Þjóðviljinn - 12.07.1991, Qupperneq 11
Forstjóragræðgin er hin
nýja stéttabarátta
John Naisbitt bjartsýnisfræð-
ingur kom hér við ekki alls fyrir
löngu og hélt fyrirlestur. Inntakið
í máli hans var að allt væri á bestu
hugsanlegu leið í besta heimi
allra heima. Meðal annars kvað
hann af og frá að bilið færi vax-
andi milli rikra og fátækra. Hann
sagði líka að velmegun leiddi
ekki til þess að græðgi færi í vöxt.
Þeir ríkari
verða ríkari
Sá sem þetta skrifar lenti í því
að rifast svolitið við Naisbitt
meðal annars út af þessu. At hvor
úr sínum poka eins og vonlegt er.
Það er til dæmis nógu erfitt að fá
svör við því, hvort þeir rikari séu
að verða ríkari og þeir fátækari
fátækari. Það eru til ýmsar tölur
að brúka, en tölur standa á brauð-
fótum eins og menn vita og
slungnir menn snúa þeim á ýmsan
veg. Ég var til dæmis að sjá það í
Observer (23. júní) að breska
Ihaldsstjómin hafi falið kjara-
rýmun meðal fátækasta hluta
Breta á sl. áratug með því að hag-
ræða tölum. Svo hafði prófessor
ffá Statistical Monitoring Unit
verið settur í að skoða þetta nánar
og beita þá „aðferðum sem viður-
kenndar em í EB“. Hann komst
að þeirri niðurstöðu að hinir fá-
tækustu í landinu hefðu ekki bætt
við sig 2% í rauntekjum á sl. ára-
tug eins og stjómvöld vildu vera
láta (meira var það nú ekki).
Heldur hefðu þau 20% sem
minnst bera úr býtum fengið á sig
kjaraskerðingu sem nemur 5% í
rauntekjum. En á meðan höfðu
þau 20% sem mest hafa bætt 40%
við tekjur sínar. Sem sagt: hinir
ríku urðu í rauninni ríkari - og
hinir fátæku fátækari. Hér má þvi
við bæta að eitthvað svipað hefur
gerst í Bandaríkjunum, ef marka
má nýlega samantekt í Newsweek
um bneigð til hófsemi í lífsháttum
þar í landi.
Stöövum
græðgina!
En þegar svo að græðginni
kemur þá verða góð ráð dýr. Ekki
beinlínis hægt að þukla á henni
með tölum, sönnum eða vafasöm-
um. En þó er það eftirtektarvert
að hvort sem litið er i bresk blöð
eða bandarísk, þá finnur lesand-
inn urmul af greinum sem kvarta
yfir grægðinni i forstjórum og
öðrum háttsettum mönnum fyrir-
tækja. Sem skammta sjálfum sér
sífellt meira og meira i beinum
greiðslum eða fríðindum. Og
bæta gráu ofan á svart með því að
gera þessa sjálfskömmtun að ein-
hverskonar keppni innan síns
hóps um stöðutákn, sem fer svo
ekkert eftir því hvort viðkomandi
fyrirtæki vegnar vel eða illa.
Irwin Steiltzer skrifar í Obser-
ver um nauðsyn þess að „hemja
græðgina" og kvartar yfir því að
eigendur fyrirtækja, t.d. hluthafar,
hafi mjög takmarkaða möguleika
á að fylgjast með því sem for-
stjóramir eru að skammta sér,
m.a. vegna þess hve dreift þeirra
„vald“ er. David Brierley skrifaði
í Sunday Times um „Græðgi í
stjómarsal“ og kvartar ekki síst
yfir því, hve fáránlegt er að for-
stjórar bæti við sínar háu tekjur
um leið og þeir stjómi fyrirtækj-
um á niðurleið (hann tók m.a.
dæmi af ffamkvæmdastjóra
Barclays sem fékk í fyrra 21%
launahækkun - upp í 404 þúsund
pund - um leið og reksturinn
gekk illa). Sami maður birtir og
fróðlegan lista yfir forstjóra og
fyrirtæki sem sýnir, að það er
ekkert sýnilegt samhengi milli
ágóða fyTÍrtækja og hárra launa
fyrirsvarsmanna þeirra. En þar
með er botninn farinn úr þeirri
röksemd hinna gráðugu, að þeir
séu svo mikils virði að há laun
þeirra leiði til betri stjómunar.
Fríöindafíklar í
báöum geirum
Fróðlega samantekt má og
skoða í Newsweek frá 8 júlí, hún
heitir „Háðir ffíðindum“ og fjall-
ar einmitt um forstjóragræðgina.
Þar er minnst á fikn háttsettra
bandarískra embættismanna í
allskonar aukagreiðslur, einkabíl-
stjóra og fleira, en um þá hluti
hefur margt verið skrifað allt síð-
an John Sununu, starfsmanna-
stjóri Hvíta hússins, varð uppvís
að því að láta fljúga sér i herþyrl-
um til tannlæknis. Newsweek
skrifar margt skemmtilegt um
ffiðindagræðgi hjá því opinbera,
en minnir í leiðinni á það að þeir
sem stunda svipað sukk í einka-
geiranum sleppa einatt alltof vel.
Skattgreiöendur
og einkageiri
Hér er um að ræða fyrirbæri
sem Islendingar kannast að sjálf-
sögðu vel við: opinber starfsmað-
ur eða ráðherra fær á baukinn fyr-
ir bílakaup eða eitthvað slíkt,
vegna þess að þetta em „peningar
skattgreiðenda". En hliðstæð
dæmi úr einkageiranum em ekki
á dagskrá. Newsweek minnir á
annað: í bisnessheiminum em út-
gjöld fyrirtækja vegna allskonar
fríðinda til forstjóra og gæðinga
þeirra talin til kostnaðar. Og þessi
„kostnaður“ er ffádráttarbær,
hann þýðir að fyrirtækin greiða
minna í sameiginlega sjóði. Því er
það svo, að það er í rauninni ver-
ið að níðast á þeim marghijáða
húðarklár, skattgreiðandanum,
þegar fyrirtækin reka eigin þotur
til að skjóta sínum toppmönnum á
milli staða eða í ffí. Éða þegar eitt
fyrirtæki kemur sér upp skíðahöll
og annað sumarhöllum fyrir tugi
miljóna dollara til afhota fyrir
háttsetta menn sina. Þetta er mik-
ilvægt atriði: því hve margir
glæpast ekki á að trúa því, að al-
menning varði ekkert um það
hvemig einkafyrirtæki fara að því
að efla munað sinna toppmanna,
það sér barasta „þeirra mál“. Svo
er ekki. Eða eins og Newsweek
hefur eftir miljónamæringi ein-
um, H. Ross Perot: „ Þetta em rán
og gripdeildir og ekkert annað“.
Og bætir við að skattgreiðendum
finnist þeir jafn hjálparvana og
óbreyttir hlutafjáreigendur em I
því að glíma við „ránsskapinn".
Árni
Bergmann
Þeim finnst ekki að þeir eigi
þetta land, segir hann, og hver lá-
ir þeim það?
Einkavæöing
og
forstjórastétt
Nú er mikið talað um einka-
væðingu og nauðsyn hennar. Og
þá er einatt vitnað til reynslu
Breta, af þeim eigi menn að læra
einkavæðingu.
Gott og vel. Þá er kannski
ekki úr vegi að vekja athygli á
mikilvægum þætti þess máls, en
það er að einkavæðinguna bresku
má sumpart skoða sem aðalstétta-
baráttuna þar í landi. Eins og
menn vita hefur íhaldsstjóminni
tekist að sannfæra marga um að
bresk verklýðshreyfing sé höfiið-
meinsemd samfélagsins með sín-
ar ffeku og óraunsæju kaupkröf-
ur. En þegar búið er að slá verk-
lýðshreyfinguna niður þá rís upp
með miklu afli og fyrirgangi ný
stétt sem berst af hörku fyrir bætt-
um kjömm: og það em forstjórar
sem hafa komist í feitan bita þar
sem em einkavædd opinber fyrir-
tæki.
Viltu 200
prósent?
Meðal þess sem einkavætt
hefiir verið í Bretlandi em fyrir-
tæki sem eðli sínu samkvæmt
geta varla staðið í alvöru sam-
keppni. Vatnsveitumar til dæmis,
raforkufyrirtækin, gasveitan, sím-
inn og fleira. íhaldsstjómin hefur
selt þetta allt saman og stofnað
hlutafélög um reksturinn. Niður-
staðan hefur orðið sú, að neytend-
ur hafa orðið að borga meira en
áður fyrir síma og vatn (30%
meira) og fleira. En um leið gerist
það, að ffamsækinn hópur for-
stjóra kemst í feitt: það fyrsta sem
gert er þegar búið er að einka-
væða til dæmis rafmagnið í Suð-
ur-Wales, er að hækka kaupið hjá
stjómarformanninum um 45%.
Oddviti British Gas hefur fengið
66% kauphækkun nýlega (úr 222
þúsund pundum á ári í 370 þús-
und). Og þessar hækkanir em bar-
asta einn áfangi. Sumir hinna
nýju forstjóra fyrrverandi opin-
berra fyrirtækja hafa tekið undir
sig 143-172% stökk upp á við
(dæmi er i Sunday Times tekið af
þrem forstjómm einkavæddra
vatnsveitufyrirtækja). Sumir
þessara forstjóra hafa tekið undir
sig stökk í tekjum upp á 200-
300%.
Nú má spyija: hvemig stend-
ur á þessum fjanda? Hvers vegna
komast menn upp með það að
stórbæta kjör hinna ríkustu, um
leið og ráðandi stjómmálamenn
væla sem hæst um nauðsyn þess
að skera niður ríkisútgjöld og þá
náttúrlega ýmsa þá fyrirgreiðslu
sem þeir verst settu njóta? Og á
meðan allt er gert til að lama sem
mest verklýðsfélög og þröngva
þeim nauðugum viljugum inn í
„þjóðarsáttir“ í nafhi baráttu gegn
verðbólgu?
Það er ekki gott að vita. Ein
ástæðan er vafalaust sú að vinstri-
menn, jafhaðarmenn, hafa týnt
vopnum sinum. Stórfelld afglöp
og stöðnun sem einkenndu þann
ríkiskommúnisma sem komið var
á í Austur-Evrópu hafa í bili sleg-
ið vopn úr höndum þeirra sem
stendur næst að mótmæla vaxandi
misskiptingu lífsgæða í samfé-
lögum. (Og eins og dæmin sanna
þá skiptir það ekki höfuðmáli
hvort viðkomandi vinstrimenn
voru sjálfir gagnrýnir eða trúaðir
á „tilraunina" fyrir austan). Spill-
ing hjá Honecker og Ceaucescu
hefur með öfugsnúnum hætti orð-
ið til þess að gera ríkismenn Vest-
urlanda stikkfría og eins og part
af því „náttúrulögmáli" að auði
skuli misskipt. Þannig hafi það
alltaf verið og svo muni áfram
verða.
Engu að síður er það mjög
ólíklegt að forstjóragræðgin fái
að þrífast lengi enn í friði. Sjálfur
sá fjöldi greina sem áður var á
minnst segir sína sögu: og þessar
greinar eru ekki í neinum vinstri-
mannablöðum heldur úr ofur
borgaralegri pressu. Mönnum of-
býður blátt áfram, eins og vonlegt
er. Og það er góðs viti í sjálfu sér.
Hitt er svo merkilegt, að hér á
landi dettur engum i hug að segja
eitt eða neitt um hina freku stétta-
baráttu forstjóranna. í mesta lagi
eru menn eitthvað að æmta um
dagpeninga opinberra sendi-
manna og svindl í sambandi við
gjaldþrot fyrirtækja. En forstjóra-
græðgin, hin löglega en ósiðlega,
er ennþá stikkfrí hér á landi, nema
hvað við höfum eitthvað verið að
mjálma um þetta hér í Þjóðviljan-
um og þó ekki af neinum þeim
krafti sem þyrfti.
Gáum að þessu.
Föstudagur 12. júlí 1991 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 11