Dagblaðið Vísir - DV - 11.01.2003, Blaðsíða 41

LAUGARDAGUR II. JANÚAR 2003
HelQctrblaö X>V
<45
Þótt sambúð hers oq
þjóðar á íslandi á
árum seinni heims-
styrjaldarinnar væri
oftast friðsamleg
bar stundum skugqa
á. Hermenn frömdu
stundum ótrúlega
harðneskjuleg afbrot
sem fóru langt gfir
þau mörk sem Islend-
ingar höfðu kgnnst.
Eitt þeirra war
hrottaleg hópnauðg-
un nálægt Baldurs-
haqakampi.
Hermenn fremja
hópnauðgun
Á þessura slóðum rétt ofan við efstu
niörk núverandi byggðar í Seláshverfi
stóð braggaliverfi, kennt við Baldurs-
haga. I>ar í nágrenninu frömdu fjórir
bandarískir hermenn hópnauðgun árið
1941 þegar J>eir réðust að hjónura á
leið heim úr berjamó.
DV-mynd Ilnri
Island var hernumið í seinni heimsstyrjöldinni
þann 10. maí 1940 þegar breskt herlið gekk hér á
land. Margt hefur verið ritað um áhrif hersetunnar
á íslenskt þjóðlíf, framfarir og samfélagsgerð en
sennilega er sanngjamt að segja að þá árum stríðs-
ins hafi ísland verið togað inn í nútímann á meiri
hraða en önnur samfélög í Evrópu eða á Norður-
löndum.
Breski herinn réð ekki lengi lögum og lofum á Is-
landi því bandarískir hermenn leystu þá bresku af
hólmi fljótlega og sumarið 1941 var ísland hersetið
af bandarískum her í stað þess breska.
Þessi návist erlendra hermanna breytti mjög
mörgu í íslensku samfélagi og meðal þess sem
breyttist var hlutfall kynja í landinu þar sem fjöldi
karlmanna mun hafa fjórfaldast í hlutfalli við kon-
ur. Af þessu leiddi að samskipti kynjanna voru einn
helsti ásteytingarsteinn setuliðs og heimamanna
þótt oftast væri það í góðu.
Út af þessu brá stundum og nú verður sagt frá ein-
um hrottalegasta afbroti stríðsáranna sem var
hópnauðgun fjögurra bandarískra hermanna á ís-
lenskri húsmóður utan aifaraleiðar.
Á heimleið úr berjamó
Málavextir voru með þeim hætti að kvöldið 31.
ágúst árið 1941 voru hjón úr Reykjavík á heimleið úr
berjamó einhvers staðar i nágrenni Hólmsár. Rétt
ofan við efstu mörk núverandi byggðar í Selási var
stórt braggahverfi sem var kennt við Baldurshaga
og kallað Baldurshagakampur.
Hjónin voru stödd í hrauni rétt við bæinn á Hólmi
þegar fjórir hermenn urðu á vegi þeirra. Þeir ávörp-
uðu manninn sem ekki skildi ensku en taldi að þeir
væru að spyrja hvað klukkan væri og sýndi þeim úr
sitt. Síðan héldu hjónin áfram göngu sinni en her-
mennirnir fylgdu í humátt á eftir þeim. Skyndilega
réðust tveir þeirra að manninum, börðu hann í höf-
uðið og vörpuðu honum til jarðar og héldu honum
fostum. Hinir tveir réðust á konuna og hélt annar
henni niðri og fyrir munn hennar meðan hinn hafði
samfarir við hana. Síðan skiptu þeir um hlutverk og
þar á eftir leystu þeir af hólmi þá sem héldu mann-
inum niðri og þessari hrottalegu aðför linnti ekki
fyrr en allir hermennirnir fjórir höfðu haft „full-
komið samræði" við konuna.
Síðan slepptu þeir fórnarlömbum sfnum sem
flýttu sér sem mest þau máttu að leita skjóls í sum-
arbústað þama í grenndinni og flutti eigandi hans
þau til sakadómarans i Reykjavík sem tók skýrslu af
þeim um atburði. Síðan voru hjónin bæði flutt til
læknis sem skoðaði þau. I vottorði hans segir um
áverka:
„Maðurinn ... var mikið blóðugur i andliti og blóð-
storka í báðum nösum enda nefbroddurinn dálítið
þrútinn. Engar skeinur fundust á andlitinu og hefur
blóðið því stafað frá því að honum hafa blætt nasir
eftir áverka. Hakan var einnig nokkuð þrútin og
aum. Aftan á hnakka neðan til og ofan á hálsi, eink-
um vinstra megi, var rauðleitur þroti og töluverð
eymsli eins og eftir högg. Á hér um bil miðjum
hvirfli vinstra megin var kúla á stærð við stóran
sveskjustein, auðsjáanlega eftir högg.“
Konan reyndist vera með dálitla hruflu á vinstri
kinn og efri vörin var marin vinstra megin. Aðrir
áverkar fundust ekki á henni enda „kvaðst hún
hvergi meidd annars staðar."
Tveir fengu 20 ára fangelsi
Daginn eftir var farið með hjónin í fylgd herlög-
reglumanna i svonefndan Baldurshaga Camp og
voru þar hermenn látnir ganga fyrir þau. Þar báru
þau kennsl á þrjá af árásarmönnunum. Yfirheyrsla
sem fylgdi í kjölfarið leiddi til þess að allir fjórir
sökudólgarnir játuðu og voru dæmdir af herrétti.
Tveir þeirra fengu 20 ára fangelsisvist, einn 15 ára
og einn 10 ára fangelsi. Allir voru þeir sviptir her-
mannasæmd og reknir úr herdeiidinni með skömm.
í kjölfar þessara hrottalegu atburða fylgdi lang-
vinnt málaþref þar sem hjónin kostuðu kapps að fá
dæmdar bætur fyrir það tjón og niðurlægingu sem
þau töldu að þessir atburðir hefðu valdið sér. Fyrst
i stað munu lög sem málið vörðuðu ekki hafa verið
skýr en það var ekki fyrr en í október 1945 sem
skaðabótamál hjónanna var tekið fyrir í bæjarþingi
Reykjavíkur. Þar er vitnað til laga frá 1943 sem
kveða á um að ríkisstjórn íslands sé skylt að bæta
íslenskum rikisborgurum tjón sem þeir hafa beðið
eða kunna að bíða vegna aðgerða hemaðaryfirvalda
hér á landi eða af völdum manna úr herliði þeirra.
Það kemur fram i bæjarþingi að fyrir árásina
vann konan sem hermennirnir nauðguðu í niður-
suðuverksmiðju og hafði þar allt að 100 krónur í
laun á viku. Eftir árásina hafði hún ekkert sálar-
þrek til að vinna utan heimilis. Hún gerði því kröfu
um vinnulaun í 20 ár á þeim launum sem hún hafði
notið og bætur fyrir andlegar og líkamlegar þjáning-
ar, sálarkvalir og niðurlægingu auk fataskemmda,
meðala og læknishjálpar.
Samtals námu bótakröfur konunnar henni til
handa rúmum 124 þúsund krónum. Þessu mótmælti
ríkið og sagði ekkert örorkumat liggja fyrir.
Grær aldrei sem heilt
í dómsniðurstöðum segir um þetta: „Það er upp
komið í málinu að verknaður þessi var fljótlega á al-
menningsvitorði og hlýtur slík vitneskja að raska
nokkuð högum konunnar. Auk þess má ætla að at-
vik sem þetta hljóti að vekja minnimáttarkennd og
draga úr sjálfsbjargarviðleitni."
Konan bar fyrir dóminum að árásin sjálf hefði
haft djúpstæð áhrif á taugakerfi hennar og sálarlíf.
Hún sé ávallt hrædd og búist við árás á sig svo og
þjáist hún af svefnleysi. Hún hafí dregið sig út úr
öllu félagslífi og samneyti við fólk þar sem henni
finnist það líta á sig sem sérstakt viðundur og hún
jafnvel kenna hæðni i fari þess.
Helgi Tómasson geðlæknir var ómyrkur í máli í
áliti sínu um heilsufar konunnar en hann segir:
„Mundi ég telja að hjá flestum myndi slíkt áfall,
sem þetta fólk hefur orðið fyrir, aldrei gróa sem
heilt, þótt auðvitað sé erfitt að segja um hvernig
gangur dulverkana (complexa) verður á framtíðar-
hug fólks. En mér virðist að hér hafi verið um slíkt
andlegt svöðusár að ræða að gersamlega sé hlægi-
legt að miða bætur eða bótakröfur við líkamlega
áverka, fataskemmdir og þess háttar ómerkileg
aukaatriði.
Hvað á þetta að kosta?
Eiginmaður konunnar fór fram á samtals 57 þús-
und krónur í miskabætur og sagðist hafa verið frá
vinnu í mánuð vegna árásarinnar. Hann segir það
vera sér kvalræði að vera í fjölmenni þar sem þessi'
atburður sé kunnur og því sjái engan endi á at-
vinnuörðugleikum hans í framtíðinni vegna þessa.
í dómsskjölum má sjá fróðlegan samanburð um
breyttan efnahag vegna komu hersins en þar má sjá
að árslaun eiginmannsins voru 3500 krónur árið
1939 en hækkuðu jafnt og þétt og voru komin í 212
þúsund árið 1944. Hann fer því fram á um þaö bil
fjögurra mánaða laun sér til handa og nema kröfur
hans um þriðjungi af kröfum eiginkonunnar.
Samtals námu bótakröfur hjónanna 182 þúsund
krónum sem eru samkvæmt þessu um það bil 10
mánaða laun miðað viö laun eiginmannsins eins og
þau eru árið áöur en dómurinn er kveðinn upp. Bæj-
arþing Reykjavíkur var hjónunum ekki alveg sam-
mála og ákvað að hæfilegar bætur til konunnar
væru 30 þúsund og bætur eiginmannsins væru 10
þúsund.
Þessu vildu hjónin engan veginn ima og áfrýjuðu
dóminum til Hæstaréttar. Hæstiréttur dæmdi ekki
fyrr en i desember 1946, eða fimm og hálfu ári eftir
árásina. Hæstiréttur tvöfaldaði bótagreiðslur hjón-
anna og dæmdi þeim samtals 80 þúsund krónur í
miskabætur fyrir utan málskostnað. Það nær þó
varla nema 6 mánaða launum verkamanns og án
ábyrgöar má giska á að þetta samsvari 6-800 þúsund
krónum í dag. Getur hver sett sig í spor hjónanna og
metið hvort slíkt væru nógar fébætur fyrir atburð
eins og þennan. -PÁÁ