Dagblaðið Vísir - DV - 31.05.2002, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDAGUR 31. MAÍ 2002
Menning
DV
Skandinavar í sígaunaveislu
Umsjón: Silja Aöalsteinsdottir silja@dv.is
Þekking mín á sígaunum er
mjög takmörkuð og byggist
helst á grundvallarritinu Vand-
ræði Valíu eftir Hergé. Ég veit
þó að sígaunar hafa á sér þann
alþjóðlega stimpil að vera
síflakkandi skítapakk sem
hugsar um fátt annað en að
reyna að græða peninga með
prútti og svindli. Að þessu
sögðu er furðulegt að sígaunar
skuli ekki vera í öllum hásæt-
um í okkar rammkapitalíska
samkeppnisþjóðfélagi. Kannski
rúmensku sígaunamir, sem
komu á dögunum, hafi ætlað að
koma sér þægilega fyrir við ís-
lenska kjötkatla en þeim var
sparkað úr landi áður en það
tókst, enda líklega vitalaglausir
og ekki í boði Listahátíðar.
í boði Listahátíðar voru hins vegar rúmenskir
sígaunakarlar sem skipa stórbandið Taraf de
Ha'idouks sem spilaði á þrennum tónleikum á
Broadway í vikunni. Hljómsveitin var „uppgötvuð“
í smábænum Clejani hjá Búkarest fyrir rúmlega
áratug af ungum þjóðlagaáhugamönnum. Þeir hafa
með elju komið sveitinni á kortið, hún hefur spilað
um heim allan og geflð út fimm plötur.
Breiðvangur var þéttsetinn og gestir líklega að
hugsa um senu í evrópskri kvikmynd sem þeir hafa
margoft séð. Myndin gerist austan fallins jámtjalds
og úti í sveit; það er rjómablíða og giftingarveisla í
gangi. Snögglega birtist hljómsveit, hún byrjar að
spiia ægihressa tónlist og veislan leysist upp i mik-
inn fögnuð þar sem ungir og gamlir dansa og
skemmta sér hlið við hlið. „Þetta fólk kann svo
sannarlega að skemmta sér og veit hvað sönn gleði
Stórbandið Taraf de Haidouks
Þegar þeir spila vildum viö aö viö værum sætir sígaunar en ekki skandinavískir stiröbusar.
er þó það hafi ekki mikið á milli handanna," segjum
við stundum við þetta tækifæri og vildum að við
værum sælir sígaunar en ekki skandinavískir stirð-
busar.
Tónlist
Nú eru karlamir komnir á svið. Músíkin fer óð-
ara að renna af þeim, áreynslulaust og náttúrulega,
enda meðfædd og sjálfsögð á þeirra slóðum. Fyrsta
lagið er keyrt á 230 km hraða, geysifjörugt og minn-
ir á hoppandi flær. Lögin eru annaðhvort svona
hoppandi flóafjörug eða hæg og dáleiðandi, þar sem
karlamir fara með langa óskiljanlega bálka um líf-
ið í sveitinni. Þeir em hátt í funmtán talsins en ít-
rekað er skipt inn á og út af og minnsta útgáfa
bandsins er fimm manna. Sá sem aldrei fær frí er
þrekvaxinn kontrabassaleikarinn en nokkur hrum
gamalmenni fá mesta hvíld. í
pásum sitja menn við langborð
við hliðina á sviðinu, horfa á fé-
laga sina og svæla rettur.
Hljómsveitin hefur yfir að
ráða þrem harmonikuleikur-
um, fjórum fiðluleikurum,
flautuleikara og þrem
symbal-leikurum, en
symball er einhvers konar
sambland hörpu, píanós og
marimbu og setur mikinn
svip á tónlistina. Þetta eru
allt snillingar á hljóðfærin -
sólóstælar sumra í síðasta lagi
fyrir hlé voru nánast ofurmann-
legir. Nokkrir karlanna heija
stundum upp raust sína, sumir
jarmandi skrækir eins og grát-
kerlingar, aðrir rámir og tann-
lausir. í einni ægikeyrslunni eftir
hlé gerist það að stútungskarl í svörtum jakkafótum
fer að góla og dansa villtan dans um eyðilegt svið
Broadway, sem er varðað kvikmyndatökumönnum
og risastórri bómu sem sveiflar kvikmyndavél fram-
an í hijómsveitina allt kvöldið. Við eggjandi dans
stuðboltans hleypur tveim konum úr Kramhúsinu
kapp í kinn, þær standa upp og hrista skankana
framan í karlinn. Því miður brast hér ekki á alltum-
vefjandi sígaunaveisla, enda gestir plagaðir af Ikea-
bælingu. Gráhvítar krosslagðar lappir í svörtum
nælonsokkum undir borðum fóru þó á taktfasta
fleygiferð við þennan andlega núning og um tíma
lék kofmn á reiðiskjálfi. Af þessum ósköpum fóru
gestir eðlilega skælbrosandi en hljómsveitin fór að
leggja sig eða beint að tékka áðí hve mikið heföi
selst af T-bolum. Dr. Gunni
Tónlist
Seiðandi - en ekki áleitið
Hinn heimsfrægi Kronoskvartett lék á öðrum tón-
leikum sínum á Listahátíð í Borgarleikhúsinu í
fyrrakvöld, að þessu sinni dagskrá sem byggð var
upp á samsafni af útsetningum á mexíkóskum
söngvum og ýmsum smáverkum auk Altar de Muer-
tos eftir mexíkóska tónskáldið Gabrielu Ortiz.
Kronoskvartettinn er þekktur fyrir nýjungagirni
hvað sviðsframkomu og listræna nálgun varðar og
kom fram skemmtilega frjálslegur í klæðaburði og
fasi, meðlimir liktust öllu heldur poppurum en
klassíkerum, notfærðu sér ljós og ljósabreytingar í
takt við tónlistina og brydduðu upp á alls kyns
skemmtilegheitum. Fyrsti fiðlari greip míkrófón
milli verka og kynnti með afslöppuðum hætti eins
og söngvari í rokkgrúppu á pöbb seint um nótt,
sagði sögur frá Mexíkó og útskýrði útsetningamar.
Kvartettinn notfærði sér tónband í fyrri hlutanum
og lék með og undir því, þar gat að heyra m.a. radd-
ir og götuhljóð frá Mexíkóborg, götulistamann leika
á bergfléttulauf og ýmis konar trumbur og bumbur.
Nokkuð var þetta skemmtilegt áheymar og frum-
lega útfært, bráðfyndið á köflum eins og í laginu
Pínupils eftir J. G. Esquivel þar sem meðlimir bæði
blístruðu og líktu eftir blístri á hljóðfæri sín. Gall-
inn var þó sá að sveitin var mögnuð upp og það var
svo sérkennilega gert að líktist einna helst dósa-
hljóði og gerði meira að segja að verkum að á stöku
staö virkaði tóninn, einkum í fiðlum, hreinlega ekki
alveg tandurhreinn. Hvort hér hefur húsinu verið
um að kenna og hljóðkerfi þess er ekki vitað en sýn-
ir enn hversu mikill vandi það er að magna vel upp
klassísk hljóðfæri.
Eftir hlé lék kvartettinn verkið Altar de Muertos
í fjórum þáttum eftir ungu mexíkósku tónskáldkon-
una Gabrielu Ortiz en tónlist hennar hefur verið
flutt víða. Þetta var stemningsfull tónlist og víða
mögnuð, samin í kringum hugmyndina um dauð-
ann og viðhorf mexíkana til hans. Verkið minnti á
köflum nokkuð á Stravinsky hvað þráláta hrynjand-
ina varðaði sem var talsvert flókin, og lék kvartett-
inn þetta verk frábærlega vel, hnifjafnt og með seið-
andi innlifun. Meðlimir höföu á fótum sér sérkenni-
leg ásláttarhljóðfæri með mörgum kúlum á sem
slógust saman er þeir stöppuðu og þannig varð til
fimmta víddin í kvartettinn i þessu verki. í loka-
þættinum settu þeir svo upp grimur sem jók enn á
dulúðugt andrúmsloftið.
En Kronoskvartettinn er ekki aðeins þekktur fyr-
ir nýjungar i sviðsetningu, þeir hafa einnig unnið
með og fengið fremstu samtímatónskáld heims til að
skrifa fyrir sig, má þar nefna George Crumb, Philip
Glass, Sofiu Gubaidulinu og fleiri og fleiri. Nokkra
furðu vekur á þessari Listahátíð að kvartettinn
skuli flytja tvo nokkuð svo lík prógrömm, þ.e. mest
útsetningar á popp-, djass- og þjóðlögum, aðallega
með íslensku-, suðuramerísku- og sígaunaívafi. Hér
kann að vera um innri vísanir að ræða í annað efni
á dagskrá Listahátíðar, svo sem tónleika Sigur Rós-
ar, tangódansarana frá Argentínu og sígaunahljóm-
sveitina Taraf De Háidouks, og engu líkara en for-
ráðamenn hátíðarinnar hafi valið efnið saman. En
hvað um það, vonandi kemur þessi frábæri kvartett
sem fyrst hingað aftur og flytur áleitnara efni sem
er, þegar öllu er á botninn hvolft, það sem þeir eru
hvað mest virtir fyrir.
Hrafnhildur Hagalín
Bókmenntir
Reglur leiksins
„Maðurinn er ekki frjáls í
leiknum,“ segir sögumaður
í sögunni „Ferðaleikur“ í
smásagnasafni Milans
Kundera, Hlálegar ástir.
Unga parið í sögunni er á
leið í stutt frf. Fyrir hálf-
gerða tilviljun snúast sam-
skipti þeirra upp í hlut-
verkaleik sem leiðir í ljós
óvæntar hliðar á þeim sjálfum, losta og
grimmd sem líklega mun setja mark sitt á líf
þeirra framvegis. Og þegar leikurinn er einu
sinni hafinn er ekki auðvelt að sleppa úr
honum eða breyta reglunum, enda segir
sögumaður líka: „Undankoma er engin úr
leik.“
Sögurnar í Hlálegum ástum fjalla flestar
um leiki sem fólk verður þátttakandi í, vilj-
andi eða óviljandi. Samskipti fólks í þessum
sögum eru aldrei hrein og bein heldur ávallt
hluti af leikfléttu eða þvingaðri atburðarás
sem getur haft ófyrirsjáanlegar afleiðingar.
Þannig verður léttúð listasögukennarans í
fyrstu sögunni, „Enginn mun hlæja", til þess aö
skapa honum óvini sem smám saman leggja líf
hans í rúst. Aðrar persónur verða fómarlömb
leikja sem þær hafa sjálfar búið til. Þetta á til
dæmis við um flagarann Martein í sögunni „Gull-
epli eilífrar löngunar" og Havel lækni sem kem-
ur fyrir í tveimur sögum. Báðir hafa gert kvenna-
Mllan Kundera
undankoma er engin úr ieik. “
veiðar að flóknum leik með reglum og leikflétt-
um. Veiðamar eru kjami lífs þeirra, enda verða
þeir báðir fangar í eigin leik og geta ekki hætt.
Sjálfsmynd þeirra er samofin kvennafarinu.
Manni verður stundum hugsað til landa Kund-
era, Franz Kafka, við lestur þessara sagna en á
sögum Kundera og Kafka er einn gmndvallar-
munur. í sögmn Kundera lenda menn í að-
stæðum sem þeir ráða ekki við og skilja ekki
alltaf en uppsprettu þessara pinlegu að-
stæðna er alltaf að finna í samskiptum per-
sónanna sjálfra - aldrei í óskiljanlegu eða
dularfullu kerfi. Leikimir og það ófrelsi sem
fylgir þeim er alltaf sjálfskaparvíti.
Friðrik Rafnsson hefur lengi verið ötull
þýðandi Milans Kundera á íslensku og hefur
þýtt verk hans, stór og smá, á íslensku jafn-
óðum og jafnvel áður en þau koma út á frum-
málunum, frönsku og tékknesku. Nú virðist
hilla undir að allt höfundarverk Kundera
liggi fyrir á íslensku. Hlálegar ástir eru með-
al eldri verka hans; komu fyrst út árið 1968.
Þá eru bara tvær skáldsögur þessa merka nú-
timahöfundar óþýddar, Brandarinn frá 1967
og Lífið er annars staðar frá 1973. Stíllinn á
Hlálegum ástum er svipaður þeim sem ís-
lenskir lesendur þekkja af öðrum verkum
þeirra Kundera og Friðriks, sambland af létt-
leika og húmor annars vegar og gáfutali
menntamannsins hins vegar. Þýðingin á Hlá-
legum ástum er þó stirðari en oft áður og
stundum tekst ekki að ná því flæði og léttleika
sem alla jafna einkennir texta Kundera.
Jón Yngvi Jóhannsson
Milan Kundera: Hlálegar ástir. Smásögur. Friðrik Rafns-
son þýddi. Mál og menning 2002.
2. íslenska
söguþingið
Dagskrá Söguþingsins hefst í
fyrramálið kl. 9 á málstofunum Rit-
menning, lestur og samfélag
1830-1930 (Oddi 101 kl.
9-12.15), íslensk skjala-
söfn (Oddi 206 kl.
9-10.30) og Verður
sagan sögð í sýn-
ingum? (Oddi 201
kl. 9-10.30).
Kl. 10.45-12.15
verða málstof-
umar Undir-
staða sagnfræði-
rannsókna: Heim-
ildaútgáfur (Oddi
106), Hagrænar for-
sendur trúariðkunar
í íslenska bændasamfé-
laginu (Oddi 206) og málstofa Sue
Bennetts um breytingar í sögu-
kennslu á undanfömum áratug.
Kl. 13.30-15 verða málstofurnar
Landshagir, menning og mannfjöldi:
Hreyfanleiki í kyrrstæðu samfélagi
(Oddi 206), Sögukennsla í skólum
(Oddi 201), Minni og vald (Oddi 101).
Og kl. 15.15-16.45 verða málstofumar
Sjálfsmynd andspænis framandleika
(Oddi 206), Þorskastríð og kalt stríð
(Oddi 201) og Listin í nýju ljósi (Oddi
101. Sjá nánar viðtal við Sesselju G.
Magnúsdóttur hér á opnunni.).
Ókeypis er á málstofurnar eftir
hádegi. Þingslit verða kl. 17.
Opna galleríið
Opna galleríið verður haldið í
þriðja sinn á morgun, 1. júní, í stóru
og spennandi húsnæði að Laugavegi
105 þar sem íslandsbanki var við
Hlemm. Bankainnréttingamar eru
enn í húsinu og verður forvitnilegt
að setja þar upp myndlistarsýningu.
Fyrri tilraunir með Opna galleríið
hafa tekist prýðilega, að mati for-
svarsmanna. Á Laugavegi 70 sýndu
rúmlega 20 manns en í Þingholts-
stræti í maí tvöfaldaðist fjöldinn.
Reglumar era einfaldar: Myndlist-
armenn mæta á staðinn kl. 13 með
eitt verk eða litla seríu hver og fá
klukkutíma til að setja upp. Þátttaka
er ókeypis. Fyrstur kemur, fyrstur
fær. Enginn skráir sig fyrir fram.
Hver maður kemur meö nauösynleg
verkfæri, hamar og nagla, stöpla,
sjónvarp og video o.s.frv.
Galleríið verður opnað almenn-
ingi kl. 14 og því verður lokað kl. 18
og listamenn taka niður verkin og
ganga frá. Fyrirspumir og annað
innlegg má senda á netfangið opna-
gaUeri@hotmail.com eða hringja í
Þuríði Sigurðardóttur í sima 899
3689.
Sögugerð Land-
námabókar
Út er komið ritið Sögugerð Land-
námabókar. Um ís-
lenska sagnaritun
á 12. og 13. öld eftir
Sveinbjörn Rafns-
son, prófessor í
sagnfræði við Há-
skóla íslands. Það
er 35. bindi í ritröð-
inni Ritsafn Sagn-
fræðistofnunar
sem Sagnfræðistofnun Háskóla ís-
lands gefur út, en ritstjóri hennar er
Guðmundur Hálfdanarson prófessor.
í bókinni era rannsökuð fom ís-
lensk sagnarit og flókin textatengsl
þeirra og varpað ljósi á þróun ís-
lenskrar sagnaritunar á 12. og 13.
öld. Einkum er athugaö hvemig
Landnámabók var breytt og við hana
aukið til að þjóna nýjum viðhorfum
og söguskilningi þegar leið á miðald-
ir. Einnig er fjallað um nokkur önn-
ur helstu sagnarit íslenskra miðalda,
íslendingabók, Ólafs sögu Tryggva-
sonar og íslensku kristniboðsþætt-
ina sem henni fylgja, Njálu, Lax-
dælu, Heimskringlu og Eyrbyggju,
og fleiri fom rit koma við sögu. Bent
er á hvemig reynt var í sagnaritun-
inni að laga samfélagshætti og
stjórnskipan hins foma íslenska
þjóðveldis að kristilegum hugmynd-
um á átakatímum krossferða og sjálf-
stæðisstefnu kirkjunnar, en verald-
legir höföingjar andæföu nýjungum
kirkjunnar manna og héldu fram
íhaldssömum samfélagshugmyndum
fomrar Landnámabókar.