Þjóðviljinn - 01.02.1991, Blaðsíða 19

Háskinn
blæs þitt
hús
um koll
Hver græðir? spurðu Róm-
verjar, Cui bono? og að því
spyrja menn líka þegar þeir
skoða fréttir af Persaflóa-
stríði. Og enginn veit svarið.
Spádómum ber ekki saman.
Til dæmis að taka: Enda þótt
svotil allir geri ráð fyrir því að
Saddam Hussein tapi (
vopnaviðskiptum, þá eru til
þeir sem benda á möguleika
hans á að „falla en halda
velli“. Eins og Nasser Eg-
yptaforseti eftir að her hans
hafði farið halloka fyrir Frökk-
um, Bretum og (sraelum
1956.
Eða jafnvel sem einskonar
pislarvottur arabískrar einingar,
sem verður þveginn af glæpum
dauður og teiknaður á gunnfána
allsherjaruppgjörs gegn vestræn-
um áhrifum í heimi Islams.
Margt getur gerst og fæst af
því skemmtilegt.
Staöa Vestur-
velda
Eða þá áhrif striðsins á stöðu
Bandaríkjanna. Til eru þeir sem
telja að nú fari vegur þeirra vax-
andi, Persaflóastríðið muni bæta
stöðu þeirra og jafnvel leysa úr
efnahagskreppu (Voru ekki Sádi-
Arabar að panta ný vopn hjá
Bandaríkjamönnum fyrir 20 mil-
jarði dollara? Mikil atvinna við
það). Aðrir spá því að sigur yfir
Saddam Hussein verði Pyrrosar-
sigur, dýrkeyptur sigur sem upp-
skeri þá heift gegn öllum vest-
rænum áhrifum og ítökum sem
áðan var á minnst.
Þeir sem tapa
En er kannski eithvað auð-
veldara að segja til um það, hveij-
ir muni tapa í þessu stríði? Það er
nú ekki víst, nema það verða auð-
vitað þeir sem síst skyldi. Og er
þá fyrst að nefna þá óbreytta
borgara sem verða fýrir sprengj-
um og eldflaugum. En í annan
stað þá sem illa voru staddir fyrir.
Hvaða þýðingu getur hem-
aðarósigur Saddams Husseins
haft fyrir til að mynda Palestinu-
menn? Sumir segja, að hvemig
sem allt fari muni Persaflóastríðið
setja Palestínumálið á dagskrá
með nýjum hætti og þvinga Isra-
ela til málamiðlana. En það getur
allt eins verið að stríðið geri stöðu
Palestínumanna verri en hún var.
Verri en var
Palestínumenn og þeirra pól-
itíska forysta í PLO hafa lent i
þeirri klemmu að taka sér stöðu
með Saddam Hussein (og það
sýnir í sjálfú sér hve fárra kosta
þeir eiga völ). Þetta þýðir að þeir
hafa glatað miklu af þeirri samúð
sem uppreisn þeirra gegn her-
námi, Intifada, hafði tryggt þeim.
Um leið og eldflaugaárásir á ísra-
el hafa bætt stöðu þess ríkis í
sjónvarpsglápandi heimi. Israelsk
stómvöld munu, að Saddam sigr-
uðum, vafalaust reyna að gera sér
sem mestan mat úr því, að PLO
hafi verið bandamaður einræðis-
herrans írakska og nota það sem
réttlætingu á því að ræða ekki við
PLO. Auk þess sem Sádi- Arabar
og fleiri olíuauðugir hafa hafl í
hótunum um að láta af fjárhags-
legum stuðningi við Palestínu-
menn í refsingarskyni fyrir lið-
veislu þeirra við Saddam Huss-
ein.
Frá þeim
sem ekkert á
Þeir sem ekkert hafa, frá þeim
mun tekið verða. Nefnum til
dæmisins Kúrda, sem em stór
minnihluti í írak og hafa barist
fyrir mannréttindum í ríkinu ára-
tugum saman. Maður gæti ætlað
að þeir yrðu fegnir ósigri herstjór-
ans í Bagdad og vildu jafhvel
hugsa sér til hreyfmgs: Er nú
loksins að þvi komið að þeir gæti
stofnað eigið ríki eða fengið amk.
vemlega sjálfstjóm innan Iraks?
En hvað sem Kúrdar hugsa, þá
sýnir sagan eitt: Það ætlar enginn
sér að taka undir þeirra kröfur. Ef
þeir hugsa sér til hreyfings í írak
munu Tyrkir taka þátt í að berja
það allt niður, þvi þeir mega ekki
heyra á Kúrda minnst. Eins og
sumir kannski muna enn hafa
Kúrdar, sem em fjölmennir í
Tyrklandi, ekki fengið að nota
tungu sína til neins þar í landi og
fá ekki einusinni að heita Kúrdar.
Þeir hafa búið við margfalt verri
kjör en t.d. þjóðir Sovétríkjanna,
en enginn vekur á því máls á
ffelsiselskandi Vesturlöndum. Af
hveiju? Vegna þess að Tyrkir em
sessunautar okkar í Nató og þar
með stikkfrí undan ásökunum um
mannréttindabrot. Svo einfalt er
það.
Tréöndin
hættulega
Að því er varðar fólk á Vest-
urlöndum þá er eitt víst: Persa-
flóastriðið mun magna upp kvíða,
ekki bara þá tilfmningu að öll olía
(sem velmegunin gengur fyrir) sé
eldfim, heldur og þá að allt líf er
brothætt eins og eggjaskum.
Þýski Nóbelshöfúndurinn
Heinrich Böll samdi fyrir um það
bil áratug skáldsögu sem nefnist
„Fuersorgliche Belagemng" og
hefur verið kölluð „Öryggisnet-
ið“ í þýðingum. Sagan er tengd
því skeiði í nýlegri sögu þegar
borgarskæmliðar svonefhdir
rændu þýskum iðjuhöldum í
hermdarverkaslag sínum gegn
„kerfmu“. Saga Bölls spannar
eins og hans var von og vísa
miklu víðara svið en þær dags-
fféttir. Hún lýsir þeim nagandi
ótta sem ríður æ þéttara net ör-
yggisráðstafana utan um blaða-
kónginn Fritz Tolm og fjölskyldu
hans. Ótta sem útrýmir öllu eðli-
legu lífi og gerir mikinn ógnvald
t.d. úr upptrekktri leikfangaönd úr
tré, sem er á svamli í tjöm með
öðmm öndum sem dótturdóttir
blaðakóngsins er að gefa brauð-
mola. Kannski er andarskrattinn
dulbúin tímasprengja?
Nagandi
grunsemdir
Nema hvað: sagan brýnir vit
okkar á fúrðulegri andstæðu: Þeir
sem ríkastir em og ættu að hafa
allt það ffelsi sem peningar geta
keypt, þeir verða í æ rammari
mæli fangar öryggiskerfis sem
gefúr þeim engan grið, sviptir þá
ferðafrelsi, umgengni við náttúr-
una, leyndarmálum og einkalífi
öllu: alít er undir mögnuðu eftir-
liti. Um leið og enginn getur
treyst á neitt, allir em gmnsam-
legir: Var þessi ekki einhvemtíma
vinstrisinnaður? Var þessi ekki á
ferð í Libanon? Tekur þessi krist-
inn siðaboðskap háskalega alvar-
lega? Það þrengir að fólki með
hverjum degi sem líður. Lika
vegna þess, að eins og ótti hinna
ríku og voldugu við samsæri og
hermdarverk sker utan af þeim
ffelsið, þannig sækja og gröfur
Ámi
Bergmann
miklar jafnt og þétt að glæstu setri
Tolmfjölskyldunnar. Gröfumar
em að róta ofan af miklum brún-
kolalögum, til þess að hægt sé að
komast að þeim þarf landslagið
að hverfa, trén og fuglar, og þorp
og kastalar: engri vöm verður við
komið því ffamfarir og orkuþörf
og háir prísar fyrir land em þau
lög sem gilda. Tolm fjölskyldan
hefur tvisvar hörfað undan skurð-
gröfum framfaranna og „umsátr-
ið“ um hana sem sagan lýsir er
líka umsátur þeirra. Það bjargast /
ekki neitt, það ferst það ferst, seg-
ir Steinn Steinarr.
Dauðinn ríður
Þessi saga Heinrichs Bölls
kemur upp í hugann þegar lesnar
em fféttir af stríðinu nú. Tími
RAF, rauðu hersveitanna vestur-
þýsku er að sönnu liðinn, en við
þekkjum aftur sitthvað úr mynstri
sögunnar. Iðjuhöldar eins og þeir
sem em í álvafstri á íslandi em
settir í farbann. Flugfarþegum í
okkar rika norðri fækkar svo
mjög að öflugt félags eins og SAS
segir upp 3000 starfsmönnum á
einu bretti til að vega á móti
tekjuhrapi. Eina atvinnugreinin
semn stendur með vemlegum
blóma er öryggisgæslan. Og svo
mætti lengi áffam telja: Ein spá af
mörgum segir þetta aðeins mjóan
mikils vísi.
Illur ráðgjafi
Óttinn sem í sögu Bölls læsist
um þá ríkustu í efhuðu ríki, hann
læsist um obbann af þegnum
hinna efnuðu ríkja. Fátt gott um
þá þróun að segja, því óttinn er
illur ráðgjafi. Hann miklar það
mjög fyrir sér að „hermdarverk
em atómvopn fátæka mannsins"
og fer að sjá í hveijum þeim
manni sem hefúr arabískt eða
annað þriðjaheimsútlit liklegan
tilræðismann, samsærismann,
sprengjusmyglara, óvin. Óttinn
skapar ný bandalög sem em
kannski enn lakari en fyrri banda-
lög vom. Óttinn gerir menn ffek-
ari í sjálfsréttlætingu: Það em
„hinir“ sem em sekir. Það em Þeir
sem gera Okkur hrædd - og á
meðan gleymist allt sem tengist
samviskuspumingum til okkar
sjálfra um samábyrgð á illu
ástandi. Helvíti, það em hinir.
Sársaukafullt
endurmat
Það er algengt stef hjá þeim
sem um þessar mundir era að spá
í ffamvindu mála að segja sem
svo: Okkur vantar sárlega heild-
arsýn og markmið til að styðjast
við þegar við mætum ótíðindum.
Það er ekki nema satt og rétt.
Einkum og sérílagi þurfum við
sem eins og þokumst um þessar
mundir inn í „umsátur til vonar og
vara“ (Fursorgliche Belagemng)
að horfast i augu við þá tvískipt-
ingu í heiminum sem afdrifarík-
ust er. Annarsvegar neyslumynst-
ur sem einkennist af ffekju og só-
un, hinsvegar örbirgð sem ekki
sér út úr og fer versnandi. Að vísu
munu menn slá því „sársaukafúlla
endurmati“ á ffest, hver sem betur
getur. En þetta fer í hönd, eins
gott að vera við því búinn, að
minnsta kosti í einhveijum parti
vitundarinnar.
Föstudagur 1. febrúar 1991 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 19