hefur það
ekki farið fram hjá mér, að mögn-
uð hugsjón er nú farin að ganga
ljósum logum á skerinu, og eru
framkvæmdamenn þegar orðnir
áfjáðir í að boða hana gjörvallri
heimsbyggðinni, þannig að sem
flestir geti meðtekið fagnaðarer-
indið. I okkar merkantílu veiði-
stöð em þetta svo mikil gleðitíð-
indi, að andinn tekst ósjálfrátt á
lofl og óskar þess heitast að geta
faðmað allan heiminn í fögnuði.
Og þar sem hvert hugarástand er
veröld út af fyrir sig og leitar effir
innra samræmi, beinir hugurinn
sjóngeislunum að öllu því sem já-
kvætt má finna í tilverunni, eink-
um og sér í lagi því sem hefur af
einhverjum ástæðum farið fram
hjá mönnum, og reynir að safna
því saman inn í veröldina þannig
að innréttingin verði ekki aðeins
feilnótulaus heldur einnig sem
fjölskrúðugust.
Jákvæðasta hlið tilvemnnar á
okkar tímum er tvímælalaust hin-
ir miklu sigrar vísindanna, - þeir
sigrar sem vísindamenn hafa
smám saman verið að vinna með
þrotlausu og fómfúsu starfi sínu
áratug effir áratug. En því fer þó
fjarri að allir þessir sigrar hafí
komist inn á spjöld sögunnar,
enda má segja, að þeir hafi verið
svo margir og örir gegnum tíðina
og spjöldin svo takmörkuð og lítt
teygjanleg, að sagnaritaramir,
sem áttu að halda þeim til haga,
hafi verið í jafnvondri aðstöðu og
púkamir frægu á fjósbitanum.
Þannig gerðist það t.d. fyrir
einum tveimur áratugum, að vís-
indamenn í Vestur-Evrópu unnu
mjög mikinn og glæsilegan sigur,
sem ég var svo heppinn að fylgj-
ast með, svo og nokkrar miljónir
útvarpshlustenda á þeim tíma, en
hefur samt harla lítið verið haldið
á lofti síðan. Munu þeir jafnvel
vera margir sem þekkja ekki ein-
stök atriði í þessu vísindalega
knock-out, þótt það sé óneitan-
lega harla lærdómsríkt og líklegt
til að efla bjartsýni.
Oröaskak viö
sérvitringa
Málsatvik vom á þá leið, að á
þessum tíma vom gerðar ýmsar
áætlanir um að bjarga hagvexti og
framfömm á Vesturlöndum með
því að reisa sem flest og stærst
kjamorkuver á öllum þeim stöð-
um þar sem unnt væri að hola
slíkum báknum niður. Þá risu
skyndilega upp einhverjir sérvitr-
ingar og furðufuglar sem kölluðu
sig umhverfisvemdarmenn og
tóku þeir að breiða út þær kenn-
ingar, að alls kyns hætta fylgdi
kjamorkuverum af þessu tagi: í
þeim gætu orðið bilanir eða jafn-
vel sprengingar og þá kynnu
geislavirk efni að berast út í um-
hverfið og menga gróðurmold,
loft og lög, við starfsemi þeirra
mynduðust alls kyns úrgangsefni
sem mikill vandi væri að losna
við, þar sem þau héldust geisla-
virk og lífshættuleg í þúsundir
ára, og ekki bætti það úr skák að
yfirvöld virtust alls staðar ætla að
forðast umræðu, feia allar upplýs-
ingar sem vendilegast og kveða
niður gagnrýni neð bellibrögðum.
Væm þau jafnvel líkleg til þess,
ef einhvers staðar yrði óhapp í
kjamorkuveri, að breiða yfir það
og gefa eins litlar upplýsingar og
hægt væri.
Spraðurbassar þessir höfðu
nokkuð hátt á tímabili, og fór svo
að lokum, að þessi tíðindi bámst
til vísindamanna, þar sem þeir
sátu síðskeggjaðir, sveittir og
bognir yfir glösum sínum og
mælitækjum. Brá þeim mjög í
brún og sáu þeir að við svo búið
mátti alls ekki standa: þótt það
væri engan veginn á þeirra sviði -
og raunar fyrir neðan þeirra virð-
ingu - að standa í orðaskaki við
fáfróða sérvitringa, rann þeim
blóðið til skyldunnar og geystust
þeir þegar fram á vígvelli fjöl-
miðlanna.
Og það vantaði heldur ekki að
þeir stæðu sig glæsilega. Finnst
mér að það hljóti að vera ein af
stóm stundunum í lífi manns að
hafa átt þess kost að fylgjast með
slíkum atburði í beinni útsend-
ingu á þeim stað, þar sem atlagan
var einna hörðust, þótt ýmsir aðr-
ir virðist furðu gleymnir.
Meinlaus úrgangur
Vísindamönnunum var það
þegar í lófa lagið að gera um-
hverfisvemdarmennina bera að
hinni verstu fáfræði. Sýndu þeir
fram á það með ljósum og ein-
foldum rökum, að þessir menn
mgluðu saman kjamorkuveri og
kjamorkusprengju: slíkt væri vit-
anlega hin versta íjarstæða og þar
af leiðandi væri algerlega loku
fyrir það skotið að nokkur
sprenging gæti nokkum tíma orð-
ið í nokkm kjamorkuveri, - það
lægi í hlutarins eðli að slíkir stað-
ir væm ekki aðeins fyllilega ör-
uggir heldur líka glópheldir. Úr-
gangsefnin væm lítil og fremur
meinlaus og síst alvarlegra
vandamál en úrgangur ffá hvaða
iðnaði öðmm, og hvað væm um-
hverfisvemdarmenn að fjasa um
slíkt meðan þeir létu sér í léttu
rúmi Iiggja alla mengunina frá
landbúnaðinum, allt taðið... Síð-
asta atriðinu þurftu vísindamenn-
imir ekki að svara: nærvera þeirra
sjálfra í fjölmiðlum sýndi að eng-
inn vildi fela upplýsingar eða
koma sér undan umræðum, þvert
á móti.
Þetta var þó ekki allt og sumt:
vísindamennimir gengu skrefi
lengra og sýndu fram á að um-
hverfisvemdarmennimir vom
einfaldlega á móti framfomm og
stefhdu að því að hverfa aftur til
miðalda, þegar menn vom ofur-
seldir hjátrú, hungursneyðum,
galdraofsóknum, svartadauða og
rafmagnsleysi.
Fordæmiö frá
Tsémóbíl
Umhverfisverndarmönnum
varð svarafátt, þegar þeim var
sagt svona miskunnarlaust til
syndanna, og er það skjalfest að
þeir gripu til röksemda sem hljóta
að teljast neðan þindar í bókstaf-
legri merkingu: á frægri ljósmynd
af mótmælaaðgerðum gegn
kjamorkuveri á landamæmm
Frakklands og Sviss má nefnilega
sjá hvar umhverfisvemdarmenn
standa í langri og litríkri röð og
múna á laganna verði. En þegar
standa hvort gegn öðm heilabú
fæmstu vísindamanna og bak-
hlutar umhverfisvemdarmanna
má heita nokkuð augljóst hvað er
þyngra á metunum, og því vom
kjamorkuverin reist.
En því er ekki að neita, að
þrátt fyrir þennan sigur vom vís-
indamenn víða í Vestur-Evrópu
nokkuð sárir og reiðir: Þeim
fannst að allt of mikil orka og tími
hefðu farið til spillis í þessar
óþörfu deilur, og jafnframt hefðu
menn neyðst til að gera alls kyns
aukaráðstafanir í kjamorkuverum
vegna þrýstings hinna fáfróðu og
múnandi miðaldamanna og hefði
hlotist af því mikill kostnaður. Og
þá segir sagan að franskur vís-
indamaður hafi skrifað grein, þar
sem hann benti á hvað það hefði
verið mikill spamaður og hagsbót
fyrir sovéska kjamorkuverasmíð
að þurfa ekki að fara eftir ein-
hverjum firmm úr umhverfis-
vemdarmönnum: mun hann hafa
bent sérstaklega á kjamorkuverið
í Tsémóbíl sem dæmi um mikið
öryggi fyrir lítinn kostnað. En
vanþakklæti heimsins hefúr svo
mjög gleymt þessum miklu sigr-
um, að ef menn kannast við nafn-
ið Tsémóbíl nú á dögum, er það
víst ekki fyrir þessa grein.
Lífsbjörg viö
Aralvatn
Eftir þessa uppriíjun á já-
kvæðari hliðum tilvemnnar er
kannske rétt að víkja aftur að hug-
sjóninni íslensku: hún er í stuttu
máli sú að gera eina sjónvarps-
mynd til viðbótar um bellibrögð
Grænfriðunga til að hugga þá
sjúku og sorgmæddu um víða ver-
öld sem eiga um sárt að binda
vegna illverka umhverfisvemd-
unarmanna. íslendingar hafa gert
mikil átök til að kynna málstað
sinn á þessu sviði, og ætti það því
ekki að vera nein goðgá þótt mað-
ur styngi upp á því við mynda-
smiðina að þeir lyftu huganum til
hæða og skoðuðu málið frá miklu
víðara sjónarhomi. Nú er svo
komið að auðvelt er að ferðast um
austantjaldslöndin og skoða
ástandið með eigin augum og
gegnum ljósop: væri það ekki enn
meiri huggun fyrir þá sem um-
hverfisvemdarmenn hafa leikið
grátt, ef gerð væri ítarleg sjón-
varpsmynd um blessun þess að
búa á svæðum, þar sem vísinda-
lega sinnuð yfirvöld hafa getað
leitt hjá sér hvaða væl sem er úr
Grænfriðungum eða þeirra nót-
um? Slík mynd gæti t.d. heitið
„Lífsbjörg við Aralvatn".
e.m.j.
10 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 28. september 1990
I