Dagblaðið Vísir - DV - 28.11.1998, Side 10

10
LAUGARDAGUR 28. NÓVEMBER 1998 T>V
Frjálst, óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjómariormaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Rltstjóm, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT111,105
RVlK, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: httpJ/www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiölunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@centmm.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1900 kr. m. vsk. Lausasöluverð 170 kr. m. vsk., Helgarblað 230 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu fomni og í gagnabönkum án endurgjalds.
Sérleyfið sjálft er varidinn
Heilbrigðisnefnd Alþingis bætir böl með því að búa til
annað meira, ef hún nær samkomulagi um að leggja til
við Alþingi, að ráðherra verði heimilað að skattleggja
sérleyfishafa erfðafræðilegs gagnabrunns í framtíðinni,
ef hagnaður sérleyfishafans reynist verða mikill.
Hugmyndin um sjálfdæmi ráðherra er angi af þeirri
áráttu Alþingis að koma sér hjá afgreiðslum með því að
veita ráðherrum heimildir út og suður. Þetta valdaafsal
hefur framleitt séríslenzkt ráðherraveldi, sem hefur
hingað til leitt til margvíslegra geðþóttaákvarðana.
Auð ávísanablöð af þessu tagi eiga ekki að vera í um-
ferð. Það brýtur gegn lýðræði og markaðshagkerfi í senn
að framkalla öryggisleysi um framvindu mála. Ef sér-
leyfi deCode Genetics á íslandi er gjaldskylt, á að segja
þegar í upphafi, hvernig og hvert gjaldið skuli vera.
Enginn vafi er á, að sérleyfi hafa verðgildi, að minnsta
kosti í augum þeirra, sem um þau sækja. Verðgildið er
annars vegar hægt að mæla með ákveðnu hlutfalli af
veltu eða skýrt skilgreindum hagnaði og hins vegar með
útboði, þar sem umsækjendur verðleggja sérleyfið.
Segja má, að heilbrigðisnefnd hafi stigið örstutt skref
í átt til skilnings á málinu, þegar hún er farin að ræða
gjaldtöku fyrir sérleyfið. Hún er samt enn langt frá
þeirri lausn málsins, að ekki verði gefið út sérleyfi, held-
ur veitt gjaldskylt frelsi öllum, sem um sækja.
Samkeppnisstofnun segir raunar í umsögn sinni um
frumvarpið, að sérleyfi á gerð og rekstri gagnabrunnsins
brjóti gegn reglum Evrópska efnahagssvæðisins. Verða
lögin væntanlega gerð afturreka eins og önnur sérís-
lenzk vitleysa, svo sem ýmsir dómar Hæstaréttar.
Eins og mál hafa þróazt er skrítið, að höfundar frum-
varpsins, að forstjóra deCode Genetics meðtöldum, skuli
ekki hafa dómgreind til að gera sér grein fyrir hættunni
frá innlendum og erlendum stofnunum, sem eiga að
vaka yfir heiðarlegum samkeppnisháttum.
Einn af frumkvöðlum deCode Genetics hefur bent á,
að fyrirtækið þurfi alls ekki sérleyfi. Það geti náð mark-
miðum sínum eftir sömu leiðum og önnur fyrirtæki.
Frumkvöðlar eru vemdaðir af innlendum og alþjóðleg-
um reglum um höfunda og uppfinningar.
Fyrir mánuði var sagt í leiðara DV, að tími væri kom-
inn til, að deiluaðilar slíðruðu sverðin í deilunni um
erfðafræðilegan gagnabrunn deCode Genetics, þannig að
farið yrði bil beggja í sjónarmiðum um persónuvernd og
fallið frá hugmyndinni um ólögmætt sérleyfi.
Því miður hafa mál ekki fallið í þennan farveg, þótt
opnað hafi verið fyrir gjaldtöku í heilbrigðisnefnd Al-
þingis. Forstjóri deCode Genetics hefur enn forsætisráð-
herra í taumi og ráðherrann hefur enn hinn þögla meiri-
hluta í taumi gegn þorra vísindasamfélagsins.
Enn hefur ekkert gerzt, sem bendir til annars en, að
lögin um gagnabrunninn verði staðfest í núverandi
mynd að mestu leyti og þar með verði opnað fyrir var-
anlegar illdeilur og andóf, þar á meðal kærur til erki-
biskupa í Bruxelles, Strassbourg og Luxembourg.
Ríkissjóður íslands á engan endurkröfurétt á hendur
deCode Genetics, ef ráðamenn landsins veita því sjálf-
viljugir sérleyfi, sem leiðir til skaðabótakrafna af hálfu
annarra aðila, sem telja sig málið varða, og refsiaðgerða
af hálfu stofnana, ríkja eða Evrópusambandsins.
Flest bendir til, að með illu verði knúið fram gagna-
grunnsfrumvarp, sem hefur verið vanhugsað í öllum sín-
um útgáfum og hefur lítið skánað í meðförum.
Jónas Kristjánsson
Einkaleyfi til ofbeldis afturkölluð?
Breskur prófessor í alþjóðalög-
um sagði nú í vikunni að sú
ákvörðun dómara í lávarðadeild
breska þingsins að Pinochet hers-
höfðingi nyti ekki friðhelgi fyrir
útlendri lögsókn væri eitt af því
mikilvægasta sem gerst hefði í
mannréttindamálum heimsins í
áratugi. Sjálfsagt þykir einhverj-
um það ofsagt en fáir efast þó um
að þessi ákvörðun markar tíma-
mót.
Fullveldi og ofbeldi
Algeng skilgreining á ríkinu er
á þá leið að ríkið sé aðili sem hef-
ur einkarétt til beitingar ofbeldis
á tilteknu landsvæði. Með þessu
er ekki átt viö að beiting ofbeldis
sé endilega stærsti þátturinn í
starfi ríkja, heldur er vísað til
þeirrar staðreyndar að í hverju
ríki um sig er öllum öðrum en
ríkinu bannað að þvinga fram
vilja sinn með ofbeldi. Riki sem njóta þessa einkarétt-
ar eru sögð fullvalda, en íslendingar fagna einmitt
áttatíu ára fuliveldisafmæli eftir helgi. Ákvörðun
bresku lávarðanna vegur í reynd að fullveldi ríkja og
að einkaleyfum þeirra til beitingar ofbeldis.
Fullveldið víkur
Fullveldi ríkja er víða álitið nánast helgur dómur.
Þetta á ekki einungis við um minni riki og þær þjóð-
ir sem mest hafa haft fyrir því að sækja og verja full-
veldi sitt. í Bandaríkjunum, til að mynda, er líklega
meiri fyrirstaða en víðast hvar í heiminum við fram-
sali á hinu minnsta broti af fullveldi ríkisins. Barátta
fyrir mannréttindum hlýtur hins vegar að byggjast á
þeirri skoðun að fullveldi rikja sé ekki merkilegasta
atriðið í skipulagi mannfélagsins, heldur séu lág-
marks siðareglur í mannlegum samskiptum æðri full-
veldi einstakra ríkja. Hvað Pinochet varðar þá vegur
að þessum skilningi sú staðreynd þyngra að hann lét
drepa og pynta fólk en sú staðreynd að Chile er full-
valda riki sem nú beitir sér gegn fram-
sali þessa fyrrum forseta.
Hnattvæðing réttvísinnar
Ákvörðun bresku lávarðanna kemur
í framhaldi af tiltölulega hraðri þróun
undanfarinna ára í átt til viðurkenn-
ingar á alþjóðlegri lögsögu gagnvart
stórfeUdum brotum á mannréttindum.
Stríðsglæpadómstólar vegna
fjöldamorða á Balkanskaga og í Rú-
anda eru skref í þessa átt, hvað sem
segja má um árangur þeirra tU þessa.
Alþjóðlegur dómstóU sem mun hafa
rétt tU þess að kæra og dæma þjóðar-
leiðtoga er líka í burðarliðnum, þrátt
fyrir andstöðu frá Bandaríkjunum. í
alþjóðalögum er að tlnna heimildir fyr-
ir því að réttað sé yfir mönnrnn fyrir
stríðsglæpi og glæpi gegn mannkyninu
utan viðkomandi lands, en þetta hefur
verið nánast dauður bókstafur tU
þessa.
Glæpir gegn mannkyni?
Það er ekki deUt um það í neinni aivöru að
Pinochet ber ábyrgð á pyntingum og morðum á þús-
undum manna. Það er ekki einu sinni svo að
Pinochet hafi reynt í neinni alvöru að hylja ábyrgð
sína í þessum efnum. Myrkraverkin voru ekki fram-
in af óðum einstaklingum heldur með skipulegum
hætti í miðstöðvum ríkis og hers. Menn voru tU að
mynda pyntaðir mánuðum saman af ótrúlegri
grimmd og hreinni vUlimennsku í kjaUara forseta-
haUarinnar í Santiago. Sumir þeirra sem lifðu þetta
af - og losna ekki við martraðir sínar - telja þá
heppnari sem voru myrtir eftir skammvinnari pynt-
ingar af hersveitum forsetans. Þorri fómarlamba Pin-
ochets var Chilebúar, þó að menn af margvíslegu
þjóðemi væra pyntaðir og drepnir af starfsmönnum
hans. Sá skilningur að glæpir Pinochets hafi verið
glæpir gegn mannkyninu krefst því þess skilnings að
pólitískir glæpir gegn fólki komi öllum mönnum við,
þó að í þessu tUviki séu það saksóknarar í einstökum
rikjum sem vUja lögsækja
Pinochet.
Erlend tíðindi
Jón Ormur Halldórsson
„Barátta fyrir mannréttindum hlýtur að byggjast á þeirri skoðun að fuliveldi
ríkja sé ekki merkilegasta atriðið í skipulagi mannfélagsins heldur séu lág-
marks siðareglur í mannlegum samskiptum æðri fullveldi einstakra ríkja.“
Færri teboð fyrir böðla?
Pinochet uggði ekki að sér í
London, enda ekki aðeins tíður
gestur þar í borg heldur maður
sem aUtaf átti vist heimboð tU
ekki minni manna en Margrét-
ar Thatcher. Thatcher og fleiri
valdamenn í Bretlandi töldu
morð og pyntingar greinilega
ekki sérstakan ljóð á ráði Pin-
ochets og litu frekar til þess að
hann var skoðanabróðir þeirra í
efnahagsmálum. Bandaríkja-
menn studdu líka Pinochet tU
valdaráns á sínum tíma, eins og
löngu er orðið opinbert. Þar í
landi var honum líka fyrirgefið
morð á andstæðingi úti á götu í
Washington. Pinochet er auðvit-
að ekki eini morðinginn sem
nýtur gestrisni valdamanna.
Slíkir menn em á ferð og Uugi
um heiminn. Böðlar á borð við
Pinochet geta hins vegar ekki
lengur reitt sig á fuUveldi ríkja
sinna, né á vinfengi erlendra
stjómmálamanna til þess að
ferðast óáreittir um heiminn.
Sjáifstæðir dómstólar í lýðræð-
isríkjum heimsins ógna nú
þessum illmennum.
skoðanir annarra
Lausn á vandanum Saddam
„Loforð bandarískra og breskra stjórnvalda til
iraskra stjórnarandstöðuhópa um að hjálpa þeim í
pólitískri baráttu þeima, ef þeir á annað borð geta
orðið ásáttir um að vinna saman, er auðvitað af-
skipti af innanrikismálum annars lands. Slíkt hefur
þó gerst áður. Þegar jafnaðarmannaflokkarnir á
Norðurlöndum vom við völd sendu þeir tU dæmis
aðstoð í formi peninga og annars tU Baska sem
börðust gegn Franco hershöfðingja og til Afríska
þjóðarráösins i Suður-Afríku. Skref Bandaríkja-
manna og Breta er ánægjulegt þar sem það bendir í
það minnsta til að leitað sé langtímalausna á vanda-
málinu Saddam Hussein."
Úr forystugrein Politiken 24. nóvember.
Vandamál í miöjuríkinu
„Norska miðjustjórnin situr áfram. KjeU Magne
Bondevik forsætisráðherra tókst á elleftu stundu að
ná samkomulagi við flokkana til hægri, Framfara-
flokkinn og HægriOokkinn, um íjárlagafrumvarpið.
En minnihlutastjómin er vængstýfö. Eftir að hafa
gefið eftir nokkrum sinnum er lítiö eftir af upprana-
lega fjármálafrumvarpinu. Greiðslum fyrir umönn-
um harna heima var bjargað en stjómin neyddist tU
aö faUa frá skattahækkunum og verður í staðinn að
skera niður. Sænskir miðjumenn, sem hafa mælt
með svipaðri stjórnarmyndun og í Noregi, ættu að
draga ályktanir af erfiðleikum Bondeviks."
Úr forystugrein Dagens Nyheter 27. nóvember.
Ábyrgð pyntingameistara
„Ein af rökunum fyrir því að láta Pmochet og
hans lika fara frjálsa ferða sinna hafa verið að ekki
sé hægt að dæma tU refsingar eftir á. í sumar var
ákveðið að stofna alþjóðlegan dómstól á vegum SÞ.
Hvort hann verður að veruleika eftir frnim ár verð-
ur ekki rætt hér. Þá vita aUir frá fyrstu stundu að
einn góðan veöurdag geti þeir verið látnir svara tU
saka fyrir ákærur um pyntingar og mannshvörf.
Ákvörðun bresku lávarðanna er spor í rétta átt.“
Úr forystugrein Hufvudstadsbladet 27. nóvem-