Dagblaðið Vísir - DV - 27.09.1997, Blaðsíða 25

«r Y Þtð 6AUAR HAF'e UNNI9
GÖFUafi PR0TTNIN6
e/fATl HAFT S A'RAFTAVBKK 06 ÞlOBIttP
*“*“?*'/SKUte ÞAKÞimTt frA sjmþ*/
'r-zZU-ríL D*° rtNt N6U OttOTTNtNSÞNN*
VetlKt OKKAK ett Ntí
LOKtB. Y/PKOMUM
.A0F/NS TtLAO ,
PRCTT HtNéAR.
Bækurnar um Ástrík:
Þar sem
Saganfær
á baukinn
Myndasögurnar um Ástrík og fé-
laga eru barnabækur. Myndirnar
höföa til barna með einfóldum og
skýrum dráttum sínum og ekki síð-
ur franskt kæruleysi frásagnarinn-
ar, og það er auðvelt að lesa Ástrík
út frá bamasálfræði. Kjarnadrykk-
urinn sem eyðir muninum á hinum
sterka og veika þannig að sá litli
(Gaulverjar) á í fullu tré við þann
stóra (Rómverja) á hliöstæður í
mörgum barnaævintýrum. Ástríkur
snýst um sigur hins smáa á hinu
stóra.
Um leið er í Ástríki gamansemi
sem er ætluð foreldrum ekki síður
en börnum. Öllu er snúið á hvolf.
Mesta heimsveldi sögunnar, Rómar-
veldi, er ekki tekið alvarlega, herir
þess bíða ítrekað lægri hlut fyrir
tveimur mönnum. Sesar verður að
af Gallastríðum Sesars, riti
sem var skyldulesning kyn-
slóða Evrópumanna. Auk Ses-
ars era á sviðinu persónur frá
hans tíma, Brútus og
Kleópatra, en einnig sjást Gotar,
Normannar og víkingar sem
heyra sögunni til en ekki endilega
þessu skeiði.
Árið 50 f.Kr. er mannkynssagan
eins og hún var lengi kennd í skól-
um, eins konar ofursaga. En sagan,
sú heilaga stofnun, fær aldeilis á
baukinn í Ástríki. Hinir miklu
Rómverjar lúffa fyrir hinum ósigr-
andi Gaulverjum, þvert á það sem
var i sögunni, hinn óvígi innrásar-
her óttast fátt meir en Gaulverja
sem þó eru smáir, bæði í hemaðar-
legum skilningi - fáir og nánast
vopnlausir, að undanskildum
leið-
inlegri
stærð sem troðið hefur verið í böm
árum og öldum saman. En í raun
hefur þessi leikur með söguna fest
þetta söguskeið í sessi. Um leið og
sagan er rifin niður er hún endur-
reist; þegar ungir eða gamlir lesend-
ur hafa lesið um Sesar og Kleópötru
í Ástríksbók vilja
þeir fræðast nánar
um sögu þeirra.
Innrás
Ástríki, Steinríki og Sjóðríki verður starsýnt á hið mikla nef Kleópötru, áttunda heimsundrið
gjcdti frammi fyrir hinni fógru
Kleópötru sem minnir á skapstóra
harmleikkonu og hinni miklu feg-
urð hennar er alla bókina lýst í fá-
ránlegum pars pro toto: konan um-
breytist í heillandi og framúrskar-
andi (í bókstaflegri merkingu) nef.
Skylmingaþrælar leika Frúna í
Hamborg í stað þess að berjast. Hjá
guðum Gaulverja er embættiskerfi
og skrifstofuveldi sem gefur því í
Brussel ekkert eftir. Ógurlegum vík-
kjamadrykknum sem setur strik i
reikninginn - og bókstaflegum
skilningi - Ástríkur sjálfur er
dvergvaxinn og smæð hans and-
spænis jötnum Rómar táknar stærð-
armun Rómarveldis og Gallíu.
Hemaðarandi Rómar verður afkára-
legur þegar Ástríkur og Steinríkur
ganga í útlendingahersveitina, setja
allt á annan endann og taka völdin
af foringjunum.
Sagan er uppspretta leiks. Mikið
ingum, ógn úthafanna, er sökkt í
hverri bók.
Saganísögunni
Sögumar um Ástrík gerast á til-
teknu söguskeiði, árið 50 fyrir Krist
eins og sagt er í upphafi hverrar
bókar, eftir að Sesar hefur her-
numið Gallíu. Þær eru þvi framhald
grín er gert aö sambandi Sesars og
Brútusar, fóstursonar Sesars og
banamanns. Hvað eftir annað eru
fleygar setningar úr sögunni settar í
fáránlegt samhengi. Til dæmis sést
barbarinn Karólus Marz einu sinni
og einu orðin sem hann segir eru
auðvitað: „Das Kapítal."
Þessi afhelgun beinist að sögunni
sem stofnun, óbreytanlegri og hund-
nutimans
Viðureign Gaul-
verja við innrásar-
lið Rómverja er í
engu samræmi við
sögulega viðburði
fyrstu aldar fyrir
Krist. Þeir sem hafa
alist upp í Evrópu á
seinni helmingi
okkar morðóðu ald-
ar hafa á hinn bóg-
inn flestir lesið bók
eða séð kvikmynd
um andspyrnu-
hreyfmguna í Frakklandi og öðram
hernumdum löndum. Sú frásagnar-
grein varð nýlega skotspónn ensku
sjónvarpsþáttanna um
René og kaffihús hans. í
hemaðarlegu tilliti
skipti andspymuhreyf-
ingin engu máli fyrir
niðurstöðu stríðsins, en
hún er hluti goðsagnar-
innar um hina réttlátu
seinni heimsstyrjöld,
baráttu góðs og ills á
okkar öld. Gaulverjar
eiga sér rót í and-
spymuhreyfingunni og
Rómveijar era frændur
nasista í striðsmyndum
þó að léttara sé yfir
Ástriki. Rómverja má
lemja á viðeigandi stöð-
um í frásögninni, rétt
eins og nafnlausir nas-
istar þjóna þeim til-
gangi að vera sallaðir
niður þegar innbyggður áhorfandi
er orðinn langeygur eftir hasar.
Líkingin við andspymuhreyfing-
una er mest i fyrstu bók flokksins,
Ástríkur gallvaski. Þar eru Gallam-
ir handteknir og á að pynta úr þeim
leyndarmál þorpsins. Eins og í
seinni heimsstyrjöldinni era þeir til
sem vinna með óvminum, til dæmis
Skollríkur sem sagður er hafa
„grætt á viðskiptum við her-
námsliðið." Mágur Aðalríks þorps-
höfðingja, hinn nýríki Kremríkur,
dæmi um
annars konar upp-
gjöf, hann lagar viðkipti
sín að hinum nýja tíma og
sættir sig þar með við her-
námið.
Umgjörð sagnanna er
árið 50 f.Kr. en þær skír-
skota sf og æ til nútím-
ans. Sjóðríkur seið-
karl fer á ráðstefnu,
hjá Bretum eru
bitlahljóm-
sveitir í há-
vegum hafð-
ar, Gallar fara
allir í sumarfrí í
einu eins og Frakkar
nú, hjá Grikkjum
era kvenfrelsis-
konur sem
nefnast
„rauðrössur"
og Svisslend-
ingar fela
flóttamenn í
bankahólf-
um. Ástríkur
á hring-
veginum
er eins konar
vegahandbók
um Frakkland og
Ástríkur í Bretalandi yfirlit
um goðsagnir um íbúa Bret-
lands sem ganga í tvíddfot-
um, taka hverju sem á dynur
með jafnaðargeði og gera hlé
á orastmn klukkan fimm til
að drekka mjólkurbland.
í Ástríksbókunum er
þannig notuð svipuð aðferð
og í bandarísku teiknimynd-
unum um Steinaldarmennina
þar sem steinöldin er um-
gjörð um bandarískt milli-
stéttarsamfélag. En í Ástríki
er feitara á stykkinu. í fyrsta
lagi leikur sagan hlutverk í
frásögninni. Að auki er í Ást-
ríki skarpari samfélagsrýni
en í Steinaldarmönnunum.
.„AHMUt HtiM ttUK,
llwirttii* tnmtrti/A
Ástríki eru fleygar
setningar úr sögunni
settar í fáránlegt sam-
hengi. Hér sést bar-
barinn Karólus Marz
og segir auðvitað:
Das Kapítal.
Ástríkur sem
þjóðfálagsádeila
Þó að á yfirborði séu sögurnar
um Ástrík gamansamar ævintýra-
sögur er ekki þar með sagt að
hvergi sé þar brodd að finna. Samfé-
lag Gaulverjabæjar er spegill á þjóð-
félög nútímans eða jafnvel samfélög
manna frá öndverðu, lítill heimur
þar sem sjá má í smækkaðri mynd
flest það sem einkennir hinn stærri.
I Ástríksbókunum sem gerast að
mestu eða öllu leyti í
Gaulverjabæ er bitastæð-
ust þjóðfélagsrýni. í Gaul-
verjabæ era stöðug átök
æsku og elli (Ryðríkur og
Þrautríkur), listar og bar-
barisma (Óðríkur og Ryð-
ríkur) og kjöts og fisks
(Ryðríkur og Slorríkur).
Allir, frá höfðingjanum
niður í hundinn, vilja
styrkja stöðu sína innan
samfélagsins og eru við-
kvæmir fyrir árásum á
hana.
Ástríkur og falsspámað-
urinn er saga um trúgirni,
hræsni og öfund. Falsspá-
maðurinn er fulltrúi lodd-
ara nútímans sem segja
mönnum það sem þeir
vilja heyra og er því trúað.
Gagnrýnin beinist ekki síst að Gaul-
verjum sjálfum sem trúa spásögn-
um um betri framtíð, auð og ástir
vegna þess að þær falla að metnaði
þeirra sjálfra. Hið sama gildir um
rómverska flugumanninn Flárus
Ejandíbus sem kemur af stað gróu-
sögum og illmælgi hvar sem hann
fer, ekki aðeins sakir eigin hæfi-
leika heldur finnur hann hvarvetna
jarðveg fyrir róginn og hittir Gaul-
veija veika fyrir.
Dregið er miskunnarlaust dár að
nútímastjómmálum. I Gjöfúm
Sesars fer fram kosningabar-
átta með slagorðum, auglýs-
ingum, kappræðum, kosninga-
víxlum og tilheyrandi. í
annarri bók kemur fyrir róm-
verskur skattheimtumaður sem
talar eins og eyðublað, fúlltrúi
kerfisbákns 20. aldar. Stjómmála-
leiðtogar vorra daga eiga fulltrúa í
þorpshöfðingjanum hégómlega, Að-
alríki, sem er höfðinglegur í fasi og
heldur ræður heima hjá sér en er f
raun ekki húsbóndi á eigin heimili
og í þorpinu ræður Sjóðríkur í raun
og vera þar sem hann geymir upp-
skriftina að kjarnadrykknum, eins
og herfræðingar nútímans stjórna
þjóðarleiðtogunum. Höfðingdómur
Aðalríks er sjónarspil, hann á jafn-
vel í erfiðleikum með að fá eigin
skjaldbera til að hlýða sér.
í Gjöfum Sesars er einnig deilt á
hræðslu Frakka og annarra Vestur-
landaþjóða við aðkomumenn sem
kemur fram í orðum þorpsöldungs-
ins Þrautríks: „Ég hef ekkert á móti
aðkomumönnum, ef þeir geta verið
heima hjá sér.” Þar birtist rang-
hverfa þjóðemishyggju sem yfirleitt
er jákvætt afl hjá Gaulverjum, þrátt
fyrir sífelldar krytur sameinast þeir
að lokum gegn aðalóvininum, Róm-
verjum.
í bókinni Ástríkur Ólympíu-
kappi er hæðst að einni helstu stofn-
un nútímans, ólympíuleikunum og
goðsögninni um íþróttaandann.
Ólympíuleikar reynast þá sem nú
snúast um stjómmál. Grikkir ráða
þar öllu og flikka upp á eigin sjálfs-
vitund en
Rómveijarnir
vilja sem
rísandi stór-
veldi komast
að. En þeir era
dæmdir úr
leik vegna
ólöglegrar
lyfjanotkunar,
eins og hendir
íþróttakappa
nú. Háðiö
beinist þó
ekki síst að
Gaulverjum
sjálfum sem
láta þjóðemið
fyrir róða,
kalla sig Róm-
verja til að
komast á leik-
ana.
Bókin Ástríkur og Kleópatra fjall-
ar um þá frægu drottningu í ljósi
hinnar fokdýru bíómyndar með
Elizabeth Taylor og Richard Burton.
Markaðssetning hennar er skop-
stæld á forsíðunni þar sem lýst er
öllum þeim penslum, blýöntum og
strokleðrum sem fóra í gerð bókar-
innar. Ferðamannaiðnaðurinn fær
fóst skot þegar Steinríkur hefur
brotið nef sfinksins og þarf að
höggva það af öllum minjagripum
sem seldir eru á svæðinu.
Fleiri menningarafurðir samtím-
ans fá sitt. Njósnarinn og seiðkarl-
inn Núllnúllsexus ekur um á kerra,
útbúnni græjum sem starfsbróðir
hans í samtímanum, 007, gæti verið
fullsæmdur af. Réttarsápur eins og
Perry Mason og Matlock eiga sér
hliðstæðu í réttardrama i Ástríki og
lárviðarkransinum og framúr-
stefnuleikhús nútímans er skop-
stælt í tilraunaleikhúsi Lubbíusar
Lúsíbusar þar sem notast er við
venjulegt fólk sem leikara og Stein-
ríkur vinnur leiksigur með því að
vera hann sjálfur.
Um hvað snýst
Ástríkur?
Ástríkur snýst ekki aðeins um
ærsl og skemmtun. Þar er fléttað
saman fortíð og nútíð þannig að
hvort verður að spegli á hitt, sagan
er rifin niður á gamansaman hátt og
um leið endurmetin. Um leið fjalla
bækumar um ýmis fyrirbæri í nú-
tímanum og í þeim er fólgin þjóðfé-
lagsádeila. Þannig má segja að les-
andinn eigi ákveðið val, hann ráði
sjálfur um hvað Ástríkur snýst. Það
er ekki síst þess vegna að bækurnar
um Ástrík höfða jafnt til barna og
fullorðinna.
Ármann Jakobsson
Hjá guðum Gaulverja er
embættiskerfi og skrifstofu-
veldi sem gefur því í Brussel
ekkert eftir og eykur lítt á al-
vöruna aö tískugyöjan heitir
Hjábáría í íslensku þýöing-
unni.
U“V LAUGARDAGUR 27. SEPTEMBER 1997
mmningx