Dagblaðið Vísir - DV - 09.12.1996, Blaðsíða 28

36
MÁNUDAGUR 9. DESEMBER 1996
* iÁbjjjJj vs) ÁsaJíjjJ----------
Vísindamenn skoða leyndardóma svefnsins:
REM-svefn hressir upp
á afspilunarkerfi heilans
Ekki
er sama svefn og
svefn. Bandarískir vísindamenn
telja sig nú hafa leyst gátuna um
hvers vegna heilinn í okkur losar
svefninn nokkrum sinnum á nóttu
og fer úr djúpum svefni yfir í svo-
kallaðan REM-svefn sem einkennist
af hröðum augnhreyfingum. Vís-
indamennimir telja sem sé að í
djúpsvefninum setji heilinn í
geymslu það sem muna þarf en að
hann þurfi síðan reglulega á REM-
svefninum að halda til að hressa
upp
á af-
spilunar-
tæki sín. Heilinn sé að því leytinu
ekkert ósvipaður myndhausunum í
myndhandstækinu okkar sem þurfa
hreinsunar við.
í tímaritinu New Scientist segir
frá Bruce nokkrum McNaughton og
samstarfsmönnum hans við
Arizona háskóla í borginni Tucson.
Þeir rannsökuðu svefn hjá tilraun-
arottum með því að setja örsmáar
elektróður í heila þeirra. Fylgst var
með rottunum þegar þær sinntu
ýmsum nauðsynlegum erindum á
meðan þær vom vakandi, svo
sem að leita matar í völundar-
húsi. Einnig var fylgst með
þeim eftir að þær sofnuðu.
Fyrir tveimur árum skýrðu
vísindamenn þessir frá niður-
stöðum tilrauna sem renndu
stoðum undir þær kenningar að
heilinn notaði svefninn til að um-
breyta allri taugafrumuvirkni dags-
ins í varanlegri minningar. Rann-
sóknarhópurinn hafði þá sýnt fram
á að á meðan á djúpa svefninum
stendur, endurspili heilinn stuttar
raðir taugaboðaflutnings frá degin-
um og endurtaki þær í sífellu, en á
mun skemmri tíma en rauntíma.
Taugafrumumar í heilum sofandi
rottanna sendu frá sér boð í sömu
röð og þær höfðu gert við ákveðnar
athafnir á meðan þær vom vakandi.
í þetta sinn rannsökuðu visinda-
mennirnir hins vegar munstur
taugahoðanna á öllum þrepum
svefnsins, þar á meðal í REM-svefn-
inum. Sem fyrr endurtóku tauga-
framurnar munstur sín í djúpa
svefninum en í REM-svefninum
vom lítil sem engin tengsl við
taugaboðin sem framumar sendu
frá sér í vöku.
„Það er engin fylgni við munstrið
sem við skráðum þegar þær vom í
völundarhúsinu," segir McNaug-
hton.
Vísindamenn vita sem er að fólki
sem meinað er um REM-svefn geng-
ur erfiðlega að læra. Talið er að nið-
urstöður rannsóknarhópsins í Tuc-
son veiti skýringu á hvers vegna
svo sé. í djúpa svefninum, eða hæg-
bylgjusvefninum, dregur úr afspil-
unarvirkni heilafrumnanna í
klukkustund eða svo, rétt eins og af-
spilunarmerkið væri að fjara út. En
þvi er fljótlega kippt í liðinn ef
REM-svefn truflar djúpa svefninn
reglulega. Leiddar em því getur að
því að REM-svefninn hreinsi eða
styrki afspilunarkerfið.
Nýbakaðir foreldrar:
Leita á náðir gömlu
verkaskiptingarinnar
Nýbakaðir foreldrar missa ekki
einasta svefn með tilkomu litla
bamsins heldur taka þeir í stómm
stíl upp hefðbundna hlutverkaskipt-
ingu kynjanna.
Þetta gerist jafnvel á bestu bæjum
þar sem hjónin deildu með sér hús-
verkum og öðru því sem heimilis-
rekstri fylgir áður en bamið kom í
heiminn.
Það vom tveir breskir sálfræð-
ingar, þau Gill Cappuccini og Ray
Cochrane sem starfa við háskólann
í Birmingham, sem komust að þess-
ari niðurstöðu eftir að hafa rann-
sakað eitt hundrað hjón sem áttu
von á fmmburði sínum. Um tveir
þriðju hlutar hjónanna litu svo á að
þau skiptu jafnt með sér verkum,
hvort sem það var tiltekt, matarinn-
kaup eða eldamennska.
Cappuccini segir hins vegar að
það hafi breyst um leið og bamið
var komið í heiminn og móðirin var
heima, ýmist í fæðingarorlofi eða í
tímabundnu fríi frá vinnunni.
„í nær öllum tilvikum varð starf
karlmannsins mikilvægara eftir
fæöinguna," segir Cappuccini.
Hún segir að margir þátttakend-
anna í könnuninni hafi haft orð á
því hversu mikil breyting hafi orðið
á öllu þegar barnið kom í heiminn
og því hafi fólkið oft gripið til hefð-
bundinna hlutverka karla og
kvenna til að reyna að átta sig á
hinni nýju stöðu.
„Það fer á endanum þannig að
konan eyðir mestum tíma með
baminu og gerir meirihluta hús-
verkanna," segir Cappuccini.
Hún segir að karlar sæki oft um
stöðuhækkun eftir að hafa eignast
barn til að mæta auknum útgjöldum
fjölskyldunnar. „Ekki líður á löngu
þar til þetta fer að hafa áhrif á allt
og lífið verður aldrei samt og áður,“
segir Gill Cappuccini.
Flest hjónanna em hins vegar
harðánægð með hina nýju skipan
mála.
Þrýstikaffikönnur eru fallegar á
borði og kaffið úr þeim gott en allt
bendir til að þetta góða katfi sé ekki
að sama skapi mjög hollt fyrir hjart-
að. Og óhollara en öðruvísi uppá-
helíingur.
Hollenskir vísindamenn komust
að því að kaffi úr þessum þrýsti-
könnum, þar sem kaffikomunum er
þrýst niður á botn könmmnar með
málmsíu, innihaldi skaðleg eöii sem
auki magn kólesteróls og þríglýser-
íðs i blóðinu. Efni þessi geta leitt til
hjartasjúkdóma, auk þess sem þau
hafa áhrif á lifrina.
Rob Ugert og félagar hans við
Wageningenháskólann segja frá því
í breska læknablaðinu að þeir hafi
skoðað gamlar skandínavískar
rannsóknir sem komust að þeirri
niðurstöðu að ketilkaffl yki kól-
esterólmagn í blóði. Tvö efni í kaff-
inu áttu sök á þessu með því að
fjölga ákveðnum ensímum í lifrinni.
Vísindamennimir ákváðu að
kanna áhrif þrýstikannanna sem
njóta mikilla vinsælda um þessar
mundir og fengu til liðs við sig 46
heilbrigða karla og konur á aldrin-
um 19 til 69 ára. Þátttakendumir
vom látnir drekka fimm til sex
bolla af sterku kaffl á dag. Helming-
urinn kom úr þrýstikönnu en hinn
helmingurinn var kaffi sem fór í
gegnum venjulega síu.
Eftir einn mánuð kom í ljós að
lifrarensímið hafði aukist til mik-
illa muna hjá þátttakendunum, í
sumum tilvikum var það jafnvel 80
prósentum meira en eðlilegt má telj-
ast.
„Kaffi úr þrýstikönnum jók LDL
kólesterólið, sem oft er kallað
„vonda kólesterólið", um níu til
fjórtán prósent,“ segir í grein Hol-
lendingcinna.
Þríglýseríðið jókst í fyrstu um 26
prósent en eftir sex mánuði var það
komið aftur í eðlilegt horf.
Samband er milli mikils magns
LDL kólesteróls og þríglýseríðs en
um leið og tilraunadýrin hættu
kaffiþambinu komst eðlilegt jafn-
vægi á.
Hollensku vísindamennirnir
segja að fólk ætti að hugsa sig um
tvisvar áður en það drekkur mjög
mikið af þrýstikönnukaffi vegna
hinna skaðlegu efna sem komast í
gegnum málmsiuna. Sömu efni
komast aftur á móti ekki í gegnum
pappirssíur og því eykur venjulega
uppáhellt kaffi ekki kólesterólmagn-
ið.
Þrýstikönnukaffi er
vont fyrir hjartað

Afrískur fiskur
með stóran heila
Maðurinn hefur fundið ofjarl
sinn í afrískri fisktegund þegar
súrefiiisnotkun heilans er ann-
ars vegar.
Heili mannsins notar 20 pró-
sent af súrefni líkamans en hjá
öðrum dýrum er það allajafha 2
til 8 prósent. Heili umrædd
fisks hefur hins vegar þörf fyr-
ir 60 prósent súrefnisins.
Skýringin á þessu er sú að
fiskurinn er með kalt blóð og
heili hans er mjög stór, eða 3,1
prósent af þyngd dýrsins. Heil-
inn í manninum er aftur á móti
aðeins 2,3 prósent líkamsþyngd-
ar okkar.
Danir fullkomna
grip fyrir lamaða
Dönskum vísindamönnum
við háskólann í Álaborg hefur
tekist að beisla tækni sem gerir
fólki með lamaða handleggi
kleift að þróa með sér næmara
grip.
Aðferðin felst í því að plat-
ínuplata, sem fest er við skyn-
taug í lófanum, stillir gripið
sjálfkrafa þannig að sjúklingur-
inn grípur ekki of laust og hann
kremur heldur ekki það sem
hann með í lófanum.
„Sjúklingurinn okkar þarf
ekki alltaf að vera að horfa á
hendur sér þegar hann grípur
eitthvað,“ segir vísindamaður-
inn Andreas Lickel.
Agalausir fflar
eru stórhættulegir
Það em ekki bara afkvæmi
okkar mannanna sem þurfa
smáaga í æsku til að komast
betur áfram í lífinu síðar meir.
Fílarnir em á sama báti.
Vísindamenn í Suður-Afríku
hafa komist að því að þaö hefur
slæm áhrif á karlkynsfilskálfa
þegar þeir em teknir frá fjöl-
skyldum sínum á unga aldri og
komið fyrir á verndarsvæðum
fyrir villt dýr.
Við rannsókn á hópi fila á
unglingsaldri, sem hafði staðið
fyrir ýmsum ofbeldisverkum,
kom í ljós að karldýrin höfðu
verið skilin frá foreldrunum í
æsku. Hluti þeirra slóst þá í
hóp með nashyrningum og ólst
upp með þeim. Þegar filamir
uxu úr grasi reyndu þeir að
maka sig með nashymingunum
og réðust síðan á þá.
Visindamennimir segja stór-
an hluta skýringarinnar vera
þann að filamir hafi farið á mis
við móðurást, aga og umhyggju
í uppeldinu.
am