Dagblaðið Vísir - DV - 26.03.1997, Blaðsíða 13

DV MIÐVIKUDAGUR 26. MARS 1997
%enaing u
Æ meiri áhugi á
nútímabókmenntum
í ár fer fram viðamikil kynning á norræn-
um bókmenntum víða í Þýskalandi. Norræna
ráðherranefndin leggur málinu lið og bætir
þar upp fyrir að hafa ekki sett norrænar bók-
menntir í öndvegi á bókamessunni í Frank-
furt eins og henni bauðst.
5. til 16. mars var norræn bókmenntahátíð í
Miinchen í Þýskalandi. Þar hafa verið haldn-
ar vorbókahátiðir i mörg ár en þessi var
óvenju stór, að sögn Halldórs Guðmundsonar
útgáfustjóra Máls og menningar. Um fjörutíu
höfundar frá öllum Norðurlöndum komu og
lásu upp og svöruðu fyrirspumum, og fjöl-
miðlar sýndu þeim mikinn
áhuga.
„Þarna voru Per Olov Enquist,
Herbjörg Wassmo, Torgny Lind-
gren og fleiri og fleiri,“ segir
Halldór. „Frá íslandi voru Einar
Már Guðmundsson, Steinunn
Sigurðardóttir, Einar Kárason og
Didda. Svo kom Friðrik Þór á
fund um kvikmyndir, því þama
var bæði rætt um Djöflaeyjuna
hans og kvikmyndina um
Hamsun."
Ekki nýtilkominn
áhugi
„Það hefur verið núna í nokk-
ur ár verulegur áhugi á norræn-
um bókmenntum í Þýskalandi," segir Halldór.
„Tvennt merkilegl hefur verið að gerast sem
varðar okkur; anric.rs vegar hefur verið að
koma út glæsileg heildarútgáfa á verkum
Halldórs Laxness hjá Steidl-forlaginu í nýjum
eða endurskoðuðum þýðingum; hins vegar er
hafin ný heildarútgáfa á íslenskum fornbók-
menntum í nýjum þýðingum hjá Diederichs-
forlaginu undir stjóm Kurt Schier. Það er
feikilega metnaðarmikil útgáfa.
Þetta em stærstu plönin, en manni sýnist á
öllum teiknum að þessi áhugi sé æ meir að ná
til íslenskra samtímabókmennta. Hanser-for-
lagið í Múnchen, sem hefur haft forustu í
þessum málum og sló í gegn með Jostein
Gaarder og Peter Hoeg, það hefur nú tekið
bæði Einar Má og Einar Kárason upp á sína
arma; Englar alheimsins og Heimskra manna
ráð koma væntanlega út hjá þeim næsta vet-
ur. Ég held að varla sé hægt að hugsa sér
betra heimilisfang í Þýskalandi fyrir íslensk-
ar bókmenntir.
Djöflaeyjan og Gulleyjan komu út inn-
bundnar i Þýskalandi fyrir nokkrum árum, en
nú eru þær að koma út í kilju ásamt Fyrir-
heitna landinu; það munar miklu í dreifingu
og upplagi. Djöflaeyjan kemur út núna í maí
hjá btb, kiljudeild Bertelsmann, sem er
stærsta forlag í Þýskalandi og meðal stærstu
forlaga í heimi, og Einar Kárason verður höf-
undur mánaðarins hjá þeim í maí.
Bertelsmann keypti útgáfuréttinn á bókum
Einars á uppboði, og ég held að þetta sé einn
mesti útbreiðslusamningur sem hefur verið
gerður um íslenska bók í Þýskalandi síðan
Halldór Laxness var þar í hvað mestu upplagi
á 6. áratugnum."
Og sagan er ekki öll sögð. Meðan á hátíð-
inni stóð kom Tímaþjófurinn út á þýsku hjá
Amman í Sviss, sem er fínt bókmenntaforlag.
Þar á undan hafði til dæmis Svefnhjólið eftir
Gyrði Elíasson komið út hjá Suhrkamp.
„Minni hugsjónaforlög unnu áður merki-
legt brautryðjendastarf,“ segir Halldór, „en nú
er greinilegt að stóru forlögin hafa æ meiri
áhuga á íslenskum bókmenntum."
- Þau hljóta þá að ímynda sér að þau geti
selt þessar bækur.
„Annars væru þau varla að þessu!"
Hvað kom á óvart?
„Mér kom einna mest á óvart í Múnchen
aðsóknin á upplestrana," segir Halldór. „All-
an tímann voru margar uppákomur á hverj-
um degi. Það var komið vor, 20 stiga hiti og
sól, og samt voru þessir upplestrarsalir - sem
voru úti um allan bæ - alltaf fullir, að
minnsta kosti þar sem ég vissi til. Og þó kost-
aði inn!
Það var gefið út feikilega myndarlegt blað
með kynningu á öllum höfundum og einnig
kom út aukahefti af bókmenntatímaritinu Die
Horen af þessu tilefni. Þannig skilur hátíðin
eftir sig varanleg spor, en líka var mörgum
viðburðum gerð skil í útvarpi, sjónvarpi og
blöðum.
Upplestrarnir voru haldnir í húsnæði af
öllu tagi, allt frá félagsheimilum eldri borgara
yfir í leikhús og staði á borð við Tunglið. Eitt
síðkvöldið sló Didda eftirminnilega í gegn í
hálfgerðum rokkkonsertsal. Leikari las ljóðin
á þýsku fyrir hana en í umræðunum á eftir
talaði hún liðið í kaf á sinni yndislegu cockn-
ey- ensku - og átti salinn!" - SA
Ávarp
á degi leiklistarinnar 27. mars 1997
Á þessu ári fagnar Leikfélag Reykjavíkur eitt hundrað ára afmæli stnu og má
því með nokkrum rétti segja að eiginlegt leikhús á íslandi eigi aldarafinæli, leik-
hús með listrænan metnað og listrænan árangur.
En hvernig getum við greint þetta listræna? Um fátt hefur verið meira ritað
meðan ritöld hefur staðið og um fátt hafa menn átt erfíðara að koma sér saman.
Ekki á það hvað síst við um leiklistina, list andartaksins sem fæðist og deyr á
sinni ögurstund. Þó að Hamlet sé sígilt verk, hver er kominn til að segja að túlk-
un á hugarvíli Danaprinsins, sem áhorfendum fyrir hundrað árum þótti listræn
og góð, hafi sömu áhrif í dag? Á okkar dögum höfum við séð dæmi um leiksýn-
ingar, sem haldist hafa á fjölunum í nokkra áratugi - í upphafi voru þær inn-
blástur áhorfendum og leiklistarmönnum - í dag úreltar, rykfelldar og lífvana.
Er þá enginn eúífur kjarni í listsköpun sviðsins? Setjum okkur fyrir sjónir
mælivog. í annarri vogarskálinni er hin ómælda blinda upprunalega leikþörf, í
leik bama, í skemmtiþörf og dansi eftir hljóðfalli eða söng, f ákalli til máttar-
valda um frjósamar tfðir eða sigurá óvinum eða lækningu af fári og drepi. Ekk-
ert samfélag er svo frumstætt, eins og kallað er, að ekki rekumst við á leik í ein-
hverri mynd, og stundum verður leikurinn hin ytri mynd trúar eða löngunar að
ná sambandi við hin óræðu öfl, við guðdóminn. I leiknum felst að taka á sig hlut-
verk annars, fara úr sjálfum sér og skynja tilveruna frá annars sjónarhóli, því
taka menn á sig gervi galdralæknisins eða rjóða sig blóði fómardýrsins til að
nálgast guðdóminn.
Við endurtekningu kemur þörfin fyrir einhvers konar skikkan. Nú er komið
að hinni vogarskálinni. Það er hægt að leggja þungt lóð á vogina án þess að ár-
angurinn fari eftir því, menn geta flogið í loftið og týnt þvf upprunalega; ef pund-
ið er of létt er hins vegar hættan á að ekkert lifrii né lyftist.
Það pund er rétt, sem felur í sér fótfasta djörfung, skáldlega lyftingu, röklega
hugsim, slípaðan smekk og opna en melta reynslu. Þá er von til að finna það jafn-
vægi, sem er takmarkið með svona mælitækjum. En menn þurfa oft aö þreifa sig
áfram, þvf að listin er að minnsta kosti vinna og aftur vinna. Og þegar best tekst
til leggja áhorfendur síðasta grammið á vogarskálina, þegar listaverkið fæðist.
Er þetta þá svona einfalt? Varla. En ef eðh listarinnar er erfitt að fanga, er þá
tilgangur hennar augljósari? Sú spuming snýr ekki síður að þjóöfélaginu. Hugs-
ið ykkur einn dag eða jafnvel eitt ár (!) þar sem enginn söngur heyrðist, engin
nóta væri leikin í fjölmiðlum, allar myndir væm teknar af veggjum og torgum
og allar fagurbókmenntir innsiglaðar - ég fer ekki fram á að hylja allar helstu
byggingar, en menn hafa nú verið að pakka þeim inn úti í löndum til að minna
á hversu afrakstur listsköpunar er samgróinn öllu daglegu lifi okkar. Og öllum
leikhúsum yrði auðvitað lokað, engar sýningar á boðstólum, sýningar sem iðu-
lega em á einu ári sóttar af fleirum en nemur íbúatölu landsins. Við fjárlagagerð
hafa listamenn að minnsta kosti oft á tilfinningu að framlög til skapandi menn-
ingar séu afgangsstærð, sem fyrst beri að skera niður, þegar illa árar t þjóðarbú-
inu eins og það heitir. En hvemig væri að snúa þeirri hugsim við? Hver veit
nema listin komi þeim mun meira að gagni sem færri geta leyft sér efnalegan
munað, sem oftlega er ekki annað en óhófseyðsla auglýsingaþjóðfélagsins? Að
viðurkenna í verki og ekki bara orði að listin er gleðigjafi, að fátt auðgar mann-
lífið meira.
I dag höldum við upp á leiklistina. Já, hún er margslungin sú hverfula list.
Hún tekur mið af veruleikanum, er samt ekki veruleikinn og þó sinn eigin vem-
leiki, í senn áþreifanleg og óáþreifanleg, skuggamynd á þili og gára á vatnsfleti,
en skuggamyndin getur breyst I glaöan heim og gáran í þunga öldu sorgarinnar.
Hún er allt og ekkert, heillandi þeim sem ánetjast henni, framandi þeim sem
hræðast hana, áleitin þeim sem reyna að skýra hana og stöðug glíma þeim sem
stunda hana. Því að í allri listsköpun felst friðlaus leit og í þessari leit felst
sprengikrafturinn. Leikþörfin í brjóstinu er hundgömul og samgróin lífsvújan-
um, en þráin að skilja og skynja sig og umheiminn er stöðugt ný og ólgandi. Og
svo bætist við þetta óskilgreinanlega, eitt lítið lóð á reisluna, og þetta litla lóð „á
sjón út yfir hringinn þröngva" eins og skáldið komst að orði, veit leyndarmálið
sem hugann gmnar handan við það sem augað sér.
Sveinn Einarsson
Það er sjaldgæft að
hingað til lands komi
tónlistarmenn sem
sérhæfa sig í tónlist
endurreisnar og
barokks. Fengur var
að því að fá hingað
Icaras-kvintettinn frá
Hollandi sem lék í
Listaklúbbi Leikhú-
skjallarans á mánu-
dagskvöldið. Kvintett-
inn er skipaður ungu
fólki frá ýmsum lönd-
um; Hilde de Wolf
sem lék á blokkflautur, David Rab-
inovitsj sem lék á barrokkfiðlu,
Regínu Albanez sem lék á lútur og
trommu, Ariane James sem lék á
barokkselló og Katherine Heater
sem lék á sembal. Þau léku ítalska
tónlist frá endurreisnartíð. Á þeim
tíma var mikil gerjun í listsköpun
á Ítalíu. Myndlistarmenn, sem
fannst allt fullreynt með meistur-
íkarus
unum Leonardo,
Rafael og
Michaelangelo,
leituðu nýrra
leiða i listsköp-
un, og hljóð-
færatónlistin
þráði að slíta sig
úr viðjum kirkjunnar og öðlast
sjálfstætt veraldlegt líf, í nýjum
formum og háttum, en þó án þess
að vera bara til undirleiks i söng
og dansi. í tónlistinni var þetta
tímabil afar frjótt og skemmtilegt,
pg einstaklega gaman að heyra
íkaras leika úrval verka frá þess-
um tíma, flest eftir lítt þekkt tón-
skáld.
Fyrir hlé vora leikin verk eftir
Maurizio Cazzati, Biaggio Marini,
Giovanni Battista Buonamente og
Dario Castello. Leikur íkarasar í
þessum verkum var mjög fallegm-.
Þá lék Katherine Heater einleiks-
tokkötu á sembal eftir Frescobaldi,
einn mesta meistara þessa tíma.
Leikur Heater var léttur og snarp-
ur en kannski ekki alveg nógu
djarfur. Þijú verk eftir Andrea
Falconieri komu skemmtilega á
óvart. Hann var kunnur lútuleik-
ari um sína daga og hirðmúsíkant
hjá hertoganum í Mantúa og víðar.
Miðverkið var þokkafull
passacaglia, en ytri verkin voru
fjörugar glettur, Djötladans og
hrollvekjandi Barátta Barrabasar
við Satan. Þessi verk voru ákaflega
vel leikin, spilamennskan í senn
fáguð og músíkölsk.
Eftir hlé átti Regína Albanez
leik í Arpeggio verki fyrir
bassalútu eftir Johann Kaps-
berger. Verkið er samfellt hljóma-
ferli í brotnum hljómum, með
margvíslegum útúrdúrum í orðs-
ins fyllstu merkingu. Þögnin í
á flugi
salnum var al-
gjör meðan Al-
banez lék. Þetta
var hrífandi
augnablik; verkið
seiðandi, leikur-
inn frábær og
hljómur lútunnar
unaðslega mjúkur og þokkafúllur.
Annað verk eftir Kapsberger fylgdi
og í lokin tvö verk samin undir
aldamótin 1700, Sonata prima eftir
abbadísina ísabellu Leonarda, eina
fárra kvenna sem vitað er um að
hafi iðkað tónlist að ráði á sautj-
ándu öld; og Sinfonia quinta eftir
Medici hirðtónlistarmanninn Pi-
etro Sammartini.
Síðustu árin hefur verið mikil
endurreisn í flutningi gamallar
tónlistar í kjölfar ítarlegra rann-
sókna víða um lönd á tónlist fyrri
alda. Stundum hafa niðurstöður
þessara rannsókna orðið mönnum
tilefni til að skapa stífar reglur um
túlkun og flutningsmáta þessarar
tónlistar, jafnvel þannig að reglan
hefur borið músíkalskan trúverð-
ugleika ofurliði. Leikur kvintetts-
ins íkarasar var trúverðugur. Lít-
ið sem ekkert víbrató var notað, og
skraut og flúr eðlilegt, en fyrst og
fremst var leikurinn músíkalskur,
á þann hátt að reglan um flutn-
ingsmátann var í öðru sæti; tón-
listin í því fyrsta.
Passíusálmar í Hall-
grímskirkju
Eins og undanfarin ár verða
Passíusálmar Hallgríms Péturs-
sonar fluttir í Hallgrímskirkju í
Reykjavík á fóstudaginn langa.
í ár hefur Ingibjörg Haralds-
dóttir skáld umsjón með lestr-
inum og hefst hann kl. 13.30.
Lesarar með henni eru Silja Að-
alsteinsdóttir og Þorleifur
Hauksson, og er gert ráö fyrir
að flutningi ljúki um kl. 18.30.
Milli þátta leikur Hörður Ás-
kelsson af fmgram fram á
Klais-orgel kirkjunnar um
gömlu lögin viö Passíusálmana.
Á fostudaginn langa gefst
líka einstakt tækifæri til að sjá
altarisklæði sem Unnur Ólafs-
dóttir listakona gerði og ekki á
sinn líka hér á landi. Á því er
mynd pelikanans sem er tákn
píslanna og friðþægingarinnar.
i'
Tónlist
Bergþóra Jónsdóttir