Dagblaðið Vísir - DV - 22.03.1997, Blaðsíða 10

10
LAUGARDAGUR 22. MARS 1997 JjV
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift: ÞVERHOLT111,105
RV(K, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: httpV/www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1700 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., Helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Hyggjuvitið skerpt
Nýjasta sjónhverfingin í afsláttaleikjum neytenda eru
svokölluð fríkort, sem eiga að gera stórfjölskyldu kleift
að senda einn fulltrúa sinn til útlanda á nokkurra ára
fresti, ef hún er feiknarlega iðin við að skipta við nokk-
ur þekkt fyrirtæki, sem hafa ágætar vörur á boðstólum.
í smáa letrinu stendur að vísu, að punktarnir falli úr
gildi að íjórum árum liðnum, ef ekki hefur tekizt að nýta
þá í tæka tíð. Ennfremur segir þar, að útgefendum korts-
ins sé þar fyrir utan hvenær sem er heimilt að hætta
leiknum og fella úr gildi alla uppsafnaða punkta.
Reiknimeistarar deila um, hversu miklu stórfjölskyld-
an þurfi að troða í sig af mat, hvað hún þurfi að aka
marga hringi umhverfis landið og hvað hún þurfi að
kaupa margar frystikistur á ári til að lyfta punktafjöld-
anum upp í farseðil fyrir einn á tilskildum tíma.
Niðurstöðurnar eru auðvitað jafnmargar reiknimeist-
urunum. Flestar eiga þær þó það sameiginlegt að sýna
fram á ævintýralega fyrirhöfn stórflölskyldna við tiltölu-
lega vonlitla baráttu um að komast yfir einn farseðil til
útlanda. Láglaunafólk þarf ekki að reyna þetta.
í matvörunni felur tilboð kortsins í rauninni ekki ann-
að í sér en daufa von um 0,5% afslátt. Hann er auðvitað
ekkert annað en skítur á priki í samanburði við þann af-
slátt, sem fólk getur aflað sér frá degi til dags með því að
nýta sér frelsi í viðskiptum við ýmsa kaupmenn.
Með því að festa sig i viðskiptum við eitt fyrirtæki í
hverri grein eru neytendur að fórna meiri hagsmunum
sínum og áþreifanlegum hagsmunum sínum fyrir minni
hagsmuni sína og óáþreifanlega. í stað þess að verzla,
þar sem bezt býðst, eru þeir bundnir einum aðila.
Allt eru þetta atriði, sem hver neytandi fyrir sig getur
séð af hyggjuviti sínu. Hitt er athyglisverðara, hvernig
forstöðumönnum valinkunnra fyrirtækja dettur í hug,
að almenningur falli fyrir sjónhverfingum af þessu tagi.
Getur kannski verið, að þeir hafi rétt fyrir sér?
Tilboðið gerir ráð fyrir, að íslendingar séu svo sjúkir
í tilboð og afslætti, að þeir rjúki upp til handa og fóta af
minnsta tilefni. Að baki hlýtur að liggja einhver athug-
un og eitthvert mat á viðbrögðum neytenda við sjón-
hverfmgum. Eru þeir kannski taldir vera án hyggjuvits?
Mikil umræða var í fjölmiðlum undir lok vikunnar
um fríkortin. Fólk hefur átt kost á að kynna sér þessa
umræðu og lesa auglýsingar fyrirtækjanna, þar sem þau
verja málstað sinn með útreikningum. Reynslan mun
svo skera úr um, hvort aðferðin heppnast eða ekki.
Eðlilegt er og ágætt, að fyrirtæki þreifi fyrir sér með
afslætti og tilboð af ýmsu tagi. Það er eðli markaðshag-
kerfisins og leiðir yfirleitt til lækkunar á útjöldum
þeirra, sem hafa fyrir því að kynna sér málin og greina
milli innihalds og ímyndana í afsláttum og tilboðum.
Við erum tiltölulega nýlega sloppin úr viðjum sovézks
verðlagskerfis og þurfum tíma til að átta okkur á mark-
aðshagkerfinu. Albaníumenn fóru mjög snöggt milli
kerfa og kunnu sér ekki læti, með þeim afleiðingum, sem
við höfum séð í fréttum. Okkar leið er mun mildari.
Ástæða er til að vona, að smám saman læri fólk á hag-
kerfið og fari að haga viðskiptum sínum í samræmi við
það. Ýmislegt er í boði af góðum tilboðum og afsláttum,
sem margir eru þegar farnir að nota sér á skipulegan
hátt til að bæta sér upp létta pyngju.
Það dregur siður en svo úr gildi kerfisins, þótt mis-
jafnt hlutfall sé milli innihalds og ímyndar í tilboðum
markaðarins. Slíkt á bara að skerpa hyggjuvit neytenda.
Jónas Kristjánsson
Rússland er ekki risaveldi
Þegar Sovétríkin voru enn við
lýði, var það helsta kappsmál leið-
toga þeirra, að sitja við sama borð
og Bandaríkjaforseti. Með því
vildu þeir sanna fyrir sjálfum sér
og öðrum, að þeir væru fulltrúar
risaveldis. Ljóst er, að enn eimir
eftir af þessu í Kreml. Ráðamenn
þar vilja gjarnan láta líta þannig
út, að þeir séu hinir einu verðugu
viðmælendur forseta Bandaríkj-
anna. Þetta gera þeir nú eingöngu
í krafti þeirra kjamorkuvopna,
sem eru í höndum rússneska hers-
ins. Við öllum heiminum blasir,
að Rússland stendur á brauðfótum
í stjómarfarslegu og efnahagslegu
tilliti.
Ástæða er til að rifja þetta upp,
þegar þeir Bill Clinton Banda-
rikjaforseti og Boris Jeltsín Rúss-
landsforseti hittast á fundi í
Helsinki. Fundarstaðurinn einn
er raunar til þess að vekja gamlar
minningar um samskipti Banda-
rikjanna og Sovétríkjanna. Að-
dragandi fundarins vakti einnig
slíkar hugrenningar, þvi að
Jeltsin gekk meira að segja svo
langt að segja Finnum, hvað þeir
mættu og mættu ekki í öryggis-
málum. Sagði hann Finna ekki
hafa leyfi Rússa til að ganga í Atl-
antshafsbandalagið (NATO).
Danskt sérfræðimat
Hinn óvenjulegi atburður gerð-
ist í Danmörku á dögunum, að í
fjölmiðla láku upplýsingar úr sér-
fræðilegri trúnaðarskýrslu leyni-
þjónustu danska hersins um áhrif
þess á danska öryggishagsmuni,
að NATO yrði stækkað með aðild
ríkja í Mið- og Austur-Evrópu.
Upplýsingarnar koma sér illa fyr-
ir danska ráðamenn, því að mat
sérfræðinganna gengur þvert á þá
stefnu ríkisstjómarinnar, að
stækka beri NATO.
Niðurstaðan er sú, að stækkun
NATO kunni að leiða til þess, að
Rússar flytji fleiri kjarnorkuvopn
inn á Eystrasaltssvæðið, það er til
Kaliningrads eða Köningsbergs,
eins og þessi landskiki við Eystra-
salt í krikanum milli Litháens og
Póllands hét, áður en hann varð
hluti Sovétríkjanna og nú Rúss-
lands. Auk þess muni Rússar líta
þannig á, að Eystrasaltsríkin þrjú
Erlend tíðindi
Björn Bjarnason
falli ótvírætt innan yfirráða- eða
áhrifasvæðis þeirra, ef þau ganga
ekki í NATO, en það er ekki á dag-
skrá hjá ráðandi öflum í bandalag-
inu.
Skýr skilaboð
Finnskir ráðamenn hafa kosið
að leiða hjá sér umræður um þau
ummæli Jeltsíns, að svigrúm
finnskra stjómvalda til að ákveða
stefnuna í öryggismálum tak-
markist af hagsmunum Rússa.
Orð Rússlandsforseta eru hins
vegar skýr skilaboð til allra ná-
granna með sameiginleg landa-
mæri við Rússland, þeir skulu
ekki dirfast að ganga í NATO.
Sé mat leyniþjónustu danska
hersins rétt, er hæpið, svo að ekki
sé meira sagt, að það þjóni hags-
munum Eystrasaltsríkjanna að
stækka NATO og skilja þau eftir
fyrir utan. Þeir, sem hafa mælt
með stækkun á þeirri forsendu, að
hún styrki öryggi Eystrasaltsríkj-
anna hljóta því að hugsa sig um
tvisvar.
Að sanna sig
Frá því að Sovétríkin hrundu
hafa Rússar leitast við að fóta sig
við gjörhreyttar og áður óhugs-
andi aðstæður. Boris Jeltsín hefur
verið hinn pólitíski leiðtogi á
þessu skeiði og þrátt fyrir lífs-
hættuleg veikindi hefur hann ekki
misst stjómartaumana úr hönd-
um sér.
Er það afrek út af fyrir sig, að
Jeltsín skuli hafa haldið velli í
þessari upplausn. Við sjáum í Al-
baníu, hvað gerist, þegar stjóm-
leysi heldur innreið sína. Því hef-
ur tekist að afstýra í Rússlandi.
Til að slá sér upp á heimavelli
beita ráðamenn í Kreml sömu að-
ferð og áður, það er að láta að sér
kveða í öryggis- og utanríkismál-
um. Rússland er ekkert risaveldi,
sem hefur afl til að láta til sín taka
á fjarlægum slóðum. Þeim mun
meiri áherslu leggja ráðamennirn-
ir á yfirlýsingar um, að þeir geti
stjórnað þróuninni í næsta ná-
grenni sínu. Til að sanna það hafa
þeir eins og forverar þeirra valið
NATO sem helsta andstæðing
sinn.
í ljósi vandræða heima fyrir,
þar sem lítið svigrúm er til að afla
sér vinsælda, keppast rússneskir
valdamenn við að gefa stóryrtar
yfirlýsingar gegn stækkun NATO.
Með hliðsjón af stefnu bandalags-
ins er með ólíkindum, að það
gangi sérstaklega í rússneskan al-
menning nú á tímum, að agnúast
út í NATO og telja það sérstaka
ógn við Rússland.
Bil milli orða og at-
hafna
Raunar má draga í efa, að and-
staðan í Kreml við NATO skipti
rússneskan almenning nokkru
máli. Hann kærir sig vafalaust
kollóttan um það, hvort Pólverjar,
Ungverjar eða Tékkar gangi í
NATO. Það er rússneski herinn,
sem höfðað er til með því að hall-
mæla NATO.
Bilið milli orða og athafna í
áróðursstríði af þessu tagi getur
verið stórt. Verði fundur þeirra
Clintons og Jeltsíns til að auð-
velda mönnum að átta sig á raun-
verulegu markmiði rússneskra
stjómvalda í öryggismálum, skil-
ar hann nokkrum árangri.
Með öllu er ástæðulaust að láta
Rússa ráða því, hvort NATO er
stækkað eða ekki. Því síður á það
að vera markmið að stækka
bandalagið, af því að Rússar em á
móti því.
Boris Jeltsín og Bill Clinton takast í hendur við upphaf leiðtogafundarins í Helsinki í gærmorgun.
skoðanir annarra
Einstakt framtak
( „Það var einstakt framtak hjá Hussein Jórdaníu-
| konungi aö fara bókstaflega á hnjánum og biðja for-
I eldra ísraelsku skólastúlknanna sjö, sem myrtar vora
Iaf geðveikum jórdönskum hermanni, um fyrirgefn-
ingu. „Fyrir mér var þetta einnig barnamissir," sagði
I konungurinn. Þessi göfugmannlega framkoma var
j; þveröfúg við þann kulda sem arabar og ísraelsmenn
I era vanir að sýna vegna manntjóns hjá hvor öðram
j og með henni virti hann að vettugi þá erfiðleika og
hættu sem fylgja viðræðum araba og ísraelsmanna."
Úr forystugrein Washington Post 19. mars.
Á leiðarenda
( „Ákvörðun Johns Majors um að boða kosningar
1. maí þýðir að fram undan er sú lengsta kosninga-
I barátta sem Bretar hafa upplifað í nútímanum. Það
I er enginn vafi á því að breski fbrsætisráðherrann
j telur þörf á langri kosningabaráttu ef íhaldsmenn
ætla að gera sér vonir um að saxa á forskot Verka-
mannaflokksins. Samkvæmt skoðanakönnun um
helgina var staðan 52 prósent á móti 27. Öll kosn-
ingabarátta íhaldsmanna mun snúast um persónu
Majors. En Bretar fá sína fyrstu verkamannastjóm
í 18 ár nema Tony Blair og Verkamannaflokkurinn
geri einhver hræðileg mistök næstu sex vikurnar.“
Úr forystugrein Politiken 18. mars.
Nóg komið af Mobutu
„Spillingin, vanrækslan og ofbeldið I sfjórnartíð
Mobutus Saírforseta hafa verið efnahagslegt og póli-
tískt stórslys. Það er samt sem áður möguleiki að
uppreisnarleiðtoginn Kabila, sem varið hefur mikl-
um tíma ævi sinnar í að undirbúa vopnaða upp-
reisn, sé betri. Sagt er að hann hafi dregið úr spiÚ-
ingu og glætt efnahaginn lífi í austurhluta landsins.
Hann á hins vegar enn eftir að skuldbinda sig til að
koma á lýðræði.“
Úr forystugrein New York Times 19. mars.