Þjóðviljinn - 01.02.1991, Síða 9

Island er sterk menningarheild meö mikinn innri styrk. Vandi ís-
lenskrar menningarþróunar veröur ekki leystur meö því aö loka
fyrir erlent útvarp. Þaö er ekki hægt. Ég tel aö viö eigum aö svara
spurningum hinnar alþjóölegu þróunar meö allsherjar sókn á öll-
um sviöum. Segir Svavar Gestsson meöal annars
í opnu bréfi Sveins Einarssonar dag-
skrárstjóra Sjónvarpsins til mín er sagt að
stíflan hafi brostið með útgáfu reglugerðar
sem opnar fyrir CNN og SKY í íslenskri
menningarhelgi. En spumingin er: hvenær
brast stíflan? Ég fullyrði: Hún brast ekki
með útgáfu reglugerðarinnar og segi enn-
fremur að það sé útilokað að benda á einn
einstakan atburð þar sem stíflan brast. Ég
leyfi mér meira að segja að fullyrða: Það
var engin stífla, því að flóðið er fyrir löngu
skollið yfir. Þeir sem héldu að þýðingar-
skylduákvæðið væri vöm fyrir íslenska
menningu hafa greinilega haldið íslenska
menningu miklu fábrotnari en hún í raun
og vem er.
Ég vona að Sveinn misvirði það ekki
við mig þó að ég svari honum hér í Þjóð-
viljnum; bréf hans var opið. Það birtist í
Morgunblaðinu og svarið í Þjóðviljanum
alveg áreiðanlega jafngott eða jafhvont
svar eftir atvikum.
En ég ætla að svara Sveini af því að
hann er í þjóðlega íhaldsflokknum eins og
ég og við emm ekki mjög mörg þar.
Hvenær brast stíflan?
Var kannski engin
stífla?
Hann segir að með innrás CNN og
SKY hafi brostið stífla. Það er ekki rétt.
Stíflan var löngu brostin. Fyrst með því að
kapalstöðvamar og móttökudiskamir hafa
fyrir löngu lagt undir sig áhorfendaskara
með um 15.000 manns. Sú staðreynd sýnir
að reglugerðin dugði ekki. I öðm lagi með
því að íslensku sjónvarpsstöðvamar hafa
sent út erlent, enskt efni, í stómm stíl, að
vísu textað, en afleiðingamar em þær að
meirihluti landsmanna hefur varið góðum
hluta hvers dags í ensku og amerísku
hljómumhverfi. Það er alvarlegt mál. Þá
brast stífia að mínu mati fremur en nú.
Reglugerðarbreytingin var því aðeins við-
urkenning á vemleikanum - að vísu vond-
um og óþægilegum í senn. Og vemleikinn
er oft grimmur; líka við íslenskuna og ís-
lenska menningu. En fyrst og ffemst brast
stíflan með alþjóðlegri tækniþróun sem
hellti fióðinu yfir okkur mannanna böm
hér uppi á Islandi hvort sem okkur líkar
það betur eða verr.
Það er stundum sagt að íslensk menn-
ing hafi lifað af af tveimur ástæðum. Fyrst
vegna einangmnarinnar. I öðm lagi vegna
innri styrks innlendr ar menningar sem að-
allega byggist á bókmenntunum. Þessi
tæknilega einangmn hefur nú verið rofin á
öllum sviðum. En þar með leggjum við
ekki árar í bát. Eina vömin er að sækja.
Reglugerö verður
brátt breytt á ný
Með reglugerðinni og breytingu hennar
er verið að verðlauna lögbrjótana. Það er
nokkuð til í því. En reglugerð er sett af ráð-
herra. Við styðjumst við þingbundna
stjóm. Ráðherra sækir vald sitt til þingsins.
A ríkisstjómarfundi lagði ég málið fyrir og
ég fullyrði: Allir flokkar á alþingi vom
þeirrar skoðunar að ekki væri hægt að loka
fyrir þessar sendingar þessara stöðva.
Reglugerðinni var breytt, en jafnframt er
tekin ákvörðun um að breyta útvarpslögum
og reglugerðum til þess að tryggja að í
hvomtveggja verði raunvemlegt hald fyrir
íslenska menningu. Gert er ráð fyrir að
slíkar tillögur berist í mín hús um miðjan
febrúar. Vonandi þora þeir þá sem nú hafa
uppi stóryrði að taka á málunum. Það kem-
ur í ljós.
Þótt fyrr heföi verið
Reglugerðin var ekki sett í „snarhasti"
og að „óyfirveguðu máli“. Hún var sett í
ljósi aðstæðna, en hana hefði alveg eins
mátt setja fýrr. Vandinn var sá að menn
fengust ekki til að taka á vandanum, svo
bölvaður sem hann er, fyrr en þama.
Sveinn tekur síðan undir það sjónarmið
mitt og það er aðalatriðið að eina vömin sé
fólgin í almennum aðgerðum meðal annars
þeim að efla íslenskt efni í innlendu stöðv-
unum. Það er meginmál að menn skilji að
þar verður að taka á og það dugir ekki að
beija höfðinu við steininn né heldur að
hengja sig i reglugerðir sem 15 þúsund
manns hafa brotið á hveijum degi í mörg ár
með köplum og móttökudiskum. Hinn
tæknilegi veruleiki breytist ekki þó að við
bregðum hvert öðm um óþjóðholl sjónar-
mið. Og þá er að taka á.
Gamlar en gagnlegar
hugmyndir um
úrbætur
Sveinn gerir síðan grein fyrir tveimur
tillögum sem oft hafa verið ræddar:
1. Að ríkið skili aftur lögbundnum
tekjustofnum sínum til RÚV.
2. Að Tryggingastofnun greiði afnota-
gjöld aldraðra og öryrkja, en ekki útvarpið.
Lögbundinn tekjustofn Rikisútvarpsins
hefði átt að ganga til þess að bæta dreifi-
kerfið og framkvæmdir stofnunarinnar.
Það hefur því ekki komið niður á innlendri
dagskrárgerð að sá tekjustofn hefur verið
takmarkaður heldur á öryggiskerfi RÚV
sem er kapítuli út af fyrir sig. En ég minni
á að ekki hafa legið fyrir áætlanir um
dreifikerfið í einstökum atriðum og það var
að mínu frumkvæði að á þeim málum er
verið að taka og það fmmkvæði kom til áð-
ur en ósköpin dundu yfir 17. janúar sl.
Hitt er rétt að það er frálcitt að RÚV
greiði fjármuni fýrir aðra ríkisstofnun sem
nú munar á annað hundrað miljónum
króna. Ég hef þegar sett til starfa menn á
vegum menntamálaráðuneytis, fjármála-
ráðuneytis og heilbrigðisráðuneytis til að
fara í þetta mál, til að losa RÚV við þessar
byrðar. En það verður gert með því skilyrði
að allir þeir peningar sem þama kunna að
losna smám saman gangi til innlendrar
dagskrárgerðar. Um þessa fjárhæð munar
vemlega þegar hún er öll komin í hús Rik-
isútvarpsins. Það er einnig ljóst að Ríkisút-
varpið hefur fengið vaxandi tekjur á sl. ár-
um. Það sést til dæmis á eflirfarandi tölum:
Það hefur
reynslan sýnt
og mun enn
sýna
Um menningarhelgina; opið bréf
sem svar viö opnu bréfi
Sveins Einarssonar dagskrárstjóra
1. 1987 var heildarafnotagjald
15.602 kr.
2. 1988 var gjaldið 18.124 kr.
3. 1989 var gjaldið 20.738 kr.
alls á heilu ári.
4. 1990 var heildargjaldið á ári
20.738. kr.
5. 1991 er árgjaldið 20.244 kr.
Ef við segjum að gjaldið 1987 sé jafnt
og 100 lítur dæmið þannig út:
1987 100
1988 116
1989 133
1990 127
1991 130
Með öðmm orðum: Hækkunin er 30%
frá árinu 1987. Og þessi hækkun hefur
haldið síðan.
Hvað þýðir það í peningum:
1 heildartekjum fýrir Ríkisútvarpið
1. Framlög til islenskrar menningar úr
rikissjóði em nú hærri en þau hafa áður
verið.
2. Virðisaukaskattur hefur verið felldur
niður af allri menningarstarfsemi. Það er
stærra afrek í þágu íslenskrar menningar að
fella niður virðisaukaskatt af bókum en
samanlagðar reglugerðimar. Þar með er
framlag til menningarmála orðið hærra
hlutfall af útgjöldum ríkissjóðs en í öðrum
löndum. Fyrir síðustu kosningar sögðum
við að við ætluðum að tvöfalda þetta hlut-
fall. Það hefur verið gert.
3. Efnt hefur verið til málræktarátaks
sem náði til allrar þjóðarinnar. Það átak
varð undirstaða þess að unnt var að fella
virðisaukaskattinn niður. Á það skal bent í
þessu sambandi að Alþýðuflokkurinn,
Framsóknarflokkurinn og Sjálfstæðis-
flokkurinn höfðu samþykkt að leggja virð-
isaukaskatt á alla menningarstarfsemi. Það
var styrkur Alþýðubandalagsins sem réð
úrslitum í þeim efnum.
nemur þessi hækkun hundruðum miljóna
króna eða sem hér segir:
1988 nemur hækkunin frá fýrra ári 267
milj. kr.
1989 nemur hækkunin 376 milj. kr.
miðað við árið 1987
1990 nemur hækkunin um 300 milj. kr.
miðað við árið 1987
1991 er hækkunin svipuð og á sl. ári.
Samtals hafa tekjur RLJV af afnota-
gjöldum því hækkað um 1200 til 1300
milj. kr. á þessum árum.
En ekki er sanngjamt að tala um heild-
ampphæð fyrir tímann,en 300 milj. kr. á ári
er talsvert fé. Til samanburðar má nefna
eftirfarandi tölur úr fjárhagsáætlun RÚV í
ár.
Fréttastofa sjónvarps kostar 117 milj.
kr.
Öll innlend dagskrárgerð sjónvarpsins í
ár kostar 205 milj. kr. Með því að nota
hækkunina alla til þess að framleiða ís-
lenskt efni íýrir sjónvarp mátti auka efnið
um 150% - riflega tvöfalda það að magni
og umfram allt gæðum frá því sem nú er.
Það er því beinlínis fráleitt þegar Rikisút-
varpið varpar skuldinni á stjómvöld ein-
hliða í þessum efnum. RÚV verður lika að
taka til hjá sér.
Ég veit að Sveinn hefur góðar hug-
myndir og veit að hann vill vel í þessu efni
og það er aðalatriðið. Þess vegna þakka ég
honum fyrir greinina, en get að lokum ekki
stillt mig um að fara nokkmm almennum
orðum um það vandamál sem við stöndum
frammi fýrir sem íslenskt menningarsam-
félag.
Meö allsherjarsókn á
öllum sviðum
menningar
lsland er sterk menningarheild með
mikinn innri styrk. Vandi íslenskrar menn-
ingarþróunar verður ekki leystur með því
að loka fýrir erlent útvarp. Það er ekki
hægt. Ég tel að við eigum að svara spum-
ingum hinnar alþjóðlegu þróunar með alls-
herjar sókn á öllum sviðum. Það sem með-
al annars hefur verið gert er þetta:
4. Við höfum lagt fram fjármuni úr rík-
issjóði til að styrkja einstök verkefni á sviði
íslenskrar tungu sem skipta miklu máli:
Við höfum stutt betur við bakið á Orðabók
Háskólans, Islenskri málstöð og stutt sér-
stakar rannsóknir á ýmsum sviðum íslensk-
unnar umfram það sem áður hafði verið
gert.
Hér hefur fátt eitt verið nefnt. Enn hef-
ur ekki verið fjallað um Ár læsis eða bama-
menningarátakið og verður það að bíða
betri tíma. En það sem nú verður gert er
þetta:
1. Við hrindum af stað framkvæmda-
áætlun í þágu íslenskrar tungu þar sem
fjallað verður um íðorðasmíði, þýðingar,
málfræðina sérstaklega og fleira og fleira.
Tekið verður sérstaklega á lestrarerfiðleik-
um bama með stofnun lestrarmiðstöðvar,
en lestur er auðvitað ein aðalundirstaða ís-
lenskrar menningar.
2. Við látum fara fram sérstaka rann-
sókn á því hvemig íslensk menning getur
hagnýtt sér hina alþjóðlegu þróun sem er
að ganga yfir. Einn liðurinn í því er ráð-
stefna um Erlenda ásælni og íslenska ný-
sköpun þar sem fjallað verður um málið frá
mörgum ólíkum sjónarhomum.
3. Málræktarsjóður verður stofnaður
næstu daga, en aðilar að honum eru einka-
aðilar, þar á meðal fýrirtæki, sænska vis-
indaakademían og ríkissjóður.
Fleira mætti nefna, en verður ekki gert
að sinni. Ég er nefhilega þeirrar skoðunar
að innilokunarstefna og oftrú á reglugerðir
geti í sjálfu sér lokað fýrir möguleika fýrir
íslenska menningu. Oftrú á bókstaf reglu-
gerða ýti undir almennt kæraleysi. Vísari
vegur til vinnings era almennar sóknarað-
gerðir. Það hefur reynslan sýnt. Það mun
hún enn sýna.
Svavar Gestsson
menntamálaráðherra
skrifar
Föstudagur 1. febrúar 1991 NYTT HELGARBLAÐ — SlÐA 9