Dagblaðið Vísir - DV - 26.01.2002, Blaðsíða 11

11
Lr
LAUGARDAGUR 26. JANÚAR 2002
Skoðun
Með hverju kílóinu varð
hann viðkvœmari fyrir
vigtinni. Þar sem hann
sat á salerninu fannst
honum vigtarskrattinn
horfa á sig, núllstilltu
ásakandi augnaráði.
Hann stóð sjálfan sig að
því að halda í sér fremur
en þurfa að horfast í
augu við baðvogina.
isráðherra landsins var sagður
ástunda af kappi. Hann úðaði í sig
beikoni og öðru feitmeti um nokkurra
vikna skeið en komst að þvi sér til
ómælds hryllings að vigtin sýndi stór-
aukinn þunga. Hann hataðist við bað-
vogina en tók síðan að óttast hana.
Þagar hann átti leið framhjá tækinu
tók hann nettan sveig framhjá henni.
Ef einhver spurði hann um þyngd
svaraði hann út í hött eða brást illa
við. Á vinnustaðnum lærði hann að
kæfa athugasemdir um holdafar í fæð-
ingu með því að vera á undan að
spyrja. „Er þetta bjór eða barn?“
spurði hann hnellna konu á barneign-
araldri. Daginn eftir var hún komin á
annálaðan megrunarkúr til að vera
ekki að ósekju talin ólétt. Sjálfur hélt
hann áfram að bæta á sig og með
hverju kilóinu varð hann viðkvæmari
fyrir vigtinni. Þar sem hann sat á sal-
erninu fannst honum vigtarskrattinn
horfa á sig, núllstilltu ásakandi
augnaráði. Hann stóð sjálfan sig að
því að halda í sér fremur en þurfa að
horfast í augu við baðvogina. Við svo
búið mátti ekki standa og á nokkrum
dögum tókst honum að blása i sig
nægum kjarki til að stíga á vogina.
Niðurstaðan var hræðileg og við hon-
um blasti tala sem hann hafði ekki
upplifað í sinum verstu martröðum.
Hann sté af voginni og síðan á hana
aftur en með sömu niðurstöðu. „Þetta
getur ekki verið,“ hugsaði hann og
ákvað að tækið þyrfti stillingar við.
Hann náði í einn lítra af mjólk og setti
á vigtina. Honum varð dagljóst að
skekkja var mikil og hann sneri þar
til gerðum stillirofa þar til honum
virtist mælingin vera rétt. Svo steig
hann sjálfur á vogina
aftur. AUt önnur
og betrj niður-
staða bíasti við.
Hann var sæmi-
lega sáttur og
kinkaði kolli til
vogarinnar.
Óp í baöherbergi
Skilningsrík eiginkona hans var
talsvert umfangsminni en hann. Hún
hafði alla tíð verið í svipuðum hold-
um og hann vissi nokkuð glöggt
hversu mörg kíló hann átti af eigin-
konu. Að kveldi þessa dags er hann
stillti vigtina heyrði hann óp úr bað-
herberginu og stökk þegar til. Hann
ruddist inn á baöið og sá náfóla kon-
una horfa á vigtina. „Ég verð að
hringja i lækni,“ sagði hún og lýsti
því að eitthvað mikið væri að án þess
þó að hún hefði haft af því einkenni.
„Ég er komin niður í 40 kíló,“ sagði
hún hálfbrostinni röddu og minnti á
að 55 kíló væri hennar hefðbundna
þyngd.
Maðurinn hugsaði ákaft sitt ráð og
tók upp mjólkurfernuna sem hann
hafði skilið eftir um daginn.
Ekki gat hann látið konuna leita
læknis á þessum forsendum. Hann
var svo sem ekkert sérstaklega vel
gefinn en áttaði sig þó strax á því að
stillingin á vigtinni fyrr um daginn
var víðsfjarri því að geta talist löggild.
Hann tók utan um konuna og sagði
henni mildilega frá tilraun sinni til að
leiðrétta vogina. Léttir hennar var svo
mikill að hún reiddist ekki uppátæk-
inu. „Verður þú ekki að gera eitthvað
í þínum málum?" spurði konan. Mað-
urinn beið þess að eiginkonan slengdi
því fram að hún væri ekki gefin upp
fyrir allan þann öxulþunga sem hon-
um fylgdi en hún lét ógert að vera
með slíkan kvikindisskap. Hann tók
ákvörðun um að taka vigtina í varan-
lega sátt og nýtt líf hófst með því að
vogin var stillt eftir konunni.
Samhugur
Dagarnir eftir að hann hrækti
konfektmolunum liðu. Hann léttist óð-
íluga eftir að hafa snúið baki við sós-
um, fitu, sykri, hveitibrauði og öllu
öðru því sem líklegt var að festast
utan á honum. Grænmeti og ávextir
urðu uppistaðan í fæðu hans og kílóin
fuku. Maðurinn sem áður borðaði
stórgripi gerði sér tíðfórult inn í her-
bergi sonarins þar sem hamsturinn
bjó á bak við rimla. Hann settist
gjarnan á gólfið með gulrót í hönd og
horfðist í augu við skepnuna smá-
vöxnu. Um tíma fannst honum dýrið
vera tortryggið en svo virtist sem
hann óttaðist samkeppnina um fæð-
una. Órólegur skaust hamsturinn að
fóðurkassa sínum en siðan að rimlun-
um aftur. En svo komst á samband.
Maðurinn fann til samhugar þar sem
hamstur með kálblað í kjafti horfði á
hann og deplaði augunum eins og
hann væri að blikka góðlátlega. Þeir
voru á sama plani.
voru afar virkir i að kanna afstöðu
kjósenda. Skoðanakannanir DV
byggja því á sterkri hefð. Auk
reglulegra fylgiskannana stjórn-
málaflokka og stjórnmálamanna,
sem blaðið er löngu þekkt fyrir,
hefur DV kannað hug kjósenda til
ótal málefna. Gamlar kannanir
bera tíðarandanum vitni, ólikum
álitamálum og afstöðu til þeirra.
lit i ReykjavíkV^
__ -hstínn
4 ■ RBstmn*
r kosningarnar í Reykjavík:,
st næst
„ J§
inum
lentustig á fylgí R- og D-lísta
ktttmm t>V rtti/.l «íí IíAá nunnu íirtak á I
fum var hjá nimuiiitkgi, lJm IHð m hringí v*r '
h fíkk Ofi prty i uýit úrtak var tuiWW ,'ifrum aði
nimnmiim t>n hrtmða i eWn umk M*v>
\Uut0^infí9i
Skoðanakannanir eru
fráleitt gerðar til þess að
hafa áhrif í eina átt eða
aðra. Framkvœmd þeirra
og tímasetning miða ekki
að öðru en því að upp-
lýsa lesendur um hug
kjósenda, hvort sem það
er afstaða til stjórnmála-
flokka, stjómmálamanna
eða málefna sem setja
svip sinn á þjóðfélagsum-
rœðuna hverju sinni.
Aðferðafræðin er einföld en hún
er árangursrík sem endurspeglast
í þeirri staðreynd að skoðana-
kannanir DV hafa yfirleitt verið
næst úrslitum kosninga, bæði
sveitarstjórnar- og alþingiskosn-
inga. Haft hefur verið eftir George
Gallup sjálfum, frumkvöðli skoð-
anakannana, að kannanir séu góð-
ar ef frávik frá niðurstöðum
þeirra og kosninga er ekki meira
en 2-3 prósentustig að meðaltali.
Samkvæmt þessu viðmiði eru
skoðanakannanir DV góðar. Nið-
urstöðurnar tala einfaldlega sínu
máli. Styrkur kannana DV felst
ekki einasta i þessum staðreynd-
um heldur og þeirri vinnureglu að
niðurstöðurnar eru birtar um leið
og þær liggja fyrir. DV er með
púlsinn á þjóðarsálinni.
Hræösla við stærðina
Óli Björn
i ' -i ■ Kárason
aðalritstjóri
Ritstjórnarbréf
Umræðan um verðlag á matvöru
hér á landi er á miklum og alvarlegum
villigötum enda er sneitt hjá mikil-
vægum skýringum á því hvers vegna
íslendingar þurfa að verja meira í mat
en gengur og gerist i nágrannalöndun-
um.
Stjórnmálamenn hafa oftar en ekki
verið tilbúnir að leita að sökudólgum
þegar þeir leita skýringa á því sem
miður fer í þjóðfélaginu. Slíkt er auð-
veldara en að lita í eigin barm og velta
því fyrir sér hvort aðgerðir eða að-
gerðaleysi þeirra á umliðnum árum
hafi leitt til þeirra vandræða sem við
er að glíma. Stjómlyndir stjórnmála-
menn telja að hægt sé að beita rikinu
og opinbemm aðilum sem nokkurs
konar læknum á allt sem miður fer.
Með opinberum afskiptum sé hægt að
neyða fyrirtæki jafnt sem einstaklinga
til að hegða sér skynsamlega og hvað
telst skynsamlegt er skilgreint af emb-
ættismönnum og stjómmálamönnun-
um sjálfum hverju sinni.
Andúð á stórum fyrirtækjum
Ég hef áður vakið athygli á því að
við séum að verða vitni að nokkm aft-
urhvarfi frá þeirri grundvallarhugsjón
að ríkja skuli jafnræði á milli manna
- frjálsræði skuli ríkja í viðskiptum og
sem minnstar hömlur á þau sett. Því
miður hafa frjálslyndir menn gefið eft-
ir í varðstöðu sinni fyrir frjálsræðinu
um leið og þeir hafa gleymt að brýna
hnífana í baráttunni gegn opinberri
ofstjóm á innlendri matvælafram-
leiðslu með tilheyrandi innflutnings-
höftum.
Andúð á stórum fyrirtækjum virð-
ist vera mörgum Islendingum í blóð
borin og á nokkurra ára fresti brýst
þessi andúð upp á yfirborðið. Fyrir lið-
lega áratug snerist umræðan um Eim-
skip og tengd fyrirtæki og þar áður
um Sambandið.
Nú beinast spjótin að Baugi sem
náð hefur miklum árangri í verslunar-
rekstri - árangri sem margir kalla
markaðsráðandi stöðu. Mætti ætla að
stjómendur Baugs hefðu með svik-
samlegum hætti náð undir sig mat-
vöramarkaðinum og nýttu sér stöðu
sína til að útiloka samkeppni um leið
og verði á matvöm er haldið uppi.
Staðreyndin er auðvitað sú að ár-
angur Baugs skýrist ekki af óheiðar-
leika eigenda fyrirtækisins eða óeðli-
legri fyrirgreiðslu hins opinbera.
Baugur hefur ekki notið sérstakrar op-
inberrar verndar likt og mörg fyrir-
tæki nutu á ámm ámm, þegar stór-
kostlegir fjármunir voru færðir frá
neytendum og skattgreiðendum til fá-
mennra hópa sem mökuðu krókinn.
Baugur hefur náð árangri vegna þess
að fyrirtækið hefur staðið sig betur en
aðrir - boðið neytendum þjónustu á
hagstæðu verði.
Ég fæ ekki betur séð en að með því
að gera tilraun til að gera eitt fyrir-
tæki - í þessu tilfelli Baug - tortryggi-
legt sé verið að sneiða fram hjá því
sem mestu skiptir fyrir íslenska neyt-
endur; vanda íslenskra bænda, of-
stjórn með tilheyrandi spillingu í land-
Með því að gera eitt
fyrirtæki tortryggilegt er
verið að sneiða fram hjá
því sem mestu skiptir
fyrir íslenska neytendur.
búnaðarkerfinu sem allir stjórnmála-
flokkar eiga sök á. Það er miklu auð-
veldara að leita að hinum stóra og
sýnilega sökudólgi en ráðast i erfiðar
en nauðsynlegar kerfisbreytingar.
Hæfileg stærð?
Margir em haldnir þeirri grillu að
hægt sé að búa til mælistiku yfir
„hæfilega" stærð fyrirtækja. Auðvitað
er það ekki hægt enda geta hvorki
stærð né möguleikar fyrirtækis til að
hafa áhrif á markaðsverð verið mæli-
kvarði á það hvort völd fyrirtækisins
eru skaðleg almannahagsmunum eða
ekki.
Eins og bent var á í leiðara DV i
ágúst 1999 eru hugmyndir af þessu tagi
byggðar á misskilningi: „Rómantískar
hugmyndir um að hægt sé að vernda
millistéttina, sjálfstæða atvinnurek-
andann, handverksmanninn, kaup-
manninn á horninu, og aðrar svokall-
aðar félagslegar ástæður hvetja tO
óeðlilegrar íhlutunar hins opinbera.
Þær opna möguleika á því að ríkis-
valdið grípi inn í eðlilega starfsemi
markaðarins og ganga þvert á þær
hugsjónir sem forsætisráðherra stend-
ur fyrir.
Útilokað er að setja ákveðnar reglur
um æskilega stærð fyrirtækja þar sem
hún ræðst af tækni og efnahagslegum
aðstæðum sem eru sifelldum breyting-
um undirorpnar."
Ég hef áður bent á að svo lengi sem
stærri fyrirtæki skila hagkvæmari
framleiðslu eða betri þjónustu en þau
sem minni em, hljóti völd eða valda-
samþjöppun fyrirtækisins að vera af
hinu góða ef ekki beinlínis æskileg fyr-
ir neytendur. En auðvitað hafa fyrir-
tæki náð yfirburðum í skjóli annars
en eigin ágætis - einmitt í skjóli
hins opinbera, eins og dæmin sanna
allt frá Sambandi íslenskra sam-
vinnufélaga til íslenskra aðalverk-
taka á sínum tíma.
Einokun - siðferöileg ábyrgð
Fyrir tveimur árum fjallaði ég
nokkuð um samkeppni og valdasam-
þjöppun í lítilli bók, þar sagði meðal
annars: „Auðvitað er rétt að hafa
áhyggjur af einokun vegna þess að
hún veldur fyrst og fremst tvenns kon-
ar vanda með frjálsri þjóð. í fyrsta lagi
takmarkar einokun viðskipti þar sem
hún fækkar þeim kostum sem almenn-
ingur hefur úr að velja. Og í annan
stað kemur til svokölluð siðferðileg
ábyrgð þess sem einokar ...
Um leið og talið er nauðsynlegt að
stjórnendur stórfyrirtækja séu sið-
ferðilega skuldbundnir tO þess að
huga að því hvaða áhrO' ákvarðanir
þeirra hafa á samfélagið öðlast þeir
ótrúleg völd og fuUkomlega óeðlOeg
völd, - völd sem eiga ekki að vera í
höndum einstaklinga."
í þessu felst hættan við umræð-
una þessa dagana. Reynt er að setja
siðferðOegar skyldur á herðar fyrir-
tækja umfram það sem eðlilegt get-
ur talist. Og um leið hefur stjórn-
lyndið brotist upp á yfirborðið. Hug-
myndir um að skerða frelsi ein-
stakra fyrirtækja eða jafnvel ein-
staklinga fá byr undir báða vængi.
Gegn þeim verður að berjast.
Ríkar ástæður þurfa að vera fyrir
hendi til að yfírvöld skerði frelsi
fyrirtækja og einstaklinga tO efna-
hagslegra athafna. Þetta skUja ekki
stjórnlyndir menn sem telja að hægt
sé að stýra gangi viðskiptalífsins
með tUskipunum og inngripum, -
aðferðum sem einmitt hafa leitt
okkur íslendinga á villigötur. Á
meðan stjórnmálamenn, forystu-
menn verkalýðshreyfingarinnar og
fjölmiðlunar komast upp með að
beina athyglinni að stærð fyrir-
tækja og frá rót vandans munu
óeðlileg afskipti hins opinbera af at-
vinnulifínu halda áfram - miðstýr-
ing og ofstjórn matvælaframleiðsl-
unnar fær að ríkja með tUheyrandi
kostnaði fyrir neytendur.