Dagblaðið Vísir - DV - 29.08.1998, Síða 14

14
DV
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnariormaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÖSSUR SKARPHÉÐINSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT111, 105
RVÍK, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vfsir, netútgáfa Frjálsrar- fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjóm: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, simi: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: (SAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskrittarverð á mánuði 1800 kr. m. vsk. Lausasöluverö 160 kr. m. vsk., Helgarblað 220 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Tölvunefnd og gagnagrunnur
Umdeilt frumvarp um gagnagrunna er viðamesta mál
sem hefur komið til kasta Alþingis síðustu áratugi.
Harðar deilur standa um frumvarpið og þær hafa góðu
heilli kallað fram mikla og ítarlega umræðu. Mörgum
spurningum er þó enn ósvarað.
Ein mikilvægasta siðfræðilega spurningin sem enn er
ekki fullsvarað er þessi: Er réttlætanlegt að upplýsingar,
sem sjúklingur gefur lækni í krafti trúnaðarsambands,
séu síðan fluttar í miðlægan gagnagrunn og þar með í
rauninni gerðar að verslunarvöru?
Þeir sem styðja frumvarpið svara þessu játandi. Þeir
benda á að í grunninum yrðu upplýsingarnar
dulkóðaðar þannig að ekki yrði unnt að rekja þær til
nafngreindrar persónu. Þetta á að sögn þeirra að girða
algerlega fyrir misnotkun á upplýsingunum.
Við þessa röksemdafærslu verður að gera eftirfarandi
athugasemdir: Það liggur ekki fyrir að hægt sé með
óyggjandi hætti að dulkóða upplýsingar þannig að tryggt
sé að ekki verði hægt að tengja þær við nafn. Því hefur
meira að segja verið mótmælt af kunnáttumönnum.
Hvernig eiga leikmenn, sem ekki hafa sérfræði-
þekkingu á málinu, að geta greint á milli þess sem er
rétt og rangt varðandi getu til dulkóðunar? Þeir geta
aðeins reitt sig á eitt: Varðhundinn sem kerfið hefur sett
til að gæta hagsmuna þeirra. Hann felst í Tölvunefnd.
Hún hefur sýnt að hana skortir ekki áræðið til að
standa fast á því sem hún telur bestu hagsmuni þegn-
anna þegar varðveisla persónugagna er annars vegar.
Þing og þjóð eiga því tæpast annan kost en byggja á mati
Tölvunefndar um þetta umdeilda atriði.
Tölvunefnd þarf því í fyrsta lagi að kveða upp úr með
óyggjandi hætti hvort hún telji hægt að dulkóða gögn
svo persónuverndin sé tryggð. Ef afstaða hennar er
neikvæð er tæpast hægt að samþykkja frumvarpið. Það
hljóta allir skynsamir menn að skilja.
Telji Tölvrmefnd dulkóðun vera tæknilega mögulega
þá þarf þingið í öðru lagi að veita henni með lögum
óskorað vald til að synja eða samþykkja þær aðferðir
sem smiður gagnagrunnsins hyggst nota til að dulkóða
persónutengdar upplýsingar.
Það er hins vegar ekki nóg að veita Tölvunefnd valdið
eitt. Verkefnið, sem felst í eftirliti með uppsetningu
gagnagrunnsins og dulkóðun upplýsinganna, er gríðar-
legt. Nefndin er hins vegar við slík vanefni í dag að hún
á þegar erfitt með að sinna lögbundnu hlutverki sínu.
Þess vegna væri í öllu falli ókleift að samþykkja
frumvarpið um gagnagrunna nema samhliða væri í
gadda slegið að Tölvunefnd væri tryggt atgervi og
fjármagn til að gæta hagsmuna almennings varðandi
gerð og notkun grunnsins.
Öðrum siðfræðilegum spurningum er ósvarað. Heldur
trúnaðarsamband læknis og sjúklings ef hinn síðar-
nefndi getur hafnað því að upplýsingar um hann séu
færðar í miðlægan gagnagrunn? Verða ekki læknar að
geta hafnað samvinnu líka til að sambandið sé óskert?
Mikilvægur hluti gagnanna sem flutt yrðu í grunninn
varðar látið fólk. Ef lifendur eiga rétt til að hafna
þátttöku er fráleitt sjálfgefið að gögn um hina látnu fari
sjáifkrafa í grunninn. Því er spurt: Hver á að samþykkja
fyrir þeirra hönd?
Þessar lykilspurningar þarf að rannsaka miklu betur
áður en örlög hins umdeilda gagnagrunns ráðast. Málið
snýst nefnilega ekki aðeins um fjármagn heldur miklu
fremur um siðfræðileg grimdvallaratriði.
Össur Skarphéðinsson
LAUGARDAGUR 29. ÁGÚST 1998 JjV
Boris Jeltsín, forseti Rússlands, hefur glatað trausti almennings og valdatómarúm hefur myndast í Moskvu. Efnahags-
kreppan vex stöðugt og mikil óvissa er um stjórn landsins. Hér er kappinn ásamt Tsjernomyrdín. Símamynd Reuter
Moskva og Weimar
Upplausnarástandið í Rússlandi er farið að minna
á síðustu daga Weimarlýðveldisins í Þýskalandi í
upphafi íjórða áratugarins. Rúblan er nánast einskis
virði og hlutabréfamarkaðurinn er að hruni kominn.
Það er ekki aðeins efnahagskreppa í Rússlandi, held-
ur mjög alvarleg stjórnarkreppa.
Jeltsín hefur lengi getað varið stöðu sína i krafti
stjómarskrárinnar, sem veitir forsetanum mun meiri
völd en þinginu. En valdastaða forsetans hefur veikst
svo mikið að hann stendur nú í svipuðum sporum og
Paul von Hindenburg, síðasti forseta Þýskalands,
áður en landið varð einræði að bráð.
Hann getur tilnefnt forsætisráðherra, en hefur eng-
in áhrif á stjómarstefnuna og hefur glatað stuðningi
almennings. Málið snýst um það, hver muni fylla upp
í það valdatómarúm sem myndast hefur í Rússlandi.
Gildir þá einu hvort Jeltsín neyðist til að segja af
sér eða ekki. Vitaskuld er betra að
hafa Viktor Tsjernomyrdín við
stjómvölinn en einhvern öfgamann
eða „sterkan mann“, eins og marg-
ir krefjast nú. En reynslan af sex
ára valdaferli Tsjernomyrdíns
bendir ekki til þess, að hann sé
rétti maðurinn til að rétta við efna-
hag landsins. Og varanlegur póli-
tískur stöðugleiki næst ekki í Rúss-
landi nema það takist.
Stjórnarskipti og efna-
hagskreppa
Jeltsín hefur venjulega ekki
skirrst við að nýta sér forsetavaldið
til hins ýtrasta með stjórnarskipt-
um og tilskipunum. En eftir þær
sviptingar sem átt hafa sér stað á
stjómmála- og efnahagssviðinu
undanfarið má fullyrða að hann
eigi sér ekki viðreisnar von. Ef litið er á atburðarás-
ina síðustu mánuði þarf ekki að koma á óvart að að-
eins 4% rússnesku þjóðarinnar styðji forsetann. í
mars rak Jeltsin Tsjemomyrdín úr embætti forsætis-
ráðherra á þeim forsendum að hann skorti umbóta-
vilja. Það voru orð að sönnu: Tsjernomyrdín hafði
mistekist að vinna bug á efnahagsvandanum og inn-
leiöa markaðskerfi í Rússlandi. Hann hafði íjármagn-
að fjárlagahallann með erlendum lánum og var gjör-
samlega háður fámennisklíkunni sem nú stjórnar
efnahagslífi Rússlandi í skjóli einokunar og spilling-
ar. Eftir eins og hálfs mánaðar stjórnarkreppu í vor
tókst Jeltsín að brjóta á bak aftur andstöðu neðri
deildar rússneska þingsins, Dúmunnar, og gera
Sergej Kírijenkó að forsætisráðherra. Með því kvaðst
. é*.
Jeltsín ætla að flýta fyrir efnahagsumbótum og stuðla
að pólitiskri endumýjun. í upphafi tókst stjóminni
að verja rúbluna falli og tryggja lánveitingar frá Al-
þjóðagjaldeyrissjóðnum. En hinn reynslulausi Kíri-
jenkó hafði engan pólitískan stuðning á þinginu, þar
sem stefna hans í efnahagsmálum mætti harðri and-
stöðu. Dúman samþykkti aðeins helming af þeim
efnahagsráðstöfunum sem Alþjóðagjaldeyrissjóður-
inn gerði að skilyrði fyrir lánveitingum sínum. Auk
þess fóru auðjöframir sjö, sem ráða lögum og lofum í
efnahagslífinu, ekki leynt með óánægju sína með
sumar aðgerðir Kírijenkós í efnahagsmálum, ekki
síst kröfuna um að stórfyrirtæki greiddu tekjuskatt
til að afla ríkissjóði tekna.
Pólitískar freistingar
Jeltsín hafði hvað eftir annað heitið
því að verja rúbluna falli með öllum
ráðum. Fyrir tíu dögum lýsti hann yfir
því að það yrði engin gengisfelling. Að-
eins þremur dögum siðar varð hann
að kokgleypa þau orð sín, þegar stjórn-
in felldi gengið um 34% og lýsti yfir 90
daga greiðslustöðvun erlendra lána.
Kírijenkó gerði sér fuilkomna grein
fyrir þvi að með því hefði hann framið
pólitískt sjálfsmorð. En það er Jeltsín,
sem hefúr orðið fyrir mestu áfalli.
Hann hefur nú fengið þrjá þrjá lykil-
hópa á móti sér: kjósendur, fá-
mennisklíkuna og erlenda fjárfesta.
Það sem kom á óvart er að Jeltsín
skyldi hafa leitað á náðir Tsjemomyrd-
íns, sem margir líta á sem tákn stjórn-
mála- og efnahagsstöðnunar. Hér hefur
án efa þrýstingur ráðandi afla I fiár-
málalífinu haft mikið að segja.
Tsjernomyrdin vill reyna að mynda
þjóðstjórn með kommúnistum og þjóð-
ernissinnum. Litlar líkur eru þó á því, að það stjórn-
armynstur bæti efnahagsástandið, enda greinir flokk-
ana á um leiðir í efnahagsmálum. Kommúnistar vilja
snúa baki við markaðskerfinu, en Tsjernomyrdín vill
hægja á einkavæðingunni. Ef reynt verður að brúa
biliö milli þessara sjónarmiða má allt eins búast við
því, aö haldið verði við vonlausu „efnahagskerfi",
sem er á mörkum markaðs- og áætlunarbúskapar. Og
það alvarlega í málinu er að nú geta rússnesk stjóm-
völd ekki reitt sig á Alþjóðagjaldeyrissjóðinn eða
stórveldin til að bjarga sér frá efnahagshruni. -
Moskva er ekki Weimar. En hættan á því að Rússar
falli fyrir pólitískum freistingum öfgamanna eykst sí-
fellt eftir því sem efnahagskreppan versnar.
Erlend tíðindi
Valur Ingimundarson
skoðanir annarra
ár
Ekki efni á Tsjernomyrdín
„Á sama tíma og Rússland reynir að sigla út úr
fiármálakreppu sem krefst þess að erfiðar ákvarðan-
ir verði teknar hefúr landið tæpast efni á varfæm-
islegum og undanlátssömum sfiómunarstíl
Tsjernomyrdíns. Efnahagur Rússlands er nú á
hraðri niðurleið. Sfiórnvöld hafa ekki reynst fær
um að innheimta skatta eða greiða ríkisstarfsmönn-
um laun og þau hafa misst tiltrú erlendra fjárfesta
sem dældu fé inn í landiö fyrir aðeins nokkmm
mánuðum. Það verður erfitt aö finna leiðir til að
breyta skuldum bæði hins opinbera og rússneskra
banka. Fyrri ríkissfiórn hafði lofað að greina frá
áformum sínum þar um á mánudag en hún liföi
ekki nógu lengi."
Úr forystugrein New York Times 26. ágúst.
Ekki bjart fram undan
„Litlar vonir em til þess að ástandið í efnahags-
málum heimsins muni batna. Efnahagskreppan í
Asíu heldur áfram, hremmingamar í Japan versna
og gengi jensins heldur áfram að falla. Þaö hefur
vakið á ný ótta við gengisfeilingu í Kína. Vöraverð
er áfram lágt. Þegar svo viö bætist að fiárfestar sýna
minni áhuga á að leggja fé í upprennandi markaði
og áhættugjald fer hækkandi er hætta á að ástandið
breiðist út til Rómönsku Ameríku. Það mundi fljót-
lega koma niður á bandarísku efnahagslífi.“
Úr forystugrein Financial Times 27. ágúst.
Löggumyndavélar
„Ekki er ástæða til að efa að markaður er fyrir of-
beldiskvikmyndir á myndbandsspólum. Við vitum
lítið um áhrif þess að það er ungt fólk sem leigir
þær og horfir á. Hið sama á við um hugsahleg áhrif
eftirlitsmyndavéla - þar sem myndavélum lögregl-
unnar er beint að einstaklingunum - í baráttunni
gegn ofbeldi á götum úti. Almenn andstaða okkar
við slíku opinbera eftirliti stendur óbreytt. Við telj-
um þó að þaö geti verið þess virði að prófa.“
Úr forystugrein Aftenposten 27. ágúst.