Dagblaðið Vísir - DV - 11.01.2003, Síða 30

30
Heílcjcirblað DV LAUGARDAGUR II. JANÚAR 2003
Daginn sem
fjallið var sigrað
Hans Reck og Sigurður Sumarliðason urðu fgrstir manna til þess að ganga á
Herðubreið svo witað sé. Það mun hafa gerst 13. ágúst 1908. Þetta afrek var tengt
Islandsleiðangri sem átti sér sorglega forsögu.
Ef fjall getur slegið í gegn þá má segja að Herðu-
breið hafi slegið í gegn í sumar þegar hún var kosin
fjall þjóðarinnar. Á sumri sem leið efndi Landvernd,
í samvinnu við Náttúrufræðistofnun íslands og DV,
til atkvæðagreiðslu meðal almennings hvert teldist
vera þjóðarfjall íslands og Herðubreið sigraði með yf-
irburðum þar sem 48,11% þátttakenda voru á þessari
skoðun og Hekla, sem varð i öðru sæti, fékk aðeins
15,8% atkvæða svo hér var um allnokkra yfirburði að
ræða.
Herðubreið er 1682 metra hátt stapafjall sem er inni
á miðju hálendi íslands, norðan Vatnajökuls. Fjallið
hefur skýrt einkenni stapafjalla sem er klettakragi
sem nær hringinn í kringum fjallið efst. Þetta gerir
fjallið afar erfitt uppgöngu enda héldu menn lengi vel
að það væri ókleift með öllu. í Ferðabók Þorvaldar
Thoroddsens, sem fór um þessar slóðir 1882, er þó
leitt getum að því að komast megi upp á fjallið og bent
á stað sem líklega er núverandi uppganga.
Er þetta flugdreki?
Árið 1872 hafði verið gerð tilraun til þess að klífa
Qallið og þar voru á ferð breski landkönnuðurinn Ric-
hard F. Burton og fylgdarmaður hans, Kristján
Bjarnason úr Mývatnssveit, en á þessum árum voru
rannsóknarleiðangrar um ísland mjög vinsælir af
breskum aðalsmönnum en þeir höfðu alltaf heima-
menn með sér til fulltingis. Þeir Burton og Kristján
þurftu frá að hverfa vegna grjóthruns og líklega hafa
þeir ekki verið á réttum slóðum.
Árið 1881 var bandarískur ævintýramaður að nafni
William Lee Howard á ferð á þessum slóðum og hann
hélt því fram að hann hefði klifið fjallið en menn hafa
bæði þá og síðar neitað að trúa frásögn hans enda
með talsverðum ýkjublæ. Howard sagðist hafa notað
flugdreka með áföstu akkeri sem hann beindi upp í
klettana og þegar akkerið festist vó hann sig áfram
upp á kaðlinum. Slíkur búnaður hefur hvorki fyrr né
síðar þekkst sem nothæft hjálpartæki við fjallgöngur.
Howard sagði hins vegar að fjallið væri eldfjall og gíg-
ur væri á toppi þess. Það gat hann ekki vitað nema
ganga á fjallið nema þetta hafi verið ágiskun hjá hon-
um.
Leiðangur sorgar
Hverfum nú aftur til sumarsins 1908 þegar lítill
leiðang'ur kemur að kvöldi 11. ágúst í Herðubreiðar-
lindir. Þetta er undarlegt sambland af rannsóknar-
leiðangri og sorgarför því tilefni fararinnar er sorg og
missir. Þarna eru á ferð Ina von Grumbkov, þýsk
listakona, og doktor Hans Reck, þýskur jarðfræðing-
ur. Þau höfðu komið um öræfi íslands þvert um
Sprengisand og voru á leið I Öskju. Með þeim í för
var Sigurður Sumarliðason, einn harðsnúnasti fylgd-
armaður erlendra ferðamanna á íslenskum fjöllum á
þessum tíma, Sigtryggur ísleifsson frá Akureyri, sem
var aðstoðarmaður Sigurðar og hestasveinn, og Helgi
Jónsson, gamall maður frá Haganesi í Mývatnssveit
sem hafði verið fenginn sérstaklega til leiðsagnar í
Öskjuferðinni.
Árið áður, nánar tiltekið 10. júlí 1907, hafði orðið
sviplegt slys í Öskju þegar tveir ungir menn, Walther
von Knebel jarðfræðingur og Max Rudloff listmálari,
hurfu sporlaust í Öskjuvatn þar sem þeir voru á báti
við mælingar. Hvorki fannst tangur né tötur af bát
þeirra eða föggum annað en tjaldið sem þeir skildu
eftir á bakkanum. Með þeim í för var ungur jarð-
fræðinemi, Hans Spethmann, sem beið í fimm langa
dagá aleinn í Öskju eftir slysið uns fylgdarmaður
þeirra sneri aftur á tilsettum tíma.
Hvað gerðist í Öskju?
Mikið var skrifað og rætt um slys þetta bæði á ís-
landi og í Þýskalandi og fannst mönnum þá eins og
nú margt óútskýrt í sambandi við það. Flestir kenndu
bátnum um sem var úr segldúk og var fluttur inn eft-
ir á hestum og mun hafa nuddast illa í þeim leiðangri.
Þessa mynd málaði Ina von Grumbkov af Herðubreið í umræddum leiðangri sumarið 1908.
Málverkið komst síðar í eigu íslendinga og mun vera á einkaheimili í Reykjavík.
Aðrir töldu slíkt af og frá en bátar af þessu tagi voru
þrautreyndir víða í heiminum við erfiðar aðstæður.
Flestir töldu að grjóthrun hefði grandað bátnum en
stöðug skriðuföll voru úr bröttum hlíðum vatnsins.
Vatnið sjálft er bæði ískalt, enda í tæplega 1000 metra
hæð yfir sjó, og hyldjúpt og er samkvæmt síðari tíma
mælingum með dýpstu vötnum landsins.
Þessi leyndardómur varð til þess að draga Inu von
Grumbkov til íslands sumarið eftir en hún var
unnusta Knebels sem drukknaði með Rudloff. Henni
til fulltingis var Reck sendur en þau fengu styrk til
fararinnar frá þýskum vísindamönnum sem fýsti að
varpa ljósi á afdrif Knebels sem var þekktur fyrir ís-
landsrannsóknir sínar og hafði dvalist hér á landi
nokkrum sinnum áður allt frá sumrinu 1905 áður en
hann mætti dauða sínum á því sem kallað hefur ver-
ið „eyðilegasti staður á jarðríki".
Unaðsfögur vin
Leiðangur Inu og Hans kom í Herðubreiðarlindir
eftir erfitt ferðalag um Mývatnsöræfi en þessa daga
gekk á með snjókomu á þessum slóðum og gránaði í
fjöll í Mývatnssveit þegar þau lögðu af stað. Vindur
var nógu hvass til þess að rífa upp sandstorma þegar
ekki snjóaði. Þau urðu því að vonum fegin að komast
í Herðubreiðarlindir og fá þar haga fyrir hestana og
skjól fyrir tjöldin á blómskrýddum bökkum. „Herðu-
breiðarlindir eru unaðsfögur vin í míluvíðum auðn-
um Ódáðahrauns," segir Ina í ferðabók sinni, ísafold,
ferðamyndir frá íslandi sem var gefin út í Berlín 1909
og Haraldur Sigurðsson þýddi og Bókaklúbbur Arnar
og Örlygs gaf út 1982.
Ina von Grumbkov hélt kyrru fyrir í tjaldstað
næsta dag meðan karlmennirnir fóru að Kollóttu-
dyngju, norðan og vestan Herðubreiðar, til jarðfræði-
rannsókna. Þann dag var stormur svo mikill að tjöld-
in voru næstum fokin og ekki sá út úr augum fyrir
sandroki.
Daginn eftir lægði og gerði bjart og fagurt veður.
Þennan dag átti að nota til að hvíla hestana áður en
lagt yrði í næsta áfanga inn í Öskju en Hans Reck gat
ekki unnað sjálfum sér hvíldar.
„Var nokkuð að undra þó leyndardómar hinnar
1660 m háu Herðubreiðar freistuðu þrautseigra ungra
krafta hans. Enn hafði enginn klifið risaháa móbergs-
veggina í hlíðum hennar. Enginn mannlegur fótur
hafði stigið á koll hennar. Fjallið var fram að þessu
talið ógengt og enginn hafði reynt að glíma við það.“
Þannig lýsir Ina viðhorfi Recks og klukkan átta að
morgni hurfu hann og Sigurður Sumarliðason úr
tjaldbúðum og gengu á vit fjallsins. Ina gekk í blíð-
viðri með bökkum Jökulsár og festi náttúrufegurðina
á mynd. Um sólarlagsbil varð vart mannaferða og þar
voru Sigurður og Hans komnir aftur sigrihrósandi.
Ina lýsir innreið þeirra.
„Sjaldgæf fegurð litadýrðar blasti við. Yfir breiða
grassléttuna og hraunin fyrir handan glampaði rós-
rautt skin sólarinnar á Vatnajökul í 60 km fjarska til
suðvesturs. í suðri var röð móbergshnúka sem svip-
aði til Keilis á Reykjanesi þar sem þeir risu yfir flata
auðnina eins og svartir pýramídar með eirlitum roða.
Til austurs voru fjarlæg ókunn fjöll í rauðbleiku
skini. Á meðan Kollóttadyngja virtist vera að leysast
upp í svífandi móðu við geislaskinið í vestri, komu
þeir báðir út úr kolsvörtu hrauninu og riðu yfir sól-
fáða ána, hreyknir og glaðir - Herðubreið var sigruð."
Þeir Hans og Sigurður settust með félögum sínum
og skýrðu frá afrekum dagsins og bentu á vörðu sem
þeir höfðu hlaðið á fjallinu og sást vel í sjónauka. Við
grípum aftur niður í frásögn Inu:
„Þegar komið var langleiðina á brún fjallsins varð
á kafla fyrir þeim svart hraun undir lóðréttum
hamraveggnum í upsum fjallsins, rétt áður en þeir
komust upp. Til öryggis höfðu þeir sett upp sólgler-
augu svo þeir blinduðust ekki á sólglitrandi jöklinum
sem samkvæmt landabréfinu átti að þekja alla há-
sléttuna þar uppi. Hvílík undrun! Við auganu blasti
aðeins svart hraun og óhreinar fannir á stangli þar
sem þeir væntu ósnortins hreinleika jökulfannanna."