Dagblaðið Vísir - DV - 19.09.1996, Blaðsíða 13

TIV FIMMTUDAGUR 19. SEPTEMBER 1996
ennmg *
Einhverju mesta
stórvirki á sviði ís-
lenskra bókmennta
er nú lokið. 40 Is-
lendingasögur og 49
íslendingaþættir
hafa verið þýddir á
ensku af úrvalsþýð-
endum, lesnir itrek-
að yfir og samræmd-
ir af hópi fræði-
manna, og útgáfa á
2500 blaðsíðum í
fimm bindum stend-
ur fyrir dyrum. „Það
er erfitt að líkja
þessu við eitthvað
annað - þetta er
miklu viðameira
verk en til dæmis
þýðing grísku harm-
leikjanna. Kannski
er það helst sam-
bærilegt við biblíu-
þýðingar," segir Við-
ar Hreinsson, rit-
stjóri þýðingarinnar.
Drjúgar
innansleikjur
Stakar íslendingasögur hafa verið
gefnar út á ensku en gott úrval af
þeim hefur aldrei verið til á sama
tíma. Þessi útgáfa er hreinlega bylt-
ing í dreifingu þeirra og kynningu.
„Undirbúningur undir verkið
hófst fyrir mörgum árum,“ segir Jó-
hann Sigurðsson, framkvæmda-
stjóri Bókaútgáfu Leifs Eiríkssonar
og útgefandi verksins, „en eiginleg
vinna hófst um mitt ár 1993. Yfir 30
þýðendur hafa starfað við þýðing-
arnar í sex löndum í þrem heimsálf-
um, og nú eru sem sagt allar þýðing-
arnar komnar í hús. Allar íslend-
ingasögurnar og allir þættimir; þó
ekki afbrigði, heldur er valin ein
gerð til að þýða.
Hin eiginlega vinna hefúr tekið
þrjú ár og enn á eftir að bætast við.
Innansleikjumar em drjúgar, þær
era að koma í ljós þessa dagana. Við
erum að velta fyrir okkur hvaða
skrautfjaðrir eiga að fylgja útgáf-
unni.“
sterkur, í þarin tíma, og svo fram-
vegis, til að sýna sameiginlegan
orðaforða og svipaðan stíl sagn-
anna. Samt komu upp vandamál við
hvert skref. Þýðing á orðum eins og
bóndi, húsfreyja, skörungur, fer eft-
ir samhengi. Fóstur er enn eitt
dæmi um snúið menningarfyrir-
bæri sem ekki er hægt að þýða með
góðu móti á ensku. Það er oftast
þýtt með „foster“-samsetningum og
svo skýrt í skýringunum. Þetta al-
genga orðfæri er langerfiðast viður-
eignar. En sértæka orðaforðann,
eins og lagamálið, orð um húsakost
og skipategundir, hann reynum við
Flaggskip-
in þýdd
hér heima
Notuðuð þið eitt-
hvað af eldri þýðing-
um?
„Þrjár þýðinganna
hafa komið út áður,
nýlega, en birtast hér
endurskoðaðar," segir
Jóhann.
„Allir þýðendur
okkar hafa ensku að
móðurmáli," segir
Viðar. „Afkastamestir
hafa þýðendurnir ver-
ið sem búa hér á
landi. Bernard Scudd-
er þýddi til dæmis
bæði Eglu og Grettlu.
Það var talsverður
biti. Robert Cook er
með Njálu, og svo
þýddi hann Kjalnes-
ingasögu með öðrum. Keneva Kunz
var með Laxdælu og Heiðarvíga-
sögu, og Terry Gunnell með Hrafn-
kels sögu. Þau hafa öll setið í rit-
nefnd verksins og unnið ómetanlegt
starf. Svo þýddi Martin Regal Gísla
sögu og Fóstbræðra sögu, þannig að
flaggskipin erum við með héma
heima. Hinir þýðendumir búa flest-
ir í Englandi, nokkrir í Bandaríkj-
unum, Kanada, Þýskalandi, Dan-
mörku og Ástralíu.
Auðvitað er mikill ábyrgðarhluti
að þýða þessar frægustu sögur, en
að mörgu leyti er snúnara að þýða
lakar skrifaðan texta en mjög góð-
Fyrsta samræmda
^ heildarútgáfa
íslendingasagna
á ensku
að samræma eins og hægt er.
Svo þurfti að samræma ritháttinn
á mannanöfnum og þýðinguna á
viðurnefnum sem koma fyrir í fleiri
en einni sögu, ef þau era þýdd. Staf-
setning á nöfnum er löguð að ensku,
eins og tíðkast hefur. Nefnifallsend-
ingin -ur er felld burt og orðstofninn
notaður. Sama regla er notuð við
staðarnöfn. Við sáum á gömlum
þýðingum að það hefur gengið mjög
illa að samræma þetta alveg, en nú
á það að hafa tekist."
Leifur á Hard-Rock með gítarinn á
bakinu. Tekst honum að leggja Am-
eríku undir sig?
„Dr. Robert Kellogg skrifar lang-
an inngang, mjög góðan,“ segir Við-
ar. „Nafnaskrá verður aftast í
fimmta bindi; svo verða kort og
skýringamyndir og eitthvað verður
um orðskýringar og skýringar á
hugtökum.“
Á hvemig ensku er þýðingin?
„Á læsilegri nútímaensku, ekki
neinu fornmáli,“ segir Viðar. „Þó
þarf hún að fullnægja kröfum fræði-
manna um nákvæmni. Nokkuð af
orðaforðanum er samræmt, og við
settum upp gagnagrunn á alnetinu
með orðalistum til hægðarauka fyr-
ir þýðendur. Sömu orð og stöðl-
uð orðasambönd þarf að þýða
eins ef hægt er, mikill
maður og
an, því ekki má endurbæta um ofl
Eiginlega er þægilegra að leggja sig
fram um að skila sem bestum texta
þegar frumtextinn er góður.
Svo er kveðskapurinn heill kapít-
uli,“ bætir Viðar við. „Honum er
ætlað að virka eins og alvöru kveð-
skapur á ensku og ytra formi er
haldið nokkum veginn, en auðvitað
er hann einfaldaður víða.“
Þýðingamar vora svo lesnar yfir
af íslenskum fræðimönnum sem
báru þær vandlega saman við frum-
texta. Loks lásu reyndir enskumæl-
andi bókmenntamenn sögurnar yfir
til að tryggja að þær væru ekki að-
eins nákvæmar heldur líka læsileg-
ar.
Útgefendur hafa fengið rausnar-
leg framlög frá Alþingi, Menningar-
sjóði, Norræna menningarsjóðnum
og fleiri aðilum. En aðalkostnaðinn
hafa borið tveir stórhuga menn, Jó-
hann Sigurðsson útgefandi og Sig-
urður Viðar Sigmundsson, sem hóf
verkið með Jóhanni en lést í febrú-
ar sl. Fjölskylda hans heldur merk-
inu uppi til enda.
Áhersla hefur verið lögð á að
kynna útgáfuna á bókasöfnum í
enskumælandi löndum, einkum
Bandaríkjunum. Til að ná enn frek-
ari útbreiðslu verða sögurnar líka
gefnar út stakar, og gera útgefendur
sér vonir um að þær verði notaðar í
skólum. Það gæti þýtt raunverulegt
landnám sagnanna vestanhafs. Fyr-
irhuguð er kynningarherferð um
Bandaríkin þar sem norrænir og
bandarískir fræðimenn halda fyrir-
lestra i menningar- og menntastofn-
unum af ýmsu tagi. Leifur Eiriks-
son ætlar að leggja Ameríku undir
sig i þetta sinn.
Víða glóir á
Grámosann
■
;í;:
Grámosinn glóir, skáldsaga
Thors Vilhjálmssonar sem hann
|; byggir á afskiptum Einars
Benediktssonar skálds af frægu
: sakamáli á öldinni sem leið,
varð afar vinsæl hér heima.
Hún hefur nú komið út á
Idönsku, norsku, sænsku,
finnsku, þýsku, frönsku og
ensku, og er væntanleg á tyrk-
nesku. Sögur eftir Halldór Lax-
ness hafa komið út á því máli,
en ekki er vitað um aðra ís-
lenska höfunda.
Klúbbar,
hernám og
draugagangur
Héraðssögufélagið Ingólfur
tekur til svæðisins sunnan
Hvalfjarðar og vestan Ölfusár -
hins forna landnáms Ingólfs
Arnarsonar. Það var stofnað
1934 og hefur staðið að útgáfu
tveggja ritraða um sögu þess. í
Nýtt safn til sögu Landnáms
Ingólfs hefur nú bæst fimmta
bindið með níu greinum um
ýmis efni. Til dæmis skrifar
Lýður Björnsson um fyrstu
| klúbbana í Reykjavik; Hrefna
Róbertsdóttir dregur fram áður
óbirt skjöl um hugmyndir að
baki Innréttingunum; Magnús
Guðmundsson rýnir í ljósmynd-
ir frá hemámsáranum í Mos-
fellssveit, og Bjarni Gunnarsson
lýsir vegferð draugsins á
Vogastapa á 20. öld.
Bókakaffi
Fyrir nokkra var viðtal í Al-
þýðublaðinu við Þráin Bertels-
son þar sem hann segist lesa
„allar styttri bækur, ljóðabæk-
ur og þriggja mánaða skáldsög-
ur“ í bókabúðum. „Það er betra
en að stela þeim,“ segir hann,
„og ég held að afgi-eiðslufólkið
kunni aö meta það.“
Þráni og öðrum bókaormum
til hægðarauka við lestur í búð-
um verður vonandi fyrir lok
þessa mánaðar opnað „bóka-
kaffi" uppi á lofti í Bókaverslun
Máls og menningar við Lauga-
veg. Bókakaffi eru vinsæl víða
erlendis, meðal annars mátti
lesa það í grein frá New York
eftir Jón Ólafsson í Mogga fyrir
nokkru að þar í landi væru þau
vinsælir stefnumótastaðir.
Umsjón
Silja ASalsteinsdóttir