Þjóðviljinn - 19.10.1990, Page 7

Sýriendingar
myrtu striðsfanga
Yfir 700 manns voru drepnir í
Beirút á laugardag, er lið hins
kristna herforingja Michels Aoun
var sigrað, og í hryðjuverkum
sem framin voru eftir ósigur
hans. Sýrlendingar misstu um
460 manns fallna í lokaorrust-
unni og að henni lokinni skutu
þeir tugi af hermönnum Aouns,
sem gefist höfðu upp fyrir þeim.
Er þetta haft eftir Líbönum
hlynntum Sýrlendingum.
Olíuverö lækkar
Olíuverð á heimsmarkaði
hefur farið lækkandi í vikimni og
stafar það að sögn af því að ótti
við að stríð brjótist út á Persa-
flóasvæði fer minnkandi. Verð-
spámar fyrir desember vom í gær
frá tæplega 30,50 dollurum upp í
32,70 á tunnu.
Uppnámí
Arababandalagi
Arababandalagið felldi á
fundi sínum í gær tillögu frá
Frelsissamtökum Palestínu
(PLO) um að fordæma Bandarík-
in fyrir meintan stuðning við
ísrael í Öryggisráði Sameinuðu
þjóðanna í umræðum um mann-
drápin á Musterisfelli í Jerúsal-
em. Greiddu fulltrúar 11 ríkja at-
kvæði á móti en 10 með. Öll ar-
abaríkin við Persaflóa auk Eg-
yptalands, Sýrlands, Líbanons,
Djibúti og Sómalílands greiddu
atkvæði á móti. Fulltrúar PLO
gengu af fúndi í mótmælaskyni
við þessa niðurstöðu og á hæla
þeim fulltrúar Iraks, Súdans og
Jemens.
úr gildi
Suður-Affikustjóm afnam í
gær neyðarástandslög sem gilt
hafa í fýlkinu Natal um fjögurra
ára skeið. Nokkru áður höfðu lög
þessi, sem vom í gildi yfir landið
allt, verið afnumin í hinum fylkj-
um þess þremur. Stjómvöld hafa
einnig aflétt útgöngubanni að
nóttu til, sem þau fyrir skömmu
settu á í blökkumannaútborgum
Jóhannesarborgar, á þeim for-
sendum að tekist hafi að mestu að
binda enda á ógnaröldina þar.
að ungir drengir séu öllum öðmm
betri nýliðar, þar eð auðveldara
sé að innræta þeim anda her-
mennsku og hryðjuverka en eldri
piltum. Þjálfunin byrjar stundum
með því að drengimir em neydd-
ir til þátttöku í hryðjuverkum eða
einhverju sérlega viðbjóðslegu
athæfi, til að „herða“ þá, og er
það sem Franice í Mósambik var
neyddur til að gera til dæmis um
það.
Margir hafa fyrir satt að böm
séu öllum öðmm betri hermenn,
þau óttist ekki dauðann, hafi
varla fengið það fyllilega inn í sig
að þau geti dáið, séu snögg í við-
brögðum og hlýði skilyrðislaust.
(Þau eiga enn síður en fúllorðnir
hermenn annarra kosta völ.) Þau
vilji líka vera eins og fúllorðnu
hermennimir og keppist við að
verða eins harðsnúin og þeir. Þörf
drengja fyrir að upplifa eitthvað
spennandi kemur hér einnig til
greina. „Fyrir þeim er þetta leik-
ur. Þeir leika hermenn,“ segir
einn talsmanna mujahideen í
Afganistan.
I alþjóðasáttmálanum um
réttindi bama er tekið fram, að
ekki eigi að taka manneskjur
undir 18 ára aldri í herþjónustu,
en frávik em leyfð með hliðsjón
af lögum og reglum einstakra
ríkja. Þar að auki bendir fátt til að
aðilar þeir víðsvegar um heim,
sem gera hermenn og hryðju-
verkamenn úr bömum, séu inni á
því að virða alþjóðasamþykktir
framvegis ffekar en hingað til.
Vaxtarverkir þróunarinnar
Atvinnuleysi kvenna er sláandi meira en karla og Lilja Mósesdóttir hagfræðingur segir sveiflur I atvinnumálum
kvenna eiga eftir að aukast.
Atvinnuleysi er ástand sem
íslendingar hafa ekki
þekkt sem alvarlegt vandamál í
áratugi. Almennt séð hefur
landinn hrósað happi og talið
hátt atvinnustig einn helsta kost
þess að vera Islendingur. Það
eru þó til þau sjónarmið sem
segja hátt atvinnustig standa
þróun atvinnulífsins fyrir þrif-
um og halda kaupgjaldinu
niðri. Þetta sjónarmið er í anda
markaðslögmálanna sem segja:
Á meðan yfirdrifið framboð er á
vinnuafli, lækkar verðið á því
eins og hverri annarri vöru.
íslenska hagkerfið er fyrir
margt ólíkt hagkerfúm annarra
vestrænna ríkja. Einhæfnin er
megineinkenni íslensks atvinnu-
lífs, þar sem þjóðin aflar um 70%
þjóðarverðmæta frá sjávarútvegi.
Þegar þrengir að hjá útgerð og
fiskvinnslu hefúr það víðtæk áhrif
í þjóðfélaginu og þau áhrif ná til
annarra atvinnugreina. Undanfar-
in misseri hefur atvinnuleysi farið
vaxandi, þó að það sé ekkert í lík-
ingu við það sem þekkist tam. í
Bretlandi og Danmörku.
Konur
verst úti
Samkvæmt upplýsingum
Vinnumálaskrifstofu félagsmála-
ráðuneytisins jafngildir fjöldi
skráðra atvinnuleysisdaga á fýrstu
níu mánuðum ársins því, að 2.400
manns hafi verið án atvinnu á
landinu öllu, eða 1,9% af heildar
mannafla á vinnumarkaði. At-
vinnulausum hefur fjölgað um
16% frá sama tíma í fýrra. í sept-
embermánuði voru skráðir at-
vinnuleysisdagar 28 þúsund, sem
jafngildir 1% atvinnuleysi. Frá
mánuðinum á undan hefur at-
vinnuleysisdögum fækkað um 14
þúsund, en atvinnuleysi er að
jafnaði minnst í septembermán-
uði.
Vaxandi atvinnuleysi kemur
mikla harðar niður á konum en
körlum. Tvö landsvæði skera sig
þama úr, Vesturland og Austur-
land. Á Vesturlandi vom 3,9%
kvenna án atvinnu og 2,7% á
Austurlandi, á meðan heildarat-
vinnuleysi var 1,8% á Vesturlandi
og 1,6% á Austurlandi. Það er slá-
andi að bera saman fjölda kvenna
á atvinnuleysisskrá á Akranesi og
í Kópavogi. Á Akranesi vom 102
konur á atvinnuleysisskrá í sept-
ember en 106 í Kópavogi, sem er
rúmlega helmingi stærra bæjarfé-
lag en Akranes.
Lilja Mósesdóttir, hagfræð-
ingur og lektor við Háskólann á
Akureyri, hefur rannsakað at-
vinnuleysisskráningu í landinu.
„Eg hef rétt aðeins skoðað árið
1989 til þess að sjá hvað er að ger-
ast og það er gífurleg aukning á
atvinnuleysi frá árinu 1986.
Aukningin er miklu meiri á meðal
kvenna en karla,“ sagði Lilja.
Hnignun iðnaðar og kvóta-
kerfi í sjávarútvegi og landbúnaði,
em helstu skýringamar á þessari
þróun að mati Lilju. Kvótakerfi i
þessum greinum hefði minnkað
atvinnu hjá konum í þessum
greinum og vinnan væri einnig
mjög tímabundin. „Það er mikið
um konur sem koma inn og út af
atvinnuleysisskrá. Þær koma mik-
ið inn á skrá fýrri hluta árs, og þá
sennilega flestar úr fiskvinnslunni
áður en vertiðin byijar," sagði
Lilja.
Kvótakerfið í sjávarútvegi
kemur þvi mun verr við atvinnu-
ástand kvenna en karla. Lilja
sagði þetta ma. helgast af því að í
kjölfar kvótakerfisins hefði út-
flutningur á óunnum fiski aukist,
sem fyrst og fremst drægi úr at-
vinnu kvenna. Þetta sæist mjög
greinilega þegar fýrstu mánuðir
hvers árs væm skoðaðir.
Þessar sveiflur í atvinnu
kvenna eiga eftir að stækka og
ástandið á eftir að versna, að mati
Lilju. Um væri að ræða tvenns
konar atvinnuleysi. Fyrst væri það
langvarandi atvinnuleysi sem
væri til komið vegna gjaldþrota í
verksmiðjuiðnaði, og síðan aukið
tímabundið atvinnuleysi í kvóta-
greinunum.
Duliö
atvinnuleysi
„Aðalvandamálið er að tölur
um atvinnuleysi em mjög ófúll-
komnar, vegna þess að þær tengj-
ast bótarétti,“ sagði Lilja. Reglur
um bótarétt hefðu verið rýmkaðar,
þannig að fleiri kæmu til skrán-
ingar eftir 1989 en áður. Engu að
síður vantaði yfirlit yfir þá sem
ekki ættu rétt á bótum, eins og
verktaka, en þeim hefði fjölgað
töluvert. Einnig vantaði á skrá
heimavinnandi konur, sem nú
ættu kannski enga möguleika á að
fá vinnu og hefðu gefist upp á að
leita sér að vinnu.
„Eg held því að atvinnuleysið
sé mun meira en tölur gefa til
kynna,“ sagði Lilja. Það væri erf-
itt að áætla hversu miklu meira at-
vinnuleysið væri, en út frá per-
sónulegri þumalputtareglu reikn-
aði hún með að atvinnuleysið væri
um 1% meira en það er á skrám.
Þama sagðist Lilja ma. miða við
önnur lönd, þar sem fólk ætti rétt á
bótum i lengri tíma og fleiri kæmu
inn til skráningar í gegnum félags-
málastofnanir og fleiri aðila. „Er-
lendar rannsóknir sýna að um leið
og skráningin er bætt, fjölgar kon-
um og ungu fólki á atvinnuleysis-
skrá gífúrlega," sagði Lilja.
Vaxtarbrodduim
hovfinn
Hvað fjölgun atvinnutækifæra
snertir, virðist allur vaxtarbroddur
farinn úr framleiðslugreinum
sjávarútvegs og landbúnaðar.
Samkvæmt upplýsingum Bjama
Einarssonar, aðstoðarforstjóra
Byggðastofnunar, fjölgaði árs-
verkum á íslandi um 18.169 frá
árinu 1981 fram til ársins 1988.
Ársverkum fjölgaði langmest á
höfuðborgarsvæðinu, eða um
14.173, sem er 78% allra nýrra
starfa í landinu. Fjölgun ársverka
varð langmest í þjónustugreinum
einkageirans og hjá hinu opin-
bera, þar sem ársverkum fjölgaði
um 14.143, sem er 71% allra
nýrra ársverka á árunum 1981 til
1988. Hins vegar fjölgaði árs-
störfum í framleiðslugreinum að-
eins um 26 á sama tímabili. Undir
framleiðslugreinamar flokkast
Iandbúnaður, þar sem störfum
fækkaði um 1.352, útgerð og fisk-
vinnsla, þar sem störfúm fækkaði
um 727 og iðngreinar, þar með
talin byggingariðnaður og mann-
virkjagerð, þar sem störfúm fjölg-
aði um 2.105, samkvæmt upplýs-
í BRENNIDEPLI
Kvótakerfi í sjávarút-
vegi og landbúnaði,
ásamt gjaldþrotum
iðnfyrirtœkja, hafa
dregið úr atvinnu-
möguleikum kvenna.
78% nýrra starfa
verða til á höfuðborg-
arsvœðinu
ingum Bjama.
Það er ekki sér íslenskt fýrir-
bæri að störfum í ftumfram-
leiðslugreinum fækki hlutfalls-
lega miðað við störf í þjónustu.
Þetta er þróun sem átt hefur sér
stað í öllum „þróuðum“ vestræn-
um ríkjum. Stjómmálamenn og
fræðingar hafa talað mikið um
upplýsingaþjóðfélagið, þótt skil-
greiningar þeirra séu oftar en ekki
loðnar. Einn fýlgifiskur upplýs-
ingaþjóðfélagsins er að þjónustu-
störfum fjölgar hlutfallslega mið-
að við störf í framleiðslu. Það er
því atvinnu- og byggðapólitískt
viðfangsefni að taka á þeim vanda
sem landsbyggðin stendur frammi
fýrir. Hið opinbera þarf að hafa
fmmkvæði að því að færa ýmsa
þjónustu út á land og eins þarf að
efla til mikilla muna fmmkvæði
landsbyggðarinnar í að skapa ný
störf í margs konar þjónustu. Án
þess er landsbyggðin dæmd til
þess að verða á eftir í þróuninni og
halda áfram að tapa miklu af sínu
fólki á höfúðborgarsvæðið.
En hvað segir Bjami Einars-
son, er Byggðastofúun með eitt-
hvað á pijónunum til að snúa
þessari þróun við?
„I fyrsta lagi vitum við að við
getum ekki snúið fólksflutningun-
um á höfúðborgarsvæðið við,
nema við náum að skapa jafnvægi
í sköpun atvinnutækifæra á milli
landsbyggðarinnar og höfúðborg-
arsvæðis,“ sagði Bjami. Þá væri
bæði horft til þjónustustarfa innan
einkageirans og hjá hinu opin-
bera. Efla þyrfti byggðakjama á
landsbyggðinni með samgöngu-
bótum, svo hægt væri að stækka
þar markaði og skapa grundvöll
fýrir meiri þjónustustarfsemi.
Ferðamannaþjónustan vex
jafnt á landsbyggðinni og á höfúð-
borgarsvæðinu, að sögn Bjama.
Þar mætti stuðla að enn meiri efl-
ingu og það góða við hana væri að
hún þjónustaði líka heimafólk.
„Svo þarf að koma á hvatningu í
einkageiranum með ráðgjöf, lán-
veitingum og svo framvegis,“
sagði Bjami.
Vancfinn
erfiókirai
Vandi landsbyggðarinnar er
þó engan veginn einhlítur, að sögn
Bjama. Hann væri mjög misjafn
eftir stöðum og þyrfti að skoðast í
hveiju tilviki. Staður eins og
Sauðárkrókur stæði til að mynda
vel, enda væri hann með stórt bak-
land af sveitunum í kring. Þar
væri þjónustuhlutfall mjög hátt og
hlutfall verslunar jafnvel hærra en
í Reykjavík.
Til langs tíma er hægt að bæta
stöðu landsbyggðarinnar með því
að styrkja byggðakjama með
bættum samgöngum. En vandi
landsbyggðarinnar er þegar mikill
og á honum verður að taka. Bjami
sagði ekki hægt að sigrast á þess-
um vanda á stuttum tíma. Eins og
hlutimir væm núna væri andsk.
lítið hægt að gera. „Ef menn ætla
til dæmis að nota skattatekjur af
álveri við Keilisnes til að styðja
landsbyggðina, er sú hugmynd, að
setja þessa fjármuni inn í jöfnun-
arsjóð sveitarfélaganna og dreifa
þannig hundraðkalli á haus, auð-
vitað fáránleg," sagði Bjami.
Svona fjármagn þyrfti að fara í
sértækar og staðbundnar aðgerðir
til að skila árangri.
-hmp
NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 7