Þjóðviljinn - 25.01.1991, Qupperneq 15

hver perlan tekur við af annarri,
titillagið, Cyprus Avenue, Baller-
ina, Slim Slow Slider og að áliti
undirritaðs unaðslegustu ballöðu
sem þessi geiri tónlistar hefur get-
ið af sér, Madame George, sem
tekur rúmlega níu mínútur i flutn-
ingi. í því lagi, sem og fleiri lög-
um á plötunni, leikur Morrison
sér að ljóðhendingum og spinnur
þær í allar áttir með rödd sinni.
Ólíkt flestum tónlistarmönn-
um af bítlakynslóðinni þá hefur
Morrison aldrei staðnað. Afúrðir
hans eru vissulega misgóðar og
kannski engin náð slíkri full-
komnun sem Astral Weeks, en
þrátt fyrir það hefur honum ætið
miðað á veg, og með Enlighten-
ment núna sannar hann enn einu
sinni að sem söngvari er hann í
sérflokki og hvað lagasmíðar og
útsetningar varðar þá gætu flestir
lært töluvert af honum.
Einsog fyrri daginn er platan á
rólegu nótunum, en þó öllu hress-
ari en Astral sunset sem kom á
undan henni. Enlightenment byij-
ar á drifandi lagasmíð, Real, real
gone, en síðan tekur hver ballaðan
við af annarri, allar mjög fallegar,
þótt hápunkturinn sé Avalon of
the heart, þar sem Ambrosian Sin-
gers sjá um bakraddir. Öll útsetn-
ing þess lags er mjög smekkleg
þar sem hom og munnharpa sjá
um einleiksinnskot, en einsog
með önnur lög Morrisons er það
tjáningarfúll rödd hans sem lyftir
laginu upp yfir það sem hlustand-
inn á að venjast.
í stuttu máli sagt er platan öll
mjög áheyrileg þótt undirritaður
hafi við fyrstu hlustanir hrifist
mest af Avalon of the heart. Þá er
lagið Youth of 1.000 Summers
mjög gripandi og reffilegt og
Iokalag plötunnar, Memories,
með sínum sterku keltnesku áhrif-
um ætti ekki að láta neinn ósnort-
inn.
Þessi keltneska upplýsing er
kærkomin skima inn í skammdeg-
ið. -Sáf
- .v-> **.'*>; j .» iMfjMin.vci,' * ru , t. t • i
Föstudagur 25. janúar 1991 NÝTT HELGARBLAÐ — SlÐA 15
Keltnesk upplýsing
Enlightenment
Van Morrison
Polydor 1990
í lok síðasta árs kom út ný
hljómplata með írska lagasmiðn-
um og söngvaranum Van Morri-
son, Enlightenment, eða Upplýs-
ing á tungu feðra okkar. Hljóm-
plata þessi hefúr ekki vakið mikla
athygli, ffekar en fyrri verk þessa
frábæra söngvara, ef undan er
skilið eitt lag á plötunni Avalon
Sunset, sem kom út árið 1989, en
samsöngur þeirra Cliff Richards í
laginu When ever God shines His
Light, náði töluverðum vinsæld-
um og fékk mikla spilun í útvarpi.
Þótt Van Morrison hafi ekki
verið daglegur gestur á vinsælda-
listum í gegnum árin þá hefur
hann engu að síður notið mikillar
virðingar, einkum og sér í lagi
meðal tónlistarmanna. Hann hef-
ur aldrei fylgt neinum tísku-
straumum, heldur ætíð farið eigin
leiðir i sköpun sinni og túlkun,
sem byggir á svörtum og kelt-
neskum grunni. Sjálfúr hefur
hann sagt að fyrstu áhrifavaldam-
ir á hann tónlistarlega séð hafi
verið Leadbelly, Hank Williams,
Sonny Terry, Muddy Waters og
Sonny Boy Willamsson. Auk
blúsáhrifa gætir mikilla áhrifa so-
ul og godspell á tónlist hans, strax
á sjöunda áratugnum. Við þau
bætast svo áhrif jass og keltneskr-
ar tónlistar í lok áttunda áratugar-
ins og úr þessum áhrifúm hefur
hann verið að vinna síðan.
Van Morrison kom fram á
sjónarsviðið skömmu eftir að
Bítlamir höfðu slegið í gegn. Þá
var hann með hljómsveitinni
Them og náðu tvö laga þeirra
töluverðum vinsældum, Here
Comes the Night og Gloria. Sag-
an segir að Them hafi ekkert
komið næálægt flutningi laganna
á hljómplötunum, heldur hafi að-
keyptir hljóðfæraleikarar séð um
undirleikinn. Það fór líka svo að
leiðir skildust. Van Morrison yfir-
gaf hljómsveitina á hljómleika-
ferðalagi i Bandarikjunum og
settist að vestra árið 1967. Sama
ár kom svo út fyrsta sólóplatan
hans, Blowin’ your Mind. Ari
seinna sendi hann frá sér meist-
arastykkið Astral Weeks þar sem
Hvaða myndlist jafnast á við SKY og
CNN á stríðstímum?
Gullitað og sveipmikið hár sjónvarps-
þulunnar ásamt með skærrauðum vömnum
og útstæðum augnhárunum sem tifa í sí-
fellu mynda eins og lýsandi sól á náttbláum
bakgmnninum sem fyrr en varir hefur
breyst í töfraslunginn næturhimin yfir Bag-
dað þar sem fljúgandi tækniundur lýsa upp
umhverfið í ömggri leit sinni að ókunnum
óvini, sem leynist i skjóli nætur. Spreng-
ingar í fjarska og sírenumar væla eins og
úlfhundar í náttmyrkrinu og við emm stödd
andspænis grænklæddum fréttamanni með
hljóðnema úti á gulum eyðimerkursandi
Saúdí Arabiu þar sem rauðglóandi eld-
strókurinn stendur aftur úr Tomeidó-her-
þotunni sem þýtur yfir endalausri sand-
breiðunni og hverfúr í eyðumerkurmistrið
á meðan hermaður borðar súpuskammtinn
sinn við tjaldskörina og annar tekur ofan
hjálminn um leið og hann stígur út úr flug-
vélinni: „We did our job. We eamed our
money today.“ Eldar loga í eyðimörkinni
og fyrir utan Downingstræti 10 stendur
snyrtilegur fréttamaður í bláteinóttum föt-
um, varta á hægri kinn, gel í sléttstroknu
hárinu, og segir okkur allt af létta og for-
sætisráðherrann gengur undir regnhlífinni
út í svarta límósínuna á gljáfægðum skóm
og hvítir vígahnettir patríóteldflauganna
lýsa upp næturhimininn yfir Tel Aviv og
fólkið er grafið út úr rústum húsanna og
hrópar á hefnd og sjúkrabílar og yfirmaður
herráðsins kemur ábúðarmikill í ræðustól-
inn með rauða díla í andlitinu og talar til
heimsbyggðarinnar þar til við sjáum loks-
ins aftur gulan hársveip sjónvarpsþulunnar
með rauðu varimar og löngu augnhárin:
Það er stutt hlé, stay with us, Britain is at
war.
Stríðið við Persaflóa er hin fúllkomna
uppgjöf gagnvart mannlegri skynsemi.
Um leið er það sviðsett fýrir okkur á
sjónvarpsskerminum eins og tölvuleikur,
þar sem sömu leikimir em endurteknir í sí-
fellu án þess að leikreglumar séu dregnar í
efa. Niðurlút andlit stríðsfanganna em
dregin upp á skerminn hvað eftir annað
eins og síendurtekinn ólánsdráttur í Mata-
dorspili: Þú ferð beint i steininn.
Og hvers emm við svo vísari?
Það kann að vera ómennsk afstaða að
líta á þetta sjónarspil á sjónvarpsskjánum
sem myndlist. Það er hins vegar spuming
hvort afstaða sjónvarpsins til þess vem-
leika sem þama er til umfjöllunar sé miklu
mennskari.
Sjónvarpið er allt á yfirborðinu gagn-
vart vemleika stríðsins. Með hraðri og takt-
fastri samklippingu á milli staða og heims-
hluta er áhorfandanum veitt sú falska til-
finning, að hann sé staddur mitt í spennu-
þmnginni atburðarás sem hann geti þó
horft á úr ömggri fjarlægð. Myndskeiðin
em tælandi vegna þessarar fölsku tilfinn-
ingar, og þess er alltaf gætt að hafa þau
styttri en svo að tóm gefist til umhugsunar.
Leikreglumar em hvergi dregnar í efa,
heldur skýrðar út jafnóðum af leikendun-
um sjálfúm með 2-3 mínútna innskotum.
Sérstakir eflirlitsmenn á vettvangi sjá svo
um að leikstjómin sé í réttum farvegi og
ekkert komi á skjáinn sem raskað geti eðli-
legri framvindu leiksins.
Hver leikstýrir eiginlega þessu sjónar-
spili andskotans?
Ég ætlaði að skrifa um myndlist.
Bliknar ekki öll myndlist sýningarsal-
anna hjá aðdráttarafli SKY og CNN?
Andspænis vitfirringu stríðsins verður
maðurinn lítill í umkomuleysi sinu með
myndir sínar og orð. Flest virðist allt í einu
til lítils unnið, - eða hvað?
Það var í rauninni léttir að koma úr
striðinu á skjánum inn á sýningu Amgunn-
ar Ýrar Gylfadóttur að Kjarvalsstöðum.
Salurinn var næstum tómur af fólki og
myndimar á veggjunum önduðu frá sér ein-
hverri sársaukatilfinningu sem virtist sönn.
Þetta var sársauki sem kom einhvers staðar
djúpt úr holdinu eða jörðinni eða hjartanu
og það var manni allt í einu léttir að finna
myndir sem gátu talað við mann um sárs-
aukann á yfirvegaðan og einlægan hátt.
Amgunnur Ýr er undarlega jarðbundin
í myndum sínum og það er eitthvað við þær
sem minnir á mexíkönsku listakonuna
Fríðu Kahlo. Ekki svo að skilja að um eft-
irlíkingu sé að ræða, en þessi jarðbundni
sársauki sem við finnum í myndum Am-
gunnar er svipaðrar kvenlegrar ættar og við
finnum hjá Fríðu. Útfærslan er hins vegar
önnur, því á meðan Fríða Kahlo gekk svo
nærri sjálfri sér í myndum sinum, að það
verður ekki endurtekið eða leikið eflir af
öðmm, þá hafa myndir Amgunnar almenn-
ari skírskotun sem ekki ristir eins djúpt og
ber jafnframt einhvem keim af ljúfsárri efl-
irsjá. Amgunnur hefúr athyglisverða til-
finningu fyrir efninu sem hún vinnur í og er
fundvís á það efni sem hentar hugmyndum
hennar hveiju sinni. Þeir sem em þreyttir á
stríðinu á skjánum ættu að fara og skoða
myndir Amgunnar Ýrar. Sá samanburður
gæti leitt til þeirrar niðurstöðu að til ein-
hvers væri unnið, þrátt fyrir allt.
í Vestursal Kjarvalsstaða og anddyri
hefur Hallgrímur Helgason sett upp yfir-
litssýningu á málverkum sínum og teikn-
ingum frá síðustu fimm árum. Em mál-
verkin sett upp í tímaröð og gefa góða
mynd af þróun sem verður firá tiltölulega
jarðbundinni litanotkun og frásagnarglöð-
um léttsúrrealískum myndum af manni í
stórborg yfir í mjög stílfærðar módelmynd-
ir í ísköldum og folbleikum, grænum og
gulum litum, þar sem meðal annars er leik-
ið á rými og fjarvídd. Þessar módelmyndir,
sem em málaðar á mjög yfirvegaðan hátt
en bera samt einhvem keim af súrrealískri
draumsýn, þróast síðan yfir í óhlutbundin
form sem máluð em i ísköldum og tærum,
grænum tónum þar til Hallgrímur snýr við
blaðinu á ný og tekur að mála fígúratífar
myndir sem em fullar af glettni og súrreal-
ískum útúrsnúningi í ætt við pennateikn-
ingamar í anddyrinu, og endar síðan í tví-
ræðum tilvitnunum i staðlaðar skripa-
myndir jafnt og afskræmdar andlitsmyndir
Picassos frá stríðsámnum í mosagrænum
og „skitugum“ tónum.
Það fer ekkert á milli mála að Hallgrím-
ur er frjór og hugmyndaríkur málari og
fullur af ftásagnargleði, en um leið nokkuð
útundir sig og ístöðulaus, jafnvel eins og að
hann trúi ekki alltaf fúllkomlega á það sem
hann er að gera hveiju sinni. Fyrsta mynd-
skeiðið er reyndar málað af sterkri sann-
færingu og innlifún og em þessar myndir
greinilega bein og fersk viðbrögð við ytra
umhverfi ftá fyrstu árum Hallgríms í New
York. Siðan er eins og hann setji ákveðnari
skil á milli sjálfs sín og viðfangsefnisins:
framsetningin verður yfirveguð og köld og
leitar fúllkomnunar i handbragðinu. Mód-
elmyndimar em skondnar og fagmannlega
unnar, en snertu mig ekki djúpt nýkominn
úr striðinu hjá SKY og CNN. Það var ein-
hver ertandi nálægð í eiturgræna forminu á
krossviðarplötunni, en mér fannst eins og
sannfæringin, ftásagnargleðin og hand-
verkið hefðu fyrst smollið veralega saman
hjá Hallgrími í þessum bráðfyndnu mál-
verkum sem hann kallar að mig minnir
„Meðlag“ og „Hjónabandssælu“. Þessar
myndir sýna það Iíka eins og reyndar teikn-
ingamar á ganginum, að það er hin sterka
hlið Hallgríms að segja sögu.
En hvers má myndasagan sín á öld
hinnar beinu útsendingar þar sem miljón
dollara patríótílaugar fljúga yfir höfðum
okkar eins og flugeldar á gamlárskvöldi?
„Stay with us,“ segir sjónvarpsþulan
með gula hárið.
SKY og CNN em harðir og grimmir
húsbændur, en við höfúm þó enn leyfi til að
slökkva á tækinu og fara út á götuna til að
mótmæla þessu stríði. Myndasagan gæti
kannski stutt okkur til þess.
-Ólafur Gíslason
Myndlist
Bein sending
og óbein
CNN, SKY, Amgunnur Ýr og Hallgrímur