Dagblaðið Vísir - DV - 13.11.1997, Blaðsíða 10

10
enning
FIMMTUDAGUR 13. NÓVEMBER 1997 3D"V
Annar heimur
Jón Kalman Stefánsson - fræðin kæfðu ekki í honum skáldið. DV-mynd E.ÓI.
Jón Kalman Stefánsson
gaf út sína fyrstu skáld-
sögu í vikunni sem leið,
Sumarið bakvið Brekkuna,
og sýnist fjalla um sömu
persónur og sagnasafnið
frá í fyrra, Skurðir í rign-
ingu. Er það tilfellið?
„Já, þetta er sami heim-
urinn og að mestu leyti
samá fólkið.“
- Á það sér líka stað í
raunheiminum, þetta fólk?
„Ja, bæði og. Maður veit
ekki alltaf hvenær maður
er að skálda og hvenær
maður er að taka úr veru-
leikanum. En það skiptir
ekki máli heldur hitt hvort
þessi heimur stendur sjálf-
ur í sögunni. Einhvern
kjarna sækir maður alltaf 1
veruleikann. Uppsprettan
er þar. Svo rennur upp-
sprettan saman við skálda-
lækinn og úr verður stöðu-
vatn - eða haf þegar best
lætur.“
- Hyggstu byggja þennan
heim áfram?
„Já, ef ég fæ einhverju
ráðið. En sem betur fer
taka verkin stundum af mér völdin og fara með
mig í austur þegar ég ætla í vestur.“
- Hvernig heimur er þetta?
„Þetta er sveitarfélag með þorpi um miðbik
áttunda áratugarins. Ég var í sveit á þeim
tíma og vinn þarna úr misjafnlega nákvæm-
um minningum. Maður veit nefnilega aldrei -
það sem maður heldur að sé minning er
skáldskapur og öfugt.“
Jón Kalman stundaði
nám í almennri bók-
menntasögu á sínum
tíma en lauk því ekki.
„Mig vantar fimm ein-
ingar og þannig ætla ég
að hafa það,“ segir hann.
Engu að síður er hann
menntaður í skáldskap-
arfræðum eins og svo
margir rithöfundar nú
til dags. Er það leiðin til
skáldskapar?
„Þegar ég fór í bók-
menntanám var ég byrj-
aður að yrkja kvæði og
fannst liggja beinast við
að fara í skóla og fá að
lesa bókmenntir. Ég var
alltaf mjög slakur í fræð-
unum. Vildi bara lesa
sem mest. Að sumu leyti
er þetta ágæt leið fyrir
rithöfunda en það er
ekkert siðra að fara i eðl-
isfræði, stjömufræði eða
jarðfræði. Fjölþætt
reynsla kemur öllum rit-
höfundum að notum. Ef
nám kæfir í manni
skáldið þá er skáldið í
manni ósköp lítið og lint.“
Sumarið bakvið Brekkuna kemur út hjá
Bókaútgáfunni Bjarti.
Sigrún Eldjám tilnefnd
Sigrún Eldjám, myndlistarmaður og
rithöfundur, hefur verið tilnefnd af ís-
lands hálfú til H.C. Andersens-verðlaun-
anna, virtustu bamabókaverðlauna í
heimi. Þau em veitt á heimsþingi IBBY
samtakanna sem er haldið annað hvert
ár og verð-___
ur næst
haustið
1998. 25
rithöfund-
ar og jafii-
margir
myndlist-
armenn
em til- . _....
nefndirað^T^!3™ _ ,
h Tilnefnd til H.C. Andersens-
sinni, en verð,aunanna-
Sigrún er tilnefhd sem hvort tveggja. Al-
þjóðleg dómnefnd sker úr um hver hljóti
verðlaunin og birtir niðurstöður sínar í
mars næstkomandi.
íslandsdeild IBBY hefur einnig til-
nefnt þijár bamabækur á heiðurslista
samtakanna: Peð á plánetunni jörð eftir
Olgu Guðrúnu Ámadóttur, Risinn og
skyrflallið vegna myndskreytinga Guð-
rúnar Hannesdóttur og þýðingu Sigrún-
ar Ámadóttur á Ég sakna þín eftir Svi-
ann Peter Pohl. Tilnefndar bækur til
verðlauna og á heiðurslista verða til
sýnis á bókamessunni í Bologna og víð-
ar um heim á næsta ári.
íslandsdeild IBBY hefur nú starfað í
tólf ár og gefið út tímaritið Börn og bæk-
ur um það bil tvisvar á ári. Það er vænt-
anlegt í breyttri mynd undir nafninu
Böm og menning og á í framtíðinni að
fjalla um ýmsa þætti bamamenningar,
auk bóka.
Hugleiðing um óljós mörk sjálfsins
Þótt ný skáldsaga Milans Kundera sé ekki
komin út á frummálinu, frönsku, liggur titill
hennar á því máli fyrir. Á titilsíðu íslenskrar
frumútgáfu sögunnar má lesa að á frönsku
mun hún heita L’identité - sem á íslensku
mætti útleggja sjálfsmynd eða samsemd. Á ís-
lensku hefur henni hins vegar verið valin titill-
inn Óljós mörk. Séu þessir tveir titlar hafðir til
hliðsjónar má segja að meginhugmynd bókar-
innar sé komin. Hún fjallar um óljós mörk
sjálfsmyndarinnar og um afleiðingar þess þeg-
ar þessi mörk eru dregin í efa eða leikið er með
þau.
Aðalpersónur bókarinnar, sambýlisfólkið Jean
Marc og Chantal, telja sig „þekkja hvort annað út
og inn“ eins og segir á bókarkápu. Tilvera þeirra
hvílir á þeirri mynd sem þau hafa hvort af öðru
og hlutverkunum sem þau leika og þekkja. En
þegar á reynir þekkja þau aðeins ytra borð hvors
annars - og kannski ekki einu sinni það.
Upphafið að hremmingum þeirra er raunar
að Chantal fer að efast um þetta ytra borð,
landamæri sjálfs og heims sem liggja um lík-
amann. Hún tekur eftir því að karlmenn eru
hættir að horfa á eftir henni á götu, augnaráð
þeirra er ekki lengur staðfesting fegurðar henn-
ar og nærveru.
Bókmenntir
Jón Yngvl Jnhannsson
í framhaldi af þessu hefst mikið sjónarspil
þar sem persónur sögunnar reyna að endur-
heimta fyrra öryggi og sína stöðugu, afmörk-
uðu sjálfsmynd. En eins og kemur á daginn er
það illmögulegt. Þegar þau eru einu sinni farin
að kasta á milli sín fjöregginu sem þekking
þeirra hvors á öðru var verður ekki aftur snú-
ið. Öryggið og þau skýru mörk sem tilvera
þeirra byggði á verða vart endurheimt.
Þessi saga Kundera hæfir samtímann í
hjartastað eins og stundum áður. Hér eru á
dagskrá mál sem brenna á mörgum, ekki bara
skáldum og heimspekingum. Hvar eru mörkin
er spurt, hvar endar sjálfið og heimurinn eða
einhver Annar tekur við? Er sjálfsmyndin ein
og heil eða brotakennd og óstöðug? Óljós mörk
er því eins og sumar fyrri bækur Kundera ekki
síður hugleiðing um ákveðin vandamál og hug-
tök en frásögn af örlögum persóna.
Stíl og frásagnaraðferð þarf ekki að hafa
mörg orð um. Kundera hefur orðið fullkomið
vald á þeim stíl sem hann hefur tamið sér og
sinni sérstöku blöndu hugleiðinga og frásagn-
ar. Þó læðast að manni efasemdir um endi sög-
unnar, þar er eins og höfundi hafi hálfþartinn
snúist hugur, og í sögulok er beitt gamalkunn-
um brögðum án þess að neitt sé reynt til að
endurnýja þau eða gefa þeim nýtt inntak.
Milan Kundera: Óljós mörk
Þýðandi: Friðrik Rafnsson
IVIál og menning 1997
Kvöldskemmtun
Við slaghörpuna er yfirskrift raðar af tón-
leikum í Gerðarsafni í Kópavogi þar sem Jónas
Ingimundarson hefur tekið á móti, kynnt 'og
leikið undir með fjölda söngvara. En á mánu-
dagskvöldið var fleiri fjöörum bætt í hattinn,
því fram komu auk píanóleikara og söngvara
bæði heimspekingur og lærður maður í ís-
lensku og skáldskap.
Tilefnið var að í ár eru liðin tvö hundruð ár
síðan þýska ljóðskáldið Heinrich Heine fædd-
ist. Þess minntust Gerðarsafn, Goethe-Institut
og Germania með fjölbreyttum hætti í veglegri
dagskrá þar sem listir og fræðimennska fléttuð-
ust þétt saman, og heildin varð einn upplýsandi
og andríkur gjömingur.
Eysteinn Þorvaldsson flutti athyglisvert er-
indi þar sem hann rakti megineinkenni á
skáldskap Heine og hvernig greina mætti
áhrif þessa ljóðarisa á islenska ljóðlist síðast-
liðna hálfa aðra öld. Vel valin dæmi íslensk
fylgdu sögunni. Arthur Björgvin Bollason
kom í sínum innskotum ekki með síður vel
valin dæmi úr endurminningum skáldsins.
Brot voru lesin milli laga, hvert öðra
skemmtilegra. Flutningm’ Arthurs á þess-
um texta var frábær. Upplesturinn þarna
orðinn listform.
Sennilega hefur ekkert skáld reynst
tónskáldum jafn rík uppspretta inn-
blásturs og Heinrich Heine. Þau Þóra
Einarsdóttir sópransöngkona og
Björn I. Jónsson tenórsöngvari
fluttu ásamt Jónasi lög sem sam-
in vom við ljóð Heine af róman-
tískum Evrópumönnum síðustu
aldar. Schumann og Schubert,
Strauss, Liszt og Mendelssohn
Tónlist
Sigfríður Björnsdóttir
áttu allir lög, sumir fleiri en eitt. Tvær konur
komu líka við sögu, þær Fanny Cecilie
Mendelssohn og Clara Wieck Schumann.
Bjöm I. Jónsson lofar mjög
góðu í ljóðaflutningi sín-
um. Rödd hans hefur
ljóðrænan karakter
sem naut sín vel í Gerðarsafni. Birtan í rödd-
inni er sérstök og óháð því hvar á tónsviðinu
sungið er, sem er ómetanlegur kostur. Gaman
hefði verið að heyra Bjöm syngja frjálsari frá
nótum, en hann hefur hæfileika til að túlka vel.
Þannig söng hann t.d. í gegnum hið afkáralega
sakleysi þess sem þykist hafa höndlað hamingj-
una í fyrsta hluta Der Arme Peter á sannfær-
andi hátt en túlkaði svo líka vel örvæntingu
vonleysisins í þeim síðasta.
Þóra Einarsdóttir hefur afskaplega tæra og
liðuga rödd og henni hefur tekist í gegnum alla
skólun og þjálfun að halda náttúratöfrum henn-
ar. Röddin situr örugglega og Þóra hefur yfir
henni mikið vald. Það vald gerir henni kleift
að dýpka túlkun sína og er t.d. finleg notkun
hennar á styrkleikabreytingum sérlega töfr-
andi. Ef nefna á eitthvert lag öðrum fremur þá
var það sennilega túlkun hennar á hinu
skemmtilega tvisaga lagi eftir Richard Strauss,
Schlechtes Wetter, sem efst situr í minni, en
þegar betur er að gáð þá sitja líka í forgranni
lög Schumann-hjónanna, bæði Die Lotus-
blume og Ihr Bild, hið síðarnefnda sér-
lega falleg smið Clöra Schumann.
Jónas lék oft vel með á píanóið,
þó einstaka verkefni hefðu getað
gengið betur, s.s. Die Rose... úr
Dichterliebe og ágætt lag eftir
Fanny C. Mendelssohn.
Þetta var skemmtileg kvöld-
stund, framkvæmdin góð og inni-
haldið í þungavigtarflokki.
Þóra Einarsdóttir
og Björn I. Jónsson.
| DV-mynd Hilmar Þór
51 ámóti 11
Fjölmiðlarýnir DV, Eggert Þór Bem-
harðsson sagnfræðingur, nefhdi í pisth
sínum í fyrradag að gaman væri að vita
„niðurstöður áhorfskönnunar” um
helstu spaugþætti sjónvarpanna. Eins
og svar við bænum hans berast nú nið-
urstöður könnunar Félagsvísindastofn-
unar HÍ á áhorfi vikuna 12.-18. október,
og eru skýrar. Spaugstofan hefúr 51%
áhorf, Fóstbræður 11%.
Lífsgleði
í nýju bindi i
flokknum Lífsgleði
frá Hörpuútgáf-
unni segja fimm
kunnir einstak-
lingar frá ýmsu
sem I frásögur
er færandi á
viðburðaríkri ævi.
Þetta eru Ámi Tryggvason
leikari, Guðrún Ásmundsdóttir leik-
kona, Salome Þorkelsdóttir, fyrrverandi
forseti Alþingis, Sigurlín M. Gunnars-
dóttir, fymverandi hjúkrunarforstjóri,
og Sveinn Eliasson, fyrrum bankaúti-
bússtjóri. Þau bætast við stóran hóp ís-
lendinga sem hefúr htið yfir farinn veg
í þessum bókaflokki. Þórir S. Guðbergs-
son skráði frásagnimar.
Ritsaíh Sig-
urðar Lárus-
sonar
i
' 'Jár i -- ‘Ot
v_, v,,.

Sigurður Lárus-
son frá Gilsá í
Breiðdal hefúr gef-
ið út safnrit sem
hann nefnir
Minningabrot.
Það hefst á fróð
legu viðtah sem Eiríkur
Eiriksson átti við Sigurð í tímarit-
inu Heima er best árið 1979 og þar sem
koma fram allar nauðsynlegar upplýs-
ingar um uppruna og ævi Sigurðar.
Aðalefni ritsins era greinar Sigurðar
um ýmis málefni, minningagreinar, fá-
einar ræður og minningabrot frá hðinni
ævi. Einnig birtir hann vísur og ljóð
bæði eftir sjáifan sig og bróður sinn sem
þótti efnilegt skáld en lést aðeins 23 ára.
Ritið er gefið út í litlu upplagi af höf-
undi sjálfúm.
r
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir