Dagblaðið Vísir - DV - 29.08.1998, Side 15

DV LAUGARDAGUR 29. ÁGÚST 1998
15
Mér létti þegar ég las þá merku
frétt í Mogganum í fyrradag að
um 80 prósent sjómanna byggju
við böl sjóveikinnar. Ég veit það
nefnilega, eins og allir aðrir
landsmenn, að við lifum að mestu
á sjávarfangi. Sjómenn eru hin
sanna ímynd karlmennskunnar,
stæltir, veðurbarðir og hughraust-
ir, með saltbragð i skeggi. Þar til
Moggi sagði mér sannleikann stóð
ég í þeirri meiningu land-
krabbans að þessar hetjur hcifsins
gengju möglunarlaust til verka
sinna í hvaða veðri sem er og
hreyfingar skipsins hefðu engin
áhrif á þá.
í könnuninni sem blaðið
greindi frá kom hins vegar í ljós
að flestir sjómenn fundu til sjó-
veiki þegar þeir fóru fyrst á sjó og
margir kenna sjóveiki þegar vont
er í sjóinn. Starf sjómanna er
erfitt en þeir eru mannlegir líkt
og við hinir. Læknir sem við var
rætt sagði raunar að sjóveiki væri
ekki rétta orðið. Fremur væri um
hreyfi- eða ferðaveiki að ræða.
Ekkert væri að hinum sjóveiku.
Sams konar óþæginda yrði vart í
bílum, flugvélum og lestum. Það
væri hin óvenjulega hreyfing sem
menn yrðu að venjast.
Láttir að vera
venjulegur
Mér létti vegna þess að ég átt-
aði mig á því að ég var ekki
óvenjulegur. Ég hef aldrei stund-
að sjómennsku þótt ég telji hana
afar hollan lærdóm hverjum og
einum, jafnvel þótt menn ætli sér
ekki að leggja hana fyrir sig sem
ævistarf. Grípi menn í sjó-
mennsku kynnast þeir undir-
stöðuatvinnuvegi þjóðarinnar og
því fjölbreytta mannlifi sem þró-
ast i greininni. Ég hef samt ferð-
ast á sjó, í tiltölulega stuttan tíma
í senn, en þó náð því á stundum
að kenna sjóveiki.
Það er hugarléttir að vita að
slíkt hendir reynda sjómenn. Þótt
ég hafi trauðla verið illa haldinn
af þessu, til dæmist komist klakk-
laust með Akraborg og Herjólfi í
blíðviðri, þá hefur það hent mig
að selja upp. Það særir karl-
mannslund. Ég er af sjómönnum
kominn líkt og aðrir hérlendir.
Annar afa minna náði því meira
að segja, sem nú telst til vinnu-
bragða fomaldar, að starfa sem
háseti á skútu. Hinn sigldi alla
sína starfstíð milli landa. Eitt
sinn fékk ég sem smágutti að fara
með honum á fragtskipinu stóra
frá Reykjavík til ísafjarðar. Ann-
ar gutti á sama reki var með í fór,
annaðhvort með foður sínum eða
afa líkt og ég. Sjóveikin bugaöi
okkur báða áður en við náðum
höfn. Það var því lágt á okkur ris-
ið þegar hin vestfirsku fjöll
heilsuðu.
Endasleppur
togaraferill
Það varð því ekki öllu meira úr
sjómennskunni. Næsta verulega
siglingareynsla mín endaði með
meiri ósköpum. Ég get ómögulega
logið því á mig að hafa gerst tog-
arasjómaður. Til þess skorti kjark
og þor. Þó náði ég að fara örstutt-
ar ferðir með nokkrum togurum
um þær mundir er ég lauk námi.
Þá var unnið að könnun á heilsu
og félagslegum aðstæðum sjó-
manna. Rannsóknin var viðamik-
il og að henni stóðu læknar, sál-
fræðingar og félagsfræðingar.
Fræðingahópur þessi fór um borð
í marga skuttogara til þess aö fá
innsýn i sjómannslífið. Undan-
tekningarlaust tóku áhafnir allra
þessara skipa komumönnum vel
og veittu hinn besta beina.
í þessum túrum, þótt stuttir
væru, gerði sjóveiki vart við sig
hjá landkröbbum. Það gerðist þótt
aðeins væri stímt út firði eða
dólað á ytri höfnum meðan könn-
unin var gerð. Ekki veit ég til
dæmis hvaða álit skipstjóri á
voldugum Hafnarfjarðartogara
hafði á undirrituðum eftir sam-
skiptin á sænum. Ég sat gegnt
skipstjóranum og spurði og
merkti við, sægrænn í framan.
Skipstjórinn var svo nærgætinn
að hann gerði engar athugasemd-
ir við það þótt könnuðurinn hent-
ist fram á klósett milli spurninga
og seldi upp kvöldinatnum og
kæmi kríthvítur til baka.
Togaraferðimar voru fleiri og
líðanin svipuð. Þó bráði af mér þá
er hæst stóð viðtal mitt við annan
togaraskipstjóra á öðru aflaskipi.
Misskilningur í upphafi ferðar
varð til þess að brú skipsins var
ómönnuð meðan á rannsókninni
Laugardagspistill
Jónas Haraldsson
um borð stóð. Skipið dólaði á
hægri ferð nærri landi. Siglingin
gat því aðeins endað á einn veg,
uppi í landi. Togarinn glæsti
kenndi grunns þá er sjóveikur
könnuðurinn reyndi að komast í
gegnum spumingalistann. Skip-
stjóranum varð að vonum hverft
við, hrópaði upp, stökk fram og
tók stigann upp í brú i fáum skref-
um. Könnuðurinn stóð eftir í vel
búnu skipstjóraherberginu eins
og illa gerður hlutur í strönduðu
skipi.
Það var ekki meira kannað í
það skiptið enda hafði áhöfnin í
öðru að snúast en sinna fræðileg-
um landkröbbum. Það merkilega
var að sjóveikin hvarf um leið og
fjörugrjótið skrapaði botn skips-
ins. Skelfingin og undrunin yfir-
vann hreyfiveikina. Því má að
visu halda fram að forsenda sjó-
veikinnar hafi horfið um leið þvi
skipið hætti jú að hreyfast.
Skipstjórinn og hans menn
náðu skipinu sem betur fer sjálfir
af strandstað en ekki var hann
upplitsdjarfur fræðingahópurinn
sem skilað var til hafnar í skjóli
nætur. Þarna taldi ég fullreynt
með mína sjómennsku. Síðan eru
liðnir meira en tveir áratugir. Frá
þessum tíma hef ég aðeins komið
um borð í ferjumar Akraborg,
Herjólf og Baldur. Það flokkast
tæpast undir sjómennsku að sitja
þar um borð í stutta stund. Þó er
gott til þess að vita að hægt er að
skreppa út undir bert loft ef vart
verður litabreytinga í andliti og
fiðrings í maga meðan á ferjusigl-
ingunni stendur.
Ráðinn á túttu
Ég sætti mig við að sjómanns-
ferill minn yrði ekki lengri. Það
ástand varði allt þar til í sumar.
Þá keypti svili minn gúmbát og
hengdi á hann lítinn utanborðs-
mótor. Hann var ekki alveg sami
landkrabbinn og ég, hafði sem
ungur maður komist í túr og túr.
Sem nýbakaður útgerðarmaður
gumaði hann nokkuð af skipi
sínu, sjóhæfni þess, sem og færni
sinni við stýrið. Túttunni, ef mér
leyfist aö kalla skip svila míns svo
óvirðulegu nafni, sigldi hann inn-
an fjarða eða rétt utan hafna.
Skipið er enda ekki stórt. Útgerð-
armaðurinn og skipstjórinn svili
minn átti sér þó stærri drauma.
Hann ætlaöi sér að leggja skip sitt
í sjálft Atlantshafið, eða öllu held-
ur Norður-íshafið. Hann ákvað
sem sagt að sigla frá Flateyjardal
út í Flatey á Skjálfanda. Hann
manaði mig til fararinnar, kvað
mig raggeit ella. Ég stóðst það
ekki og ákvað að gerast háseti á
þessari eyjaferju. Farþegar voru
tveir, konur okkar.
Háseti í hnásokkum
og stuttbuxum
Atlantshafið var stillt þegar við
lögðum í hann. Allir voru með
björgunarvesti og árar voru um
borð. Sjósetning gekk að óskum,
við komumst lítt blaut frá landi.
Mótorinn sló ekki feilpúst enda
eins gott. Þótt ekki sé langt frá
landi út í Flatey hefði það reynst
okkur óvönum örðugt að róa. Há-
setinn fékk að taka í stýrið þá er
skipstjóra þótti öruggt að hann
gæti ekki strandað túttunni. Leið-
in varð örlítið skrykkjóttari en
hafskip þetta stefndi þó í meginat-
riðum á Flatey. Þangað náðum
við án þess að kenna sjóveiki.
Þegar við snerum til baka hafði
vindátt snúist. Það pusaði því að-
eins yfir okkur. Hásetinn var frá-
leitt í sjóklæðum heldur dönsku
skónum og flauelsbuxum. Undir-
ritaður gerðist því sjóblautur og
hafði um annað að hugsa en ferða-
veiki. Útgerðarmaðurinn og skip-
stjóri túttunnar sat við stjórnvöl-
inn allt þar landtaka var undirbú-
in. Þá var hásetanum falin stjóm-
in. Ekki tókst betur til en svo að
hann strandaði túttunni við tak-
markaða ánægju útgerðarmanns-
ins. Farþegarnir voru svo fegnir
að hafa fast land undir fótum að
þeir hlífðu hásetanum. Túttan
slapp þó óskemmd.
Mágkona mín, eiginkona skip-
stjórans, var meira að segja svo al-
mennileg að lána sjóblautum há-
setanum þurrar stuttbuxur og
hnésokka. í því úniformi var hald-
ið til byggða. Hásetinn var eins og
ofvaxinn skátadrengur, fráleitt
eins og sæúlfur. Einhverra hluta
vegna neitaði eiginkona mín að
ganga við hlið mér í þessu spari-
dressi þegar til Akureyrar kom.
Pláss háseta mun vera laust á
þessu skipi. Eigandi túttunnar er
ekki viss um að hún þoli aðra
landtöku líka lendingunni í Flat-
eyjardalsfjöru.