Dagblaðið Vísir - DV - 19.10.1995, Síða 12
12
FIMMTUDAGUR 19. OKTÓBER 1995
Útgáfufélag: FRJÁLS FJðLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjóm, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLT111,
blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT114,105 RVÍK, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 6272. Áskrift: 800 6270
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjóm: dvritst@ismennt.is - Auglýsingar: dvaugl@ismennLis. - Dreifing: dvdreif@ismennt.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF.
Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1550 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk„ helgarblað 200 kr. m. vsk.
Grænmeti vakti verðbólgu
Grænmetisverð er hærra í þessum mánuði en það hef-
ur verið í nokkrum októbermánuði frá því að mælingar
Hagstofunnar hófust. Þetta er niðurstaða Hagstofunnar
og staðfestir, að ríkisstjóm sérhagsmuna hefur misnotað
GATT-samkomulagið til að nauðga neytendum.
Alls staðar í heiminum er litið á undirritun GATT-
samkomulagsins og myndun Alþjóðaviðskipta-stofnunar-
innar sem markvissa aðgerð til að lækka vöruverð í að-
ildarlöndunum. Eina undantekningin er ísland, þar sem
við völd er neytenda-fjandsamleg ríkisstjóm.
Forsætisráðherra hefur meira að segja ítrekað haldið
fram, að markmið þessara fjölþjóðlegu aðgerða hafi ekki
verið að lækka vömverð, heldur eingöngu að efla við-
skipti í heiminum. Þetta er afbrigðileg söguskýring, sem
hvergi hefur sézt nema hér á landi, enda marklaus.
Nú er hinn hrottafengni stuðningur ríkisstjómarinnar
og stuðningsflokka hennar við hagsmuni stofnana land-
búnaðarins farinn að koma henni sjálfri í koll. Verð-
hækkanir á grænmeti em famar að hafa áhrif á vísitöl-
ur verðlags og ógna fyrra jafiivægi í þjóðarbúskapnum.
Verðbólgan hefur tekið stökk og er nú skyndilega kom-
in í um það bil 5%. Það er meiri verðbólga en er í lönd-
um Vestur-Evrópu og Norður-Ameríku og vísar veginn
norður og niður í átt til þess ástands, sem einkenndi
fyrri áratugi, sífellds hruns á gengi krónunnar.
Ríkisstjómin og stuðningsflokkar hennar hafa sér
ekki til málsbóta að hafa misreiknað dæmið í sumar,
þegar ákveðið var að setja ofurtolla á innflutt grænmeti.
Þá þegar var margsinnis og eindregið varað við útúr-
snúningi GATT-samkomulagsins, en án árangurs.
Það er merkilegt rannsóknarefni, hvemig stjómmál
geta krumpazt svo í einu landi, að flestir stjómmála-
flokkar þess og rúmlega meirihluti kjósenda skuli styðja
opinberar aðgerðir, sem leiða beint til brennslu verð-
mæta, meiri verðbólgu og mun lakari lífskjara almenn-
ings.
Enn merkilegra er, að stjómarflokkar, sem em núna
rétt að byrja að súpa seyðið af óhóflega eindregnum
stuðningi við aukinn ójöfhuð í þjóðfélaginu, skuli ekki
reyna að bæta úr þeirri skák og friða fólkið í landinu
með því að minnka neyzluvörukostnað heimilanna.
Þegar gerðar em tilraunir til að auka lífskjaramuninn
í landinu með því að skrúfa upp tekjur helztu embættis-
og stjómmálamanna, er mikilvægt, að fólkið í landinu
finni ekki samtímis fyrir versnandi lífskjörum. Þess
vegna hefði ríkisstjómin átt að forðast ofurtolla.
Þegar forsætisráðherra bætir ítrekað gráu ofan á svart
með því að vekja athygli á, að þjóðartekjur hafa verið að
vaxa, hlýtur þeim að fjölga, sem spyija sjálfa sig, hvers
vegna lífskjör þeirra hafa haldið áfram að versna í marg-
umtöluðu góðæri forsætisráðherrans.
Eftir aðgerðir ríkisstjómarinnar á fyrsta starfsárinu
hljóta að aukast efasemdir um, að sú þverstæða dugi til
eilífðar, að stærsti stjórnmálaflokkur landsins flaggi
frjálshyggju í efhahagsmálum, en stundi eindregna mið-
stýringu hins opinbera og sósíalisma sérhagsmuna.
Samkvæmt gamalli reynslu kann svo að vera, að kjós-
endur reynist bæði sljóir og gleymnir, þegar til kastanna
kemur. En ríkisstjómin hlýtur þó að vera að taka
nokkra áhættu með eindreginni sérhagsmunagæzlu, sem
felur í sér, að hún stofiiar til ófriðar við almenning.
Ef allt væri með felldu, væm lífskjör almennings að
batna, viðskipti að eflast og umsvif að aukast, öllum til
góðs. En ofurtollar ríkisstjómarinnar standa í vegi.
Jónas Kristjánsson
Sem dæmi um flókna ákvörðun má nefna hugsanlega aðild Islands að ESB, segir m.a. í grein dr. Bjarka.
Ákvarðanataka í
flóknu samfélagi
í dag heyrist oft talað um sér-
fræðingáveldi og þverrandi áhrif
almennings á ákvarðanir. Sérfræð-
ingaveldið er afleiðing þess að
þjóðfélagið veröur æ flóknara og
áhrif ákvarðana umfangsmeiri og
víðtækari. Þó geta upplýsingar til
almennings aukið skilning á
ákvarðanatökunni, og opin um-
ræða er nauðsynleg þegar margra
hagsmuna er að gæta.
Glötuð tækifæri
Á 7. áratugnum gegmunsýrðist
ákvarðanataka á mörgum sviðum
af oftrú á tækni og reiknivélar.
Það var trú margra að allt mætti
reikna í peningum, m.a. heiisu
fólks og líf. Aðrir töldu það vera
siðferðislega rangt og einnig varð
ljóst að fólk á mismunandi hags-
muna að gæta. Margar ákvarðanir
leiða til þess að sumir hagnast
meðan aðrir tapa og eins gróði
bætir ekki alltaf annars tap. Ýms-
ar opinberar ákvarðanir eru því
pólitískar fremur en tæknilegar.
Afturhvarf til ágiskana og
hyggjuvitsins eins leysir þó ekki
málið. Mikilvægt er að upplýsing-
um sé safnað og þær settar fram á
kerfisbundinn hátt til þess að gefa
þeim sem taka eiga ákvörðunina
betri heildarmynd af afleiðingun-
um. Sem dæmi má nefna að
svæðaáætlanir innan ESB byggja
á svonefndum SWOT-athugunum,
sem sýna styrkleika, veikleika,
tækifæri og vandamál svæðanna á
kerfísbundinn hátt.
Reiknanlegur kostnaður er að-
eins einn af mörgum þáttum sem
taka þarf tillit til og oft ríkir
óvissa um bein áhrif ákvarðana.
Nauðsynlegt er að gerð sé grein
fyrir hvaða þættir eru óvissir og
hvort og hvenær þeir muni upp-
lýsast. Stundum getur niðurstaðan
orðið sú að ráðlegt sé að bíða með
ákvarðanatöku þar til línur ský-
rast. Þá er best að ákveða einnig
hve lengi á að bíða. Oft er gott að
Kjallarinn
Bjarki Jóhannesson
doktor í skipulagsfræði
flýta sér hægt, en stundum getur
það þó þýtt glötuð tækifæri.
Athugun Háskóla íslands
Sem dæmi um flókna ákvörðun
má nefna hugsanlega aðild íslands
að ESB. Þar er margra hagsmuna
að gæta og verður ákvöröunin að
byggja á besta mögulega mati á
sem flestum þáttum.
Fyrir skömmu mátti lesa hér í
kjallaragrein að Þjóðhagsstofnun
hafi reiknað kostnað hins opin-
bera af EES-samningnum rangt og
sé henni því ekki treystandi til að
reikna kostnað af ESB-aðild. Að
sjálfsögðu verður að gæta ná-
kvæmni í slíkum reikningum, en
varast ber þó að einblína á slika
þætti, þar sem slíkir reikningar
hafa takmarkað vægi í svo flók-
inni ákvarðanatöku.
Líta má á aðild að ESB sem fjár-
festingu, þar sem beinn kostnaður
er greiddur af opinberum stjóm-
völdum, en hagnaður eða tap fell-
ur að miklu leyti til einkaaðila.
Marga þætti málsins er heldur
aldrei hægt að meta í peningum.
Má þar nefna sjálfstæði og öryggis-
mál. Athugun Háskóla íslands
fjallar um ýmsa af þessum þáttum.
Hún er því nauðsynleg en ekki
tæmandi.
Ýmsir þættir augljósir
Ýmsir þættir málsins eru enn
óljósir og hefur ákvörðun um aðild
verið frestað um sinn. Málinu er
þó ekki lokið, og nauðsynlegt er að
vinna áfram að því og fylgjast vel
með þróun ESB. Það er þó flókn-
ara en virðist í fljótu bragði, því
þróun ESB ræðst að hluta i ýms-
um vinnuhópum og undimefnd-
um, svo sem hinni nýstofhuðu
svæðanefnd.
Framtíð ESB mun e.t.v. skýrast
á ríkjaráðstefhu ESB á næsta ári,
en e.t.v. verða margir þættir áfram
óljósir. Þar sem ákvörðun um að-
ild er flókin og margra hagsmuna
að gæta, er mikflvægt að almenn-
ingur fái góðar upplýsingar um
málið og að umræða í fjölmiðlum
haldi áfram. Nauðsynlegt er að
hún sé á sem breiðustum grund-
velli, þannig að almenningur geti
gert sér sem skýrasta mynd af
málinu.
Bjarki Jóhannesson
„Líta má á aðild að ESB sem fjárfestingu,
þar sem beinn kostnaður er greiddur af
opinberum stjómvöldum, en hagnaður
eða tap fellur að miklu leyti til einkaað-
ila.“
Skoðanir annarra
Verkalýöshreyfingin pappírstígur?
„Vinnuveitendur telja samþykktir verkalýðs-
hreyfingarinnar markleysu, enda séu engar forsend-
ur til þess að segja upp samningum.... Fyrr en síð-
ar mun uppúr sjóða og VSÍ ætti að íhuga það í al-
vöru hvort það séu hagsmunir vinnuveitenda að
bíða i heilt ár eftir því að takast á við málið. Ólík-
legt verður að teljast að verkalýðshreyfingin muni
biða svo lengi, enda yrði hún þá trausti rúin eftir öll
stóru orðin. I augum vinnuveitenda og ríkisstjómar
yrði hún pappírstígur, sem ekkert mark væri á tak-
andi.“
Úr forystugrein Alþbl. 18. okt.
Neytendur og búvörurnar
„Það er engu líkara en Neytendasamtökin hafi
það að meginmarkmiði að brjóta íslenskan landbún-
að á bak afítur og alveg sérstaklega sauðfjárfram-
leiðsluna. . . . Sama má segja um krataforingjana.
Þeir reyna aftur og aftur að koma höggi á landbún-
aðarframleiðsluna og alveg sérstaklega á dilkakjöts-
framleiðsluna. . .. Nú síðustu vikumar hafa bæst í
þennan hóp forustumenn ASÍ, VSÍ og BSRB.“
Sigurður Lárusson bóndi í Tímanum 18. okt.
Launastefnan hrunin
„Þegar gengið var til kjarasamninga um og eftir
síðustu áramót var samið með það fyrir augum að
stöðugleiki myndi áfram ríkja. Lagt var hart að
verkalýðshreyfíngunni að sýna ábyrgð. . . . Launa-
þróun hefur gengið á skjön við það sem búist var
við, í reynd hafa allir þeir sem í kjölfar verkalýðs-
hreyfíngar fylgdu orðð samsekir um að spilla þeim
markmiðum sem sett vora í febrúar. Hin almenna
launastefha er hranin — hvort sem mönnum líkar
það betur eða verr og hveijum svo sem um er að
kenna. . . . Vandi ríkisstjómarinnar er sá að tal
hennar um stöðugleika er ekki lengur trúverðugt."
Úr forystugrein Viðskiptablaðsins 18. okt.