Dagblaðið Vísir - DV - 02.07.1996, Blaðsíða 13

ÞRIÐJUDAGUR 2. JULI 1996
13
Hvernig verða
auðæfi til?
fjölmiðla Rússlands und-
ir sig, fær ekki nema
þriðjung atkvæða í fyrri
umferð er fyrst og síðast
tengd réttlátri reiði
manna yfir því að það er
búið að stela öllu steini
léttara.
Af því fara margar sögur
hvemig fyrrum forsfjór-
ar ríkisfyrirtækja, emb-
ættismenn og sérfræð-
ingar í lykilstöðum eða
þá hreinræktaðir glæpa-
menn hafa komist yfir
gífurleg auðæfi - skipa-
flota, bilasmiðjur, nám-
ur, olíulindir. Stundum
með beinum bófaskap,
stundum með því að
sjálfum sér. Þetta er ekki nýtt í kúga af undirmönnum sínum þær
sögu Rússlands: Keisarinn sigar ávísanir á einkavæðingarbréf sem
alþýðu á einstaka höfðingja: það allir áttu að fá.
eru þeir sem sjúga úr mönnum En algengust hefur verið sú
„löglega" og sið-
lausa aðferð að
ráðandi menn í
hverju fyrirtæki
koma saman og
gefa út handa
sjálfum sér hluta-
bréf sem kosta þá
sjálfa nokkrar
verðlausar rúbl-
ur en gefa þeim
heilagan eignar-
rétt - til dæmis í
skipafiota sem hefur milljón tonna
veiðigetu og kvóta.
Óþægileg upprifjun
Það er ekki mikið skrifað um
þessa þróun á Vesturlöndum.
Ástæðan er sú að hið rússneska
dæmi vísar með óþægilegum hætti
á erfiða spumingu: Hvernig verða
mikil auðæfi til? Hver er forsaga
þess eignarréttar á auðlindum og
stórfyrirtækjum sem er heilagur
hornsteinn samfélagsins?
Þegar sú saga er skoðuð kemur
nefnilega ótalmargt upp sem
minnir á Rússland samtímans:
Það hefur víða farið fram „glæp-
samlegur tilflutningur á þjóð-
arauði". Það gerðist þegar ný lönd
voru numin í Ameríku og frum-
byggjar rændir, drepnir og hraktir
út á „verndarsvæði". Enn í dag er
í Brasilíu að gerast djöfulleg
merg og blóð! En keisarinn (forset-
inn) sjálfur er góður og örlátur og
það er mikil sæla þegar hann birt-
ist í eigin persónu og dreifir
gullpeningnum yfir saklausan lýð-
inn eða gefur gömlum konum bU í
beinni sjónvarpsútsendingu eins
og gerðist nú síðast í kosningabar-
áttu Jeltsíns.
Glæpsamlegur tilflutningur
í fróðlegu Reykjavíkurbréfi
Morgunblaðsins um Rússland var
m.a. sagt að „svonefnd umbóta-
stefna" Jeltsíns hefði að vísu það
jákvæða markmið að innleiða
markaðsbúskap í Rússlandi en
hún hefði „haft glæpsamlegan tU-
flutning á þjóðarauðnum í for með
sér og skert kjör fjölmennra þjóð-
félagshópa". Þetta er laukrétt - sú
staðreynd að Jeltsín, sitjandi for-
seti sem hefur kúgað svotU aUa
„Það var ekki að ástæðulausu
að franski stjórnleysinginn
Proudhon komst svo að orði á
miðri síðustu öid, að „eign er
þjófnaðuru. Að minnsta kosti
stóreign. “
Við erum á milli
hríða í rússnesk-
um forsetakosn-
ingum og Borís
Jeltsín sýnir heim-
inum hvert dæmið
af öðru um þá einu
list sem hann
kann: að tefla með
menn. Hann hefur
áður gripið áhrifa-
menn af ýmsum
sviðum og skipað í
há embætti og
kastað þeim síðan
þegar hann hafði
haft not af þeim - i
þeirri von að með
því gæti hann létt
óvinsældadampi af
Kjallarinn
Árni Bergmann
rithöfundur
Sú staðreynd, segir greinarhöfundur, að Jeltsín, sem hefur kúgað svo til
alla fjölmiðla Rússlands undir sig, fær ekki nema þriðjung atkvæða í fyrri
umferð, tengist réttlátri reiði manna yfir því að það er búið að stela öllu
steini léttara.
glæpasaga af því hvernig ný stór-
fyrirtæki í námagreftri og skógar-
höggi rísa alblóðug í frumskógum
indjána - stórfyrirtæki, sem eftir
eina eða tvær kynslóðir verða
búin að „þvo“ fé sitt rækUega og
orðin virðuleg.
Franska stórskáldið Balzac
skoðaði á sínum tíma hvað varð
um auð aðalsins (líka iha fenginn)
í frönsku byltingunni, kannaði
ljósfælnar leiðir hans til nýríkra
borgara og gæðinga nýrra vald-
hafa og komst að þeirri niðurstöðu
að „á bak við hverja auðlegð er
glæp að finna“. Og mætti í fleiri
horn líta í fortíð og nútíð: Eða
hvað vUja menn kaUa svokallaðar
„fjandsamlegar yfirtökur" fyrir-
tækja sem kauphaUarúlfar svelgja
í sig - hirða nafn, markaösstöðu
og eignir og skilja síðan allt eftir í
rjúkandi rúst þar sem heU borg
hafði áður lifað af tUtekinni fam-
leiðslu?
Það var ekki að ástæðulausu að
franski stjórnleysinginn Proudhon
komst svo að orði á miðri síðustu
öld að „eign er þjófnaður". Að
minnsta kosti stóreign. Reyndar
eru svipuð viðhorf áberandi í nær
tvö þúsund ára gömlum texta eins
og Nýja testamentinu. I sögunni af
ríka manninum og Lasarusi er
ríki maðurinn sendur umsvifa-
laust tU heljar án þess að hann
hafi nokkuð annað til sektar unn-
ið en það að vera ríkur og njóta
sinnar „eignagleði" eins og nú er
sagt. Gáum að þessu.
Árni Bergmann
Hræðslan við samkeppni
Mikil umskipti hafa orðið á fjár-
málum Áburðarverksmiðjunnar á
einu ári. Árið 1994, þegar starfað
veu- í vernduðu umhverfi, skUaði
hún 63 mUljónum í hagnað. Nýút-
kominn ársreikningur verksmiðj-
unnar sýnir hins vegar tap upp á
83 milljónir og er sveiflan 146
milljónir á einu ári. Ekki er inn-
flutningi á áburði fyrir að fara á
árinu 1995, nema um 350 tonn á
Austurlandi sem telst ekki nein
ógnun við rúmlega 50 þúsund
tonna markað.
Eftir þessu að dæma virðist
hræðslan við samkeppnina eina
saman verða tU þess að Gufunes-
stjórinn eys út afslætti í tugmillj-
ónavís tU miJlUiða og endursölu-
aðila tU að byggja upp einokunar-
kerfi í anda gamla kaupfélags-
valdsins. Bændur eru þvingaðir tU
að versla við miUUið sem hirðir
megnið af afslættinum sjálfur. Eitt
er víst að áburðarverð hefur lítið
lækkað til bænda.
Niðurgreiðslur af
opinberu fé
Á sama tíma og verksmiðjan er
rekin með stórtapi leyfir forstjór-
inn sér að bjóða í útboð Ríkis-
kaupa og fer þá
10% niður fyrir
verðskrá og segir
kokhraustur við
fjölmiðla. „Sjá,
mitt fyrirtæki er
vel rekið og
stenst aUa er-
lenda sam-
keppni.“
Að nota fé ríkis-
ins tU að greiða
niður samkeppn-
isvöru er brot á
samkeppnislögum og einnig samn-
ingum við Evrópusambandið þar
sem lögð er rík áhersla á takmörk-
un á-ríkisstuðningi sem leiði tU
samkeppnishamla. Fyrirtæki hafa
orðið að greiða háar fjársektir fyr-
ir slíkt athæfi. Gera verður þá
kröfu tU fyrirtækja sem ríkið legg-
ur til fjármagn að þau
skUi eigandanum
réttmætum arði.
Hlutafé ríkisins er 1
miUjarður og eðlUeg
krafa um arðsemi er
10%. Samkvæmt því
er verðskrá verk-
smiðjunnar um
25-30% of lág, sé tekið
tiUit til skatta.
Feluleikur
Meðan allt leikur i
lyndi í Gufunesi og
ekki tekur nema þrjú
til fjögur ár að eyða
öUu eiginfjármagni
fyrirtækisins enda-
sendist forstjórinn
heimsálfa á miUi að
leita að einhverju
gæluverkefni fyrir
sig. Fyrst var það sink-ævintýrið
og nú á að gera Gufunes að hol-
ræsi fyrir ameríska olíu-auðkýf-
inga. Olíuhreinsunin er einhver
fáránlegasta hugmynd sem komið
hefur úr þessum herbúðum hing-
að tU. Að vera með olíuhreinsun
við ströndina þar sem laxinn geng-
ur að landinu til göngu í nátt-
úruperlur eins og Elliðaárnar,
Korpu og Laxá í Kjós.
Þegar íbúar Grafar-
vogs mótmæltu vegna
mengunar og hávaða
frá verksmiðjunni
var iþróttafélagið
Fjölnir í Grafarvogi
tekið á spenann tU
friðþægingar. En
fyrir hvað var verið
að friðþægja þegar
sunddeild Aftureld-
ingar var tekin til
ríkulegs eldis um
árið?
Sannleikurinn
Nei, nú ættu aUir að
sjá að olíufurstinn í
Gufunesi er ekki all-
ur þar sem hann er
séður. TU að blekkja
almenning og starfs-
mennn Áburðarverk-
smiðjunnar er slegið um sig með
sinkryki og olíuleðju. Sannleikur-
inn er sá að hann ber ekki hags-
muni fyrirtækisins né starfs-
manna fyrir brjósti. TUgangurinn
er að opna útibú með Norsk-Hydro
í Gufunesi. Og hver skyldi nú ætla
sér forstjórastólinn þar? Ætli
bændur telji það gððan kost fyrir
sig að sitja uppi með norska einok-
un? Þorsteinn V. Þórðarson
„Á meðan allt leikur í lyndi í Gufu-
nesi og ekki tekur nema þrjú til
fjögur ár að eyða öllu eiginfjár■
magni fyrirtækisins endasendist
forstjórinn heimsálfa á milli að
leita að einhverju gæluverkefni
fyrir sig. "
Kjallarinn
Þorsteinn V.
Þórðarson
forstjóri.Áburðar-
sölunnar ísafoldar hf.
Meö og
á móti
Loðnuveiðar bannaðar
í júní
Bundið
í samn-
ingum
Þorsteinn Pálsson
sjávarútvegsráð-
horra.
„Ástæða
þessa banns á
loðnuveiðum í
júní er einfald-
lega bundið í
samningum
sem við gerð-
um við Græn-
lendinga og
Norðmenn og
sá samningur
gildir í tvær
vertíðir til við-
bótar. Hegðun loðnunnar er
þannig að hún er mjög breytUeg
og það er rétt að nú hefði verið
hægt að veiða eitthvert magn í
síðasta mánuði. Við ræddum
breytingu á þessu samkomulagi
við okkar viðsemjendur en þeir
voru ekki tilbúnir að breyta
samningnum, hvað sem verður.
Við munum að sjálfsögðu hafa
þetta í huga þegar kemur að frek-
ari viðræðum við þessa aðila.
Við höfum talið mjög eðlilegt að
fá þessu breytt og beittum okkur
fyrir því en það náðist því miður
ekki fram. Ég neita því ekki að
Norðmennirnir voru harðari í af-
stöðu sinni og mér býður í grun
að sú afstaða þeirra sé hluti af
einhverri stærri refskák."
Allt
njörvað
niður
„Það er álit
fiskifræðinga
að það megi
veiða mjög
mikið magn úr
loðnustofnin-
um. Það er
hægt að færa
rök fyrir því
að sá afli næst
ekki á þeim
tíma þegar
veiðamar era leyfðar en á sama
tíma er þaö borðleggjandi að það
hefði verið hægt að veiða umtals-
vert magn af loðnunni i júnímán-
uði, hún var í vel veiðanlegu
ástandi. Eins og fiskiskipafloti
okkar er samansettur og veiði-
heimildum háttað þurfti að
binda stóran flota nótabáta við
bryggju í júní þegar við hefðum
getað veitt þessa loðnu og með
þvi skapað tekjur bæði til sjós og
lands. Það virðist ekki vera nóg
að hafa allt njörvað niður með
kvótum, það þarf einnig að vera
njörvað niður hvenær við meg-
um veiða þennan kvóta. Það þarf
þessar dagsetningar á alla skap-
aða hluti. Á sama tíma ræðir
ráðherrann um spamað og hag-
ræðingu í útgerðinni og setur
síðan upp alls kyns þröskulda
sem við komumst ekki yfír. Stað-
reyndin er því miður sú að fisk-
veiðikerfi okkar er allt orðið svo
þungt og erfítt í vöfum að það
gerir okkur mjög erfitt fyrir eins
og þetta dæmi sýnir glögglega en
það er því miður ekki þannig að
það sé hægt að senda skipin út
eftir dagatali og segja að nú skuli
þau veiða kvóta sinn en ekki á
öðrum tímum.“ -gk
Sverrlr Leósson,
útgeröarmaður á
Akureyri.