Þjóðviljinn - 26.10.1990, Blaðsíða 19

sé til neftit sem mest hefur hreyft
við fólki á liðnum áratugum.
í tómarúmi
Markaðshyggjan sem alls-
heijarviðmiðun hlýtur og að virka
í þá átt. Hún sameinar fólk í við-
skiptum, en sundrar því að öllu
öðru leyti í neyslupothvers og
eins. Og eftir eru menn skildir í
tómarúmi sem nú um stundir helst
leitar sér fyllingar í svokölluðu
nýjaldarbauki. En það einkennist,
hvað sem fögrum orðum um allíf-
ið líður, einkum af mikilli sjálf-
hverfni: ÉG ætla að pæla í MÉR
og láta MÉR líða sem best.
Það getur svosem vel verið að
Vesturlandamenn vakni upp við
vondan draum til neyddir. Við
einhvem háska sem brýnir menn
til dáða. En þá er hætt við því, ein-
mitt vegna þess hve hugsjóna-
fjandsamleg einstaklingshyggja
hefur riðið rækilega húsum, að
viðbrögðin verði íyrst og síðast
þau að leita sér að samstillandi
orku í ótta og hatri í garð þjóða
þess þriðja heims sem geymir svo
margar pólitískar púðurtunnur.
Og væri þá upp komin „evrópsk“
þjóðremba sem gæti orðið fiirðu-
fljót að demba öllum i einn hatur-
spott - blóðugum harðstjóra og
löndum hans öllum og trúbræðr-
um. Við eigum ekki á góðu von.
sem
einn
-til
góðs
og
ills
frelsisins, heldur vegna þess að
honum tekst að ná til mikils fjölda
manna sem fullir eru örvæntingar í
fátækt sinni og heiftar í garð ríkra
höfðingja eða rikra Vesturlanda.
Tekst að gefa þeim „orku blekking-
arinnar" þótt ekki væri annað.
Hugarfar á
Vesturlöndum
Og þá er komið aftur að þeim
Vesturlöndum sem Alberoni taldi
að væru tilbúin til að láta harð-
stjórann fara sínu fram ef þau sjálf
fengju að vera i friði með sín
verðbréfaviðskipti, túrisma og
aðra skemmtun. Og við getum við
bætt: Bandaríkin voru líka tvístíg-
andi um væntanleg viðbrögð
skömmu fyrir innrásina í Kúveit
og Bush forseti hefði látið sér fátt
um finnast ef ekki væri öll þessi
olía í húfi.
Spurt er: Verður nokkru sinni
framar hægt að virkja íbúa Vest-
urlanda til ítrustu átaka i nafni
þeirra lifshátta sem þeim eru kær-
ir? Það er ekki gott að vita. Það
horfir ekki vel eins og er. Eins og
menn vita hefur sú tíska gripið
sterklega um sig um Vesturlönd
að hugsjónamennska hverskonar
sé fáránleg -hvort heldur sem hún
sæki sinn kraft til sósíalisma eða
þjóðemishyggju, svo það tvennt
Allir
Ágætur ítalskur penni, Franc-
esco Alberoni, var að skrifa kjall-
ara í Corriere della Sera um
Persaflóadeilur. Hann lagði sér-
staklega út af þeim mun sem væri
á stöðu Saddams Husseins íraks-
forseta og Bush Bandaríkjafor-
seta. Hann var ekki að bera saman
málstað þessara tveggja manna,
heldur bakland þeirra. Hann sagði
sem svo:
Hussein er vafalaust blóðugur
harðstjóri, en honum tekst að
virkja með sér þjóð sína og mik-
inn hluta Palestínumanna og einn-
ig mikinn hluta hins arabíska
heims, sem hvað óvinveittastur er
Vesturlöndum. Bush, aftur á móti,
hann má búast við því, að um leið
og bandarísk lík fæm að berast ffá
vígvöllum við Kúveit, þá mundu
landar hans rísa upp og heimta
frið. Rétt eins og gerðist í Vietn-
amstríðinu. Enda væri ekki um líf
og dauða að tefla fyrir Banda-
ríkjamenn.
Enn síður, segir Alberoni,
munu Vestur-Evrópubúar vilja
nokkru til hætta til að kveða niður
yfirgang Saddams Husseins. Við
hefðum, sagði hann, ekki bara
leyft honum að gleypa Kúveit
heldur og allan Arabíuskaga, eins
þótt það hefði þýtt að írak réði þá
yfir allt að helmingi olíuvinnslu í
heiminum.
Hugarfar er
vopnum sterkara
Lengi mætti rekja dæmi í
þessa veru. Víetnamar gátu haft
betur í viðureign við mesta stór-
veldi heims vegna þess að það
tókst að virkja þjóðina til ítrustu
krafta
hennar. Sovéski herinn gat
ekki ráðið við Afgani, íraksher
gat ekki ráðið við Irani í átta ára
stríði, arabískir herir ráða ekki við
ísraela. Og í öllum dæmum er það
vegna þess, að sá aðilinn sem ætti
að vera betur settur með vopn eða
mannafla eða hvorttveggja, hann
reynist í átökum næsta hjálpar-
vana andspænis einhuga þjóð.
Vel á minnst: Það skiptir ekki
höfuðmáli hvemig þessi einhugur
4
er til kominn. Ekki hvort hann
tengist þjóðffelsi eða þjóðrembu.
Ekki hvort það er ill nauðsyn, von
um betri tíð, beinn lífsháski eða
uppsafhað hatur sem rekur áffam
einhuginn, virkjar mannskapinn.
Einhugurinn og baráttuviljinn er
heldur ekki ávísun á gott samfé-
lag að sigri unnum eins og mörg
dæmi sanna. En hitt er víst: Það er
kraffmikil samstilling hugarfars-
ins sem ræður meiru um niður-
stöður en til dæmis yfirburðir í
hertækni.
í annan stað: Kjamorkuvopn
öflugustu stórveldanna mega sín
miklu minna en menn gerðu ráð
fyrir - blátt áfram vegna þess að
kjamorkuvopn em svo skelfileg
að það er ekki hægt að nota þau
Engu að tapa
í þriðja lagi: Karl gamli Marx hafði
rétt fýrir sér þegar hann taldi að þeir
væm líklegastir til uppreisnar (eða
við aðrar aðstæður: háskalegra
átaka með fómum og þrautum) sem
minnstu hefðu að tapa. Því getum
við átt von á nýjum Saddam Huss-
ein hvenær sem er í þriðja heimin-
um svokölluðum, á foringja sem
kveikir í mönnum.
Ekki vegna þess að
hann sé i raun ein-
hverskonar riddari
HELGARPISTILL
Arni
Bergmann
Tataragaldur á íslensku
Federico García Lorca
Tataraþulur
Þorgeir Þorgeirsson þýddi
Leshús 1990.
Nú er frá því að segja að alltof oft er
það, að lesandi ljóðaþýðinga verður fyrir
vonbrigðum. Honum finnst að útgáfan hafi
verið óþörf fyrirhöfn eða svo gott sem.
Blátt áfram vegna þess að þýðarinn nær
ekki því nauðsynlega sambandi milli trún-
aðar við frumtextann og ffelsis og öryggis i
meðferð eigin tungu sem dugir til að við
trúum á þá snilld hins erlenda skálds sem
að okkur er haldið í ræðu og riti.
Þetta er nú sagt vegna þess að þýðingar
Þorgeirs Þorgeirssonar á Tataraþulum
García Lorca eru ekki þessum leiðindum
merktar. Maður getur að sönnu ekki hætt
sér langt út í staðhæfingar um trúnað þýð-
arans við spænska ffumtextann, svo lítil er
nú kunnáttan, en þó hefur verið reynt að
prófa hana í stöku dæmum og útkoman er
BÓKMENNTI
góð. Mestu varðar þó þetta: það er seiður í
þessum texta á íslensku, hann er órafjarri
hvundagsleika, hann er óþreyttur. Við höf-
um það ekki á tilfinningunni að þúsund
skáld hafi ort um ástir og holdsins fögnuð
þegar við skoðum þetta dæmi hér úr þul-
unni um Otrygð:
Lærin viku örkvik undan
eins og stygðir vatnafiskar
hálffullir af hyrjarfuna
hálffullir af nístingsfrosti
Og ég hleyfti óskaveginn
ólmum perlumóðurfáki
taumlaust og án tygja allra...
Merkileg þula reyndar og mundi nú um
stundir vera sögð lýsa verstu karlrembu:
þegar tatarinn hefur notið konunnar með
slíkum tilþrifum kýs hann að kaupa sig frá
henni með gjöf og vill henni ekki unna, því
hún hafði ekki reynst sú jómfrú sem hún
lét.
Það má reyndar sjá í bókum að García
Lorca hafi stundum Iýst gremju yfir því,
hve mjög menn vildu, eftir að tataraljóðin
birtust 1928, tengja nafh hans við heim
Sígauna: þeir eru barasta viðkvæði í þess-
um söng mínum ffá Andalúsíu, sagði hann.
Þeir eru náttúrlega meira en viðkvæði, þeir
eru staðgenglar ástríðunnar og háskans og
ögrunar við lög og reglu. Frá einum slíkum
segir í Svefnrofaþulu, frá smyglaranum
sem kemur særður heim til stúlkunnar sem
hefur lengi beðið hans en þá flýtur hún
drukknuð í grænni tjöm. Saga og þó ekki
saga, heldur svo margt fleira, eins og þetta
dæmi hér um þýðingarlist Þorgeirs minnir
okkur á vel og rækilega:
Vigahnettir næturkuldans
slást í för með fiski skuggans
sem finnur veg til morgunljómans.
Fikjurunnar rista vindinn
rákóttan með hrjúfum laufum.
Fjallið reisir kattarkryppu
kafloðið af úfnum furum...
Árni Bergmann
Garcla Lorca
Föstudagur 26. október 1990 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 19