Dagblaðið Vísir - DV - 28.09.1998, Qupperneq 18

iMenning
MÁNUDAGUR 28. SEPTEMBER 1998 DV
Inge Knutsson þýðandi: Þvf betri sem bókin er því betri verður þýðingin.
DV-mynd Brynjar Gauti
íslenskar bókmenntir
hafa stíl
Það er áreiðanlega ekki á
nokkurn mann hallað i heimin-
um öllum þó að fullyrt sé að
Sviinn Inge Knutsson sé af-
kastamesti þýðandi íslenskra
bókmennta frá upphafl. Hann
hefur þýtt yfir sextíu skáldverk
eftir ílesta helstu höfunda ald-
arinnar, skáldsögur, smásagna-
söfn, minningabækur og ljóð og
þar af hafa fjörutíu og sjö þegar
verið gefin út. Þau sem liggja
óútgefin hafa oftast verið þýdd í
tengslum við tilnefningar til
bókmenntaverðlauna Norður-
landaráðs. Eins og stendur er
hann með þrjú verk í takinu,
tvær skáldsögur og eitt ljóðaúr-
val. Hann kom hingað núna til
að taka þátt í námstefnu þýð-
enda sem Stofnun Sigurðar
Nordals stóð fyrir fyrr í þessum
mánuði og tii að þefa af því
nýjasta sem er að gerast á ís-
lenskum bókamarkaði.
Það er einkennilegt að hugsa
til þess að maður lifi á því í
öðru landi að þýða íslenskar
bækur á móðurmál sitt og við
spurðum hann hvemig þetta
hefði byrjað?
„Reyndar var það af tilviij-
un,“ segir Inge á lýtalausri ís-
lensku. „Ég las norrænu við há-
skólann í Lundi í lok sjöunda
áratugarins meðan íslenska var
ennþá skyldufag. Við lásum fá-
eina kafla úr Egilssögu, nokkur
eddukvæði og sóttum námskeið
í nútímaíslensku hjá Nirði P.
Njarðvík. Ég var gamall latínu-
maður og fannst íslenskan
áhugaverð af því að hún var
líka gamalt tungumál en þó lif-
andi. Það var upplifun. Ég
keypti mér íslensk-sænska
orðabók og tvær bækur eftir
Þórberg Þórðarson og fór að
lesa þær og smám saman fór ég
að skilja meira. Ég fékk mér
líka Ijóðabækur, Snorra Hjart-
arson, Sigfús Daðason og fleiri.
Þá var til eitt íslenskt ljóðasafn á sænsku, Is-
landsk poesi, tíu ára gamalt, og mér datt í hug
að búa til nýtt ljóðaúrval. Það gerði ég og fann
fljótlega forleggjara og það var upphafið. Næst
gerðist það að Peter Hallberg hafði ekki tíma
til að þýða Guðsgjafarþulu eftir Laxness og
bað mig um það; hún kom út 1975 og þar með
var skriðan farin af stað.“
- Og ekkert lát á?
„Nei, ekki ennþá. Bókunum fjölgar fremur
en hitt. Þegar nýjar bækur koma út eftir Ein-
ar Má, Vigdísi og Steinunni til dæmis þá eru
þær strax þýddar á sænsku. En í Svíþjóð
eins og annars staðar hafa forlögin meiri
áhuga á rithöfundum en bókmenntunum
sjálfum, og ef þessir höfúndar hætta að gefa
út gæti áhuginn horfið. Svona bylgjur rísa
og hníga. Fyrir rúmum áratug töluðu allir
um suður-amerískar bókmenntir, nú eru
þær sjaldan nefndar."
- Hvemig ganga þessar íslensku bækur í
Svíþjóð?
„Þær fá venjulega góðar viðtökur og seljast
Fyrir skömmu voru islensku bamabóka-
verðlaunin veitt í þrettánda sinn og var það
bók Guðmundar Ólafssonar, Heljarstökk
afturábak, sem hlaut þau í þetta sinn. Hann
varð þar með fyrstur manna til að hljóta
þessi eftirsóttu verðlaun tvisvar því bók
hans, Emil og Skundi, vann þau þegar þau
vora veitt í fyrsta sinn. Það er undragóður
árangur.
í sögunni segir frá hinum ofurvenjulega
Jóni Guðmundssyni úr Hlíðunum. Hann er
að hefja nám í Menntaskólanum I Reykja-
vík vegna þess að þegar hann ætlaði að
skrá sig í MH, eins og allir vinir hans og
Bókmenntir
Margrét Tryggvaddttir
kunningjar, varð hann skotinn í stelpu í
MR-röðinni og þar með vora örlög hans ráð-
in. Einu fylgifiskar hans í menntasetrið
fræga era bágborin sjálfsmynd og heitar til-
finningar til stelpu sem hann veit ekki einu
sinni hvað heitir. Á heimavelli á Nonni í
stöðugum erjum við Guðnýju systur sína og
svo finnst honum foreldramir fram úr hófi
raglaðir og skammast sín mikið fyrir auka-
vinnu þeirra, en þau hjónin troða upp með
ágætlega. Margar hafa komið í kilju líka.
Þetta er engin góðgerðarstarfsemi."
Akademían hefur áhuga á
Guðbergi
- En hvernig hefur þér liðið með þessum ís-
lensku bókum?
„Oftast er ég að þýða bækur sem mér lika
vel. Ég get sagt nei við bókum sem mér líkar
ekki við og ég hef sagt nei, en yfirleitt era
þetta góðar bækur. Ég les líka mikið af bókum
og mæli með þeim sem mér líst á við forlögin.
Það getur eyðilagt mikið að þýða bækur bara
af því þær eru frá landi sem er í tísku, án þess
að þær séu góðar bókmenntir. Maður verður
að vera afar varkár."
- Áttu þér eftirlætishöfund eða bók?
Inge fer allur hjá sér. „Það er erfitt að svara
svona spurningu. Mér ftnnst auðvitað gaman
að þýða Laxness, hann er ekki líkur neinum,
hefur sinn stíl - og yfirleitt gildir það að því
alls kyns söng og grín á árshátíðum og öðr-
um skemmtunum til að drýgja tekjumar.
Sagan af Jóni er að mörgu
leyti trúverðug, hann
er sjálfur er
vel sköp-
uð per-
sóna og
söguna
prýða marg-
ar skemmti-
legar auka-
persónur eins
og vinir hans,
Skúli Magnús-
son og Jónas
Hallgrímsson,
sem líkjast rnn
margt frægum
nöfnum sínum.
Ekki má gleyma
Helgu fógru sem í
senn fellir hefð-
bundna fegurðarstaðla
og skapar nýja. Einnig
er gaman að lýsingum
af fiölskyldu Nonna en
undir fyndnum frásögum
af henni glittir í kaldan
veraleikann.
Aftan á bókarkápu er Heljarstökk afturá-
bak sögð bráðfyndin og það era orð að
betri sem bókin er því betri verð-
ur þýðingin! Vigdís Grímsdóttir
er sérkennilegur og óvenjulegur
rithöfundur sem nær taki á
manni. Maður þekkir hana ekki
aftur frá bók til bókar. Hún kem-
ur manni alltaf á óvart. Svo
finnst mér Guðbergur alltaf
háðskur og skemmtilegur. Ég er
að vona að Faðir og móðir og dul-
magn bemskunnar verði lögð
fram til bókmenntaverðlauna
Norðurlandaráðs og ég fái að
þýða hana. Ég veit að bók-
menntaakademían sænska
keypti tíu eintök af Svaninum
sem ég þýddi, það gæti þýtt að
hún hefði Guðberg í huga - ef
ekki fyrir nóbelsverðlaunin þá
fyrir norrænu verðlaunin sem
hún veitir líka og Thor hefur
fengið, einn íslendinga.
Svo er ég alltaf að lesa og
leita og í þessari ferð fann ég
einn góðan höfund sem ég
hafði ekki heyrt mikið um.
Hann heitir Rúnar Helgi
Vignisson og bókin hans Ást-
fóstur finnst mér ægilega
góð.“
- Hvernig koma íslenskir
höfundar út úr samanburði
við sænska?
„Þeir íslensku leggja meira
upp úr því að skrifa fallegt og lif-
andi mál og vanda stílinn. Stíll-
inn á sænskum nútímabók-
menntum er allt of flatur. Sjáðu
til dæmis Brotahöfuð eftir Þórar-
in Eldjám; þar endurgerir hann
17. aldar íslensku og tekst mjög
vel. Þetta væri ekki hægt í Svi-
þjóð. Þar getur enginn lesið
Strindberg án skýringa!"
Eins og stendur er Inge að
þýða skáldsögumar Hanami eftir
Steinunni Sigurðardóttur og Fót-
spor á himnum eftir Einar Má
Guðmundsson og auk þess sitt
eigið úrval úr ljóðum Nínu
Bjarkar Árnadóttur. Auk Nínu
nefnir Inge Gyrði Elíasson og
Braga Ólafsson sem spennandi ljóðskáld - auk
Einars Más sem hann er nýbúinn að þýða ljóð
eftir. Þau komu út á þessu ári.
- Hafa íslenskar bókmenntir stöðu í Sví-
þjóð.
„Já, tvímælalaust. Ungu fólki þykir þær
spennandi - kannski sérstaklega Vigdís -
og þær era mikið lesnar og vekja athygli."
- Hver er stærsti kosturinn við að vinna
sem þýðandi?
„Að vera fijáls maður sem getur unnið
þegar honum sýnist. Engin stimpilklukka.
Það er líka örvandi og skapandi að fást við
texta og reyna að snúa honum eins vel og
maður getur."
- En versti gallinn?
„Maður er náttúrlega óttalega ómerkileg
persóna í augum útgefenda og verður að sætta
sig við það.“
- En nauðsynleg ...
„Já, en það viðurkenna þeir aldrei - kvik-
indin! Annars er enginn galli á þessu starfi -
nema launin!"
Nonna
sönnu. Sögumaður er meinfyndinn, en kald-
hæðni hauis endurspeglar öðru fremur
bága sjálfsmynd Nonna. Írónía er algengt
stílbragð skáldsagnahöfunda en vand-
meðfarin í bamabókum. Ungur lesandi
speglar sig gjaman í aðalsöguhetjunni
og gengur með henni gegnum súrt og
sætt. Því geta írónískar bamabækur
komið aftan að barninu sem les og
bragðist trausti þess. Hér er aðal-
persónan dregin sundur og saman
í háði en höfundur sleppur fyrir
hom með því að skrifa bókina
fyrir eldri lesendur en flestar
aðrar verðlaunabækur sjóðsins
hafa verið ætlaðar og gefa ör-
lögum Jóns Guðmundssonar
farsælan endi.
Lausin á vanda Nonna
felst í því að sætta sig við
aðstæður sinar og öðlast
trú á sjálfan sig. Þá verða
draumar hans að veru-
leika og lesendur upp-
skera sigur með honum.
Það er óhætt að mæla með Helj-
arstökki afturábak fyrir krakka frá ell-
efu ára aldri.
Guðmundur Ólafsson:
Heljarstökk afturábak
Vaka-Helgafell 1998
Eftir hverju erum við að bíða?
Nú hafa flest bókaforlögin látið uppi útgáfuá-
ætlun sína fyrir haustið og bókabéusar geta farið
að spá í jólabókaflóðið fyrir alvöru. Ýmis stór-
virki verða þar sem henta í stórafmælisgjaíir - til
dæmis Sjávamytjar við Island sem áöur hefur
verið sagt frá hér á síðu, framhald af Reykjavík-
urstórbókum Iðunnar, Kenjar Goya í túlkun Guð-
bergs sem sagt var frá í síðasta helgarblaði DV,
og Goöafræði mannkyns frá Máli og menningu
þar sem öllum trúarbrögðum era gerð skil í
myndarlegri uppflettibók fyrir almenning. Og
ekki má gleyma Eddukvæðum sem komu út í út-
gáfú Gísla Sigurðssonar fyrr á árinu.
Ævisögur verða nokkrar og ber þar
væntanlega hæst ævisögu Steingríms
Hermannssonar.fyrrum forsætisráð-
herra, frá Vöku-Helgafelli. Dagur Egg-
ertsson, sem kunnur er m.a. af fróð-
legum útvarpsþáttum sínum, skrifar
bókina og hefur fengið að „vaða í öll
gögn Steingríms" eins og talsmaður
forlagsins orðaði það. „Þetta er óhefð-
bundin ævisaga vegna þess að hún er
ófegruð,“ fylgdi líka sögunni. Stein-
grímur er allt að því óhugnanlega
skipulagöur maður, að sögn, sem flokkar gögn sín
eftir árum, og Dagur fékk að fara í gegnum allt
saman. Ekki er ólíklegt að Steingrímur vermi
efsta sæti sölulistans þegar þar að kemur.
Annar spennandi samferðamað-
ur heitir líka Steingrímur og er
St. Th. Sigurðsson, blaðamaður,
listmálari og lífskúnstner.
Sjálfsævisaga hans verður aðalút-
gáfubók Fjölva í ár og lofar því að
Steingrímur sé fullkomlega hrein-
skilinn í bókinni „um flókin per-
sónuvandamál sín, drykkjuskap,
slagsmál, bíladellu, kvennamál, svo að sjaldan
hefur jafnmiskunnarlaus sjálfstjáning birst á
prenti“. Djúsí!
Þriðja ævisagan sem vekur athygli er um löngu
genginn mann, Áma Magnússon handritafræðing
og -safnara. Már Jónsson sagnfræðingur skrifar
hana og verður erfitt fyrir hann að keppa við þá
persónu sem Halldór Laxness skapaöi í íslands-
klukkunni og þjóðin hefur haft fyrii- satt í áratugi
að sé Ámi sjálfur. Mál og menning
gefur út og þar kemur líka ævisaga
Péturs Benediktssonar bankastjóra
eftir Jakob F. Ásgeirsson.
Guðjón Friðriksson kemur ekki
með framhald af Einari Benedikts-
syni í ár en Guðbergur gefúr út fram-
hald af minningum sínum hjá Forlag-
inu, Eins og steinn sem hafið fágar.
Þeir félagar deila þá ekki einu sinni
enn hinum íslensku bókmenntaverö-
launum.
Skáldsögurnar
Af íslenskum topp-höfundum eru Fríða Á. Sig-
urðardóttir, Einar Kárason, Þórarinn Eldjám,
Thor Vilhjálmsson, Vigdis Grímsdóttir og Björn
T. Björnsson með í kapphlaupinu
milli skáldverka í óbundnu máli og
munu rata til sinna. Vaka-HelgafeU
gefur út bókina sem hlaut Tómasar
Guðmundssonar verðlaunin í ár,
Borgina bak við orðin eftir Bjarna
Bjarnason. Það verður spennandi
að sjá á hvaða leið Bjarni er eftir
Endurkomu Maríu sem kom
skemmtUega á óvart. Meðal nýliða
verður fróðlegt að lesa Auði Jónsdóttur, barna-
barn HaUdórs Laxness; hún gefur
út hjá MM skáldsöguna Stjórn-
lausa lukku sem sögð er að lýsi
lífi fiskvinnslufólks á væmnis-
lausan og áhrifamikinn hátt. Afi
Auðar gerði það líka prýðUega á
sínum tíma.
Umsjónarmaður menningar-
síöu hlakkar persónulega sérstak-
lega tU að lesa skáldsöguna París-
arhjólið eftir Sigurð Pálsson skáld - hans fyrstu -
sem Forlagið gefur út, og Næturgalann eftir Jón
Karl Helgason frá Bjarti. Þaðan kemur líka smá-
sagnasafnið Á meðan þú horfir á mig er ég Mar-
ía mey eftir Guðrúnu Evu Mínervudóttur. For-
vitnUegt.
Meira síðar.
Dagur dagbókarinnar
Undirbúið ykkur, elsku landar, undir dag dag-
bókarinnar sem verður fimmtudaginn 15. októ-
ber. Átakið verður tvíþætt: Annars vegar eigum
við öU að halda dagbók þann dag og senda hana
Þjóöháttadeild Þjóðminjasafns. Hins vegar verður
fólk sem hefúr dagbækur, bréf og annað hand-
skrifað efni undir höndum hvatt tU að koma því
í vörslu Landsbókasafns í Þjóðarbókhlöðu.
Nánar verður sagt frá þessu merka framtaki
þegar nær dregur.
Stökkið hans