Þjóðviljinn - 26.10.1990, Blaðsíða 9

„Frá því grunnskólalög tóku gildi fyrir 15 árum hefur skóladag-
urinn ekki verið lengdur, en aftur á móti styttur nokkrum sinnum
í sparnaðarskyni. Athugun leiddi í Ijós að nú vantar í landinu
rúmlega 500 skólastofur til að einsetja megi grunnskólann,"
segir Gerður G. Óskarsdóttir meðal annars í grein sinni
Menntamálaráðherra, Svavar Gestsson,
mun nú á næstunni leggja fram á Alþingi
nýtt stjómarfrumvarp um grunnskóla sem
er í meginatriðum samhljóða frumvarpi
sem Iagt var fram á Alþingi s.l. vor. Þetta
frumvarp kveður á um margvíslega nýja
þætti í starfi grunnskóla, en er í raun endur-
skoðun gildandi laga um grannskóla sem
samþykkt vora árið 1974. Samkvæmt því
er markmiðsgrein laganna óbreytt, en þær
breytingar sem gerðar era miða fyrst og
fremst við að aðlaga lögin að þróun síðustu
ára. Helstu breytingartillögur nú fela í sér
stefnumörkun um einsetinn skóla og lengri
skóladag yngstu nemenda, fækkun nem-
enda í bekkjum, valddreifingu og aukinn
hlut fræðsluskrifstofa.
Stærstu breytingar sem gerðar hafa ver-
ið á grannskólalögum vora gerðar árið
1989 með breytingum á verkaskiptingu
ríkis og sveitarfélaga og vorið 1990 þegar 6
ára böm urðu skólaskyld.
Þetta frumvarp var unnið af starfs-
mönnum í menntamálaráðuneytinu í náinni
samvinnu við fjölda aðila, einkum Kenn-
arasamband íslands, en einnig Samband ís-
lenskra sveitarfélaga og fulltrúa ýmissa
annarra aðila sem skólamál varða. Við þá
vinnu var m.a. tekið mið af tillögum að
breytingum á grannskólalögum sem lagðar
hafa verið fyrir Alþingi á þessum áratug.
Stefht er að lengri skóladegi yngstu
nemendanna til þess að unnt sé að sinna
margvíslegum verkefnum í skólanum sem
nú vinnst ekki tími til og til þess að skólinn
geti aðlagað sig að þjóðfélagi sem byggir á
þeirri forsendu að báðir foreldrar vinni ut-
an heimilis. Einsetinn skóli er skilyrði þess
að unnt sé að lengja viðveratíma bama í
skólanum, þ.e. að hver bekkjardeild hafi
sína stofu. I bráðabirgðaákvæði segir að
markmiðum um einsetinn skóla skuli náð á
10 áram og á því árabili skuli unnið jafht
og þétt að því að auka við kennslutíma
grannskólanemenda þar til vikulegur
stundafjöldi allra bekkja verði 35 stundir,
eins og skólatími elstu bekkja er nú: skóla-
dagur samfelldur og nemendur eigi kost á
skólamáltíðum. Hér er um mikla stefhu-
breytingu að ræða. A þeim um eina og
hálfa áratug frá því grannskólalög tóku
gildi hefur skóladagurinn ekki verið lengd-
ur, en aftur á móti styttur nokkram sinnum
í spamaðarskyni. Ljóst er að talsvert vantar
á að skólahúsnæði í landinu sé nægjanlegt
til þess að fullnægja þessum skilyrðum. I
athugun sem gerð var á vegum mennta-
málaráðuneytisins í byrjun árs 1989 kom í
ljós að nú vantar í landinu rúmlega 500
kennslustofur til þess að einsetja megi
grannskólann. I 10. gr. ftumvarpsins er
ákvæði um samstarfsnefhd ríkis og sveitar-
félaga Sem m.a. er ætlað það hlutverk að
gera áætlun um hvemig unnt verði að ná
markmiðinu um einsetinn, samfelldan
skóla og lengri skóladag og skólamáltíðir.
Henni er jafhffamt ætlað að fjalla um aðra
þætti sem era sameiginlega í verkahring
ríkis og sveitarfélaga svo sem skólasöfh,
heimavistir, félagsþörf nemenda og að-
stöðu vegna sérkennslu.
Fækkun í bekkjum
Gert er ráð fyrir talsverðri fækkun í
bekkjum, einkum í þremur yngstu bekkj-
unum þar sem gert er ráð fyrir að nemenda-
fjöldi verði að hámarki 22, en 28 í öðram
bekkjum. Hámarksfjöldi nú er 30 nemend-
ur í öllum árgöngum. Það hefur lengi verið
krafa bæði kennara og foreldra við útreikn-
inga á stundum til kennslu í skólum yrði
miðað við minni hópa en nú er gert. Þetta
ákvæði er mikilvægt skref í þá átt.
Valdið til skólanna
- ábyrgð þeirra
Aukin valddreifing og aukin ábyrgð
skólanna sjálffa kemur m.a. fram í því að
foreldrar, kennarar og skólastjómendur era
kvaddir til verka oflar en í gildandi lögum.
Skýrari ákvæði en áður era um ábyrgð
skólastjóra á skólastarfinu.
Gert er ráð fyrir breyttu hlutverki
ffæðsluráða og nú litið á þau sem starfs-
vettvang sveitarfélaga í fræðsluumdæmi
og skólanna með fullri aðild beggja þessara
aðila og áheymarfulltrúa foreldra. Lagt er
til að ffæðslustjóri verði formaður þess. Nú
era fulltrúar skólamanna aðeins áheymar-
fulltrúar í ffæðsluráðum. Hlutverk þeirra
verði m.a. að halda uppi umræðu um skóla-
mál í umdæminu, samræma aðgerðir og
hugmyndir, koma við hagræðingu í skóla-
skipulagi og koma tillögum og hugmynd-
um um úrbætur á framfæri. Reiknað er með
að virkt lfæðsluráð geti þannig orðið mikil-
vægur samráðsvettvangur sveitarstjóma og
skólanna í umdæminu. Það skal tekið ffam
að ráðin era ekki hugsuð sem ffam-
kvæmdaaðili.
Þróunarsjóður grannskóla er lögfestur,
en hann var stofhaður árið 1989. Styrkir úr
honum gefa skólanum möguleika til að
sinna ýmiss konar þróunarverkefnum sam-
kvæmt eigin áætlunum og á eigin ábyrgð.
Þá gerir framvarpið ráð fyrir að störf
áfangastjóra og fagstjóra verði lögbundin,
en verkefni þeirra er m.a. að hafa með
höndum ráðgjöf, heildaramsjón og stjóm-
un á samstarfi kennara í árgangi eða grein.
Stoíhað hefur verið til þessara starfa til
þess að bæta skólastarfið, m.a. með því að
stuðla að meiri samvinnu og tengingu.
Sömuleiðis era ákvæði um leiðsögukenn-
ara fyrir nýliða í starfi sem hafa það hlut-
verk að veita nýjum kennuram leiðsögn,
miðla þeim af reynslu þeirra sem reyndari
era og styðja þá fyrstu sporin í starfi sem
kennarar.
Gert er ráð fyrir að fulltúar foreldra eigi
aðild að grunnskólaráði, ffæðsluráðum og
skólanefndum og eigi rétt á setu á kennara-
fundum. Æskilegt er að foreldrafélög í
ffæðsluumdæmi myndi með sér samtök
sem t.d. tilnefni fúlltrúa til setu á ffæðslu-
fúndum. Einnig væri gagnlegt að hafa slík
samtök starfandi t.d. vegna þátttöku for-
eldra í ýmsum nefndum sem fjalla um
skólamál. Samtök foreldrafélaga era nú að-
eins starfandi í Reykjavík (SAMFOK).
Gert er ráð fyrir að stærstu sveitarfé-
lögum, með 10-15 þús. íbúa, sé skipt í
skólahverfi þar sem hvert hverfi hafi sína
skólanefnd til þess m.a. að íbúar einstakra
íbúðarhverfa geti haft aukin áhrif á þróun
skólamála í sínu nánasta umhverfi. Gert er
ráð fyrir áheymarfúlltrúum foreldra í
skólanefndum. Gerður verði stofnsamn-
ingur um aðild að skólanefnd þar sem fleiri
en eitt sveitarfélag reka einn skóla. Lög um
breytingu á verkaskiptingu rikis og sveitar-
félaga gera verksvið skólanefhdar skýrari
en áður, nefndin er ótvírætt á vegum sveit-
arstjómar og hefur fyrst og ffernst umsýslu
mála sem lúta að húsnæði og búnaði skóla.
I þessu ffumvarpi er gert ráð fyrir að nefnd-
in geti einnig fjallað um og beint tillögm og
hugmyndum um umbætur í skólastarfi til
skólanna, á sama hátt og fúlltrúar skóla-
Verkefni heim
f umdæmin
Ýmis verkeffni sem verið hafa í
menntamálaráðuneytinu era nú flutt út í
fræðsluumdæmin til ffæðsluskrifstofanna
og starfsemi þeirra efld. í því sambandi má
t.d. nefna aukna kennsluráðgjöf við kenn-
ara; kennslugagnamiðstöðvar þar sem
kennslugögn liggja ffammi og veitt er ým-
iss konar þjónusta, og verkefni er lúta að
ráðningum kennara og skólastjómenda.
Bætt er við heimild til þess að fela sál-
fræðiþjónustu fræðsluskrifstofú að sinna
verkefhum fyrir önnur skólastig, þ.e. leik-
skóla og framhaldsskóla, til þess að tryggja
samfellu í þessari mikilvægu þjónustu.
Fjármálakafli ffumvarpsins er nánast
samhljóða lögum um breytingu á verka-
skiptingu ríkis og sveitarfélaga frá 1989
þar sem m.a. var gerð sú breyting að bygg-
ingar og viðhald skólahúsnæðis er nú alfar-
ið í höndum sveitarfélaga.
Samhæfing
Gert er ráð fyrir stofhun grannskóla-
ráðs sem verði vettvangur samráðs og upp-
lýsinga milli stofnana og félaga sem grunn-
skólahald hvílir einkum á, þ.e. mennta-
málaráðuneytisins, stofhana sem mennta
IIÍPÍ

mmmm
manna leggja tillögur um úrbætur á aðbún-
aði íyrir skólanefndir.
Samskipti heimila
og skóla
Lögð er aukin áhersla á samskipti
heimila og skóla og kennurum gert skylt að
miðla fræðslu um skólamál til foreldra og
veita upplýsingar um starfið í skólanum í
því augnamiði að foreldrar geti fylgst betur
með námi bama sinna og þar með verið
færari um að veita skólaunum nauðsynlegt
aðhald og hafa áhrif á skólastarfið.
Námsráögjöf
Eitt nýmæla framvarpsins er að gert er
ráð fyrir námsráðgjöfum í grunnskólum til
þess að sinna leiðsögn um náms- og starfs-
val, einstaklingsráðgjöf vegna vandamála
er tengjast námi nemenda og fræðslu um
störf og atvinnulíf í samvinnu við kennara.
Uppeldishlutverk skólans hefúr stóraukist
og breyttir þjóðfélagsþættir, fjölbreytt
námsframboð og margbreytilegt atvinnulif
hefur í för með sér þörf fyrir markvissa
námsráðgjöf. Þá er í framvarpinu gert ráð
fýrir að nemendaveradarráð sem hafi með
höndum samræmingarhlutverk vegna ein-
stakra nemenda sem njóta þjónustu sér-
fræðinga og sérkennara.
í nýju ákvæði er itrekað að kennsla og
námsbækur í skyldunámi séu ókeypis. Um
þetta ákvæði hefúr verið rætt ítarlega að
undanfömu og verður það til sérstakrar
meðhöndlunar á Alþingi.
kennara, kennarasamtaka, Sambands ís-
lenskra sveitarfélaga, Námsgagnastofhun-
ar og foreldra. Hlutverk þess verði að fylgj-
ast með framkvæmd laganna og „stilla
saman strengi“ með því að samræma störf
þeirra sem fjalla um málefni grunnskólans,
og auðvelda þar með ffamþróun og stuðla
að markvissara skólastarfi.
Tímamót - samstaöa
Verði þetta ffumvarp að lögum veldur
það á margan hátt tímamótum í starfi
grannskóla á íslandi. Sköpuð yrði umgjörð
um skólastarfið sem ætti að geta gert það
árangursríkara og manneskjulegra. Breið
samstaða um þá áhersluþætti sem þar koma
fram tryggir samstöðu um framkvæmdina.
Mikilvægur grannur að lífi og starfi hvers
einstaklings er lagður í grannskólanum,
því þurfum við að hlúa að honum eins vel
og okkur er unnt. Samþykkt þessa
frmvarps á Alþingi er ein leið í þá átt. Ég
hvet foreldra, kennara og aðra þá sem
áhuga hafa á skólamálum að fylgjast með
framgangi þess í þinginu.
r Gerður G.
Óskarsdóttir
er ráðunautur
menntamálaráð-
herra um skóla-
og uppeldismál
Föstudagur 26. október 1990 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 9