Dagblaðið Vísir - DV - 20.05.2003, Blaðsíða 16

16
ÞRIÐJUDAGUR 20. MAÍ 2003
ÞRIÐJUDAGUR 20. MAÍ 2003
17

Útgáfufélag: Útgáfufélagiö DV ehf.
Framkvæmdastjóri: Örn Valdimarsson
A&alritstjóri: Óli Björn Kárason
Ritstjóri: Sigmundur Ernir Rúnarsson
Aðstoðarritstjóri: Jónas Haraldsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift:
Skaftahlið 24,105 Rvík, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5749
Ritstjórn: ritstjorn@dv.is - Auglýsingar: auglysingar@dv.is. - Dreifing: dreifing@dv.is
Akureyri: Hafnarstræti 82, sími: 462 5000, fax: 462 5001
Setning og umbrot: Útgáfufélagiö DV ehf.
Plötugerð og prentun: Árvakur hf.
DV áskilur sér rétt til aö birta aösent efni blaösins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiðir ekki viömælendum fyrir viötöl við þá eöa fyrir myndbirtingar af þeim.
Kostnaður sjúklinga
Heilbrigðismálin munu verða
eitt helsta úrlausnarefni nýrrar
ríkisstjórnar á næstu árum. Þar
eru verkefnin viðkvæm og
vandasöm. Og spurt er um leið-
ir, spurt er um grundvallar-
atriði. Fullljóst er að kostnaður
fullkomm sjúkrahús og heilsugæslu, sem standast saman-
burð við það sem best þekkist, mun hækka á næstu árum.
Spurningin er aðeins hversu mikið og hversu mikla áherslu
stjórnvöld vilja leggja á þjónustu við landsmenn í þessum
efnum. Hagfræði og heilsa eiga oft undarlega saman.
í umræðunni um vanda stofnana á borð við Landspítala -
háskólasjúkrahús ber aUajafna mest á fjárhagskreppu spít-
alans. Krafan um hagræðingu er ávallt á lofti og deildum er
lokað jafn oft og árstíðum skiptir í landinu. Kerfið sjálft er
í brennidepli þessarar umræðu sem er aUajafna fyrirferðar-
mikil í fjölmiðlum og ávallt með sömu merkjum; það þarf að
skera niður, reksturinn er kominn fram úr heimildum.
Sjaldan eða aldrei er spurt hvernig þessi umræða snertir
fólkið sem liggur inni á spítölunum. Það gleymist.
Því er á þetta minnst að sjúklingar sögðu sögu sína á ein-
um af fjölmörgum umræðufundum sem haldnir voru í að-
draganda alþingiskosninganna 10. maí. Fundarboðendur
voru Krabbameinsfélögin á íslandi og í Reykjavík og áttu
stjórnmálamenn þar kost á að deila stefnu sinni í heilbrigð-
ismálum með sjúklingum og aðstandendum þeirra. Með
fullri virðingu fyrir frambjóðendum sem fóru mikinn þetta
kvöld voru það sjúklingamir sem stálu senunni. Þeirra rödd
heyrist sjaldan en þá hún heyrist leggja menn viö hlustir.
Á þessum fundi deildu þrír krabbameinssjúklingar
reynslu sinni með fundargestum. Allir höfðu þeir glímt við
sjúkdóm sinn um árabil og sömuleiðis kerfið sem hafði tek-
ið misjafnlega á þeim. Áberandi var í framsögu sjúklinganna
að heilbrigðiskerfið er frá þeirra sjónarhóli afspymuflókið,
svifaseint og þvergirðingslegt - jafnvel fráhrindandi á köfl-
um. Ólíku væri saman að jafna lipurð og fagmennsku starfs-
fólks og stirðleika kerfisins. „Fólk þarf að vera hraust til að
takast á við kerfið,“ eins og einn sjúklingurinn orðaði það.
Sjúklingamir ræddu aukinheldur um mikla kostnaðar-
hlutdeild sína á meðan á meðferð stóð og því tómarúmi sem
tók við að lokinni spítalavist. „Það er ekki fyrir láglaunafólk
að fá krabbamein,“ sagði einn sjúklinganna. „Ég fór að
vinna á meðan ég var í geislameðferðinni vegna þess að það
er dýrt að vera veikur,“ sagði ung kona sem barist hefur við
brjóstakrabba í tvígang. „Ég þurfti að borga fyrir hverja
lyfjameðferð, myndatökur og fundi með læknum. Ég var
daglega að borga eitthvað, þúsundkall hér og þar.“
í umræðunni um spamað í heilbrigðiskerfmu gleymist að
þegar sjúklingar eru sendir fljótt til síns heima þurfa þeir að
gjalda fyrir það dýru verði. Göngudeildarþjónusta er fráleitt
ókeypis, sjúklingar þurfa að reiða af hendi allt að fimm þús-
und krónur í hvert skipti sem þeir koma þar við. Og það þarf
oft á tíðum að gera daglega í langan tíma. Þá eru mörg lyf í
eftirmeðferðinni ekki niðurgreidd af ríkinu eins og tíðkast
víðast hvar annars staöar á Norðurlöndunum og því þurfa
sjúklingar að spyrja sig hvort þeir hafi efni á skjótum bata.
Það er mikilvægt að sjónarmið sjúklinga gleymist ekki í
stórkarlalegri umræðu um sparnað í heilbrigðiskerfmu.
„Mér fannst ég oft vera eins og byrði á samfélaginu," sagði
miðaldra karlmaður sem glímdi við sitt krabbamein og þakk-
aði fyrir að hafa átt konu heima sem gat hjúkrað honum á
eftir. Þá sagði kona: „Má ég heldur biðja um minni kostnað
við læknishjálp meðan ég lifi en lægri erfðafjárskatt þegar ég
er dauð.“ Þetta eru ekki háværar kröfur heimtufrekra ein-
staklinga. Þetta er spurning hvert þjóðin er að fara.
Sigmundur Ernir
Skoðun
Eiríkur
Bergmann
Einarsson
stjórnmála-
fræöingur
Hægristjórnin í Danmörku
hefur ákveðið að loka frí-
ríkinu Kristjaníu í Kaup-
mannahöfn. Frá upphafi
hafa borgaraöflin og aðrir
smáborgarar haft horn í
síðu fríríkisins en nú á
semsé að láta sverfa til
stáls. Lögreglusveitirnar
standa gráar fyrir járnum
fyrir utan hliðið, albúnar
að ráðast til atlögu.
Þegar borgaryfirvöld í Kaup-
mannahöfn fóru að þrengja að hús-
tökumönnum á Norðurbrú fyrir
ríflega þrjátíu árum réðst hópur
þeirra inn á yfirgefið hersvæði í
miðri Kaupmannahöfn og stofnaði
eins konar fríríki, þar sem aðrar
reglur áttu að gilda en annars stað-
ar í landinu. Kristjanía var stofn-
uð sem tilraunasamfélag af frí-
þenkjurum og hippum sem vett-
vangur fyrir annan lífsstíl en
danska borgarastéttin haföi tamið
sér. Hústökufólkið vildi losna við
afskipti hins borgaralega samfé-
lags.
í Kristjaníu.búa nú um þúsund
manns, þar af um 250 börn. Um er
að ræða nokkuð stórt landsvæði
þar sem ægir saman ýmiss konar
konar húsum, kofum og hreysum
sem íbúarnir hafa yfirtekið og
byggt upp í gegnum tíðina. Sum
eru ansi lúin en önnur fagurlega
skreytt. Fæstir íslendingar myndu
gera sér slíkt húsnæði að góðu en
þar er víða hvorki rafmagn né
rennandi vatn. í gegnum tíðina
hafa þó ríflega hundrað íslending-
ar búið í fríríkinu þrátt fyrir bág-
an kost og enn fleiri eru þar tíðir
gestir. í Kristjaníu eru einnig rek-
in ýmis smáfyrirtæki og veitinga-
hús.
Táknmynd frjálslyndis
Frá upphafi hafa staðið deilur
um tilvist fríríkisins og yfirvöld í
Danmörku hafa gert ítrekaðar til-
raunir til að loka Kristjaníu. Oft-
sinnis hafa jarðýturnar verið um
það bil að ráðast til atlögu, en hafa
hingað til alltaf verið stöðvaðar á
síðustu stundu.
Kristjaníubúar hafa ávalit haft
almenningsálitið með sér og í gegn-
um tíðina hefur fríríkið öðlast eins
konar hefðarrétt.
Kristjanía er i hugum margra
táknmynd hins danska frjálslyndis
og er lifandi dæmi um þá vinda
umburðarlyndis sem hafa leikið
um danskt samfélag á umliðnum
áratugum. I hugum margra Dana
er Kristjanía nú orðin órofa hluti
af danskri menningu og nútíma-
sögu.
Það er táknrænt að það skuli
einmitt vera ríkisstjórn Anders
Fogh Rasmussens sem hefur mark-
visst unnið að því að uppræta hina
dönsku frjálslyndishefð - til að
mynda með hálffasískri innflytj-
endastefnu - sem nú stendur fyrir
því að farga þessu flaggskipi
dansks frjálslyndis.
Hass úti um allt
í hugum flestra íslendinga er
Kristjanía einkum þekkt fyrir
frjálsa sölu á kannabisefnum sem
fer fram fyrir opnum tjöldum í
hinu svokallaða Sölumannastræti
(pusher street) án þess að nokkur
amist við - þrátt fyrir að vera
bönnuð samkvæmt landslögum.
Þar til nú hafa kaupendur getað
virt fyrir sér ólíkar afurðir kanna-
bisjurtarinnar, í þar til gerðum
sölubásum, í afslöppuðu umhverfi
og án þess að eiga von á truflun frá
laganna vörðum.
En nú hafa lögregluyfirvöld feng-
ið þau fyrirmæli að uppræta starf-
semina sem skal gert með þrenn-
um hætti; í fyrsta lagi með því að
fjölga skyndiáhlaupum þar sem
ráðist er á hasssalana og þeir hand-
teknir, í öðru lagi með húsleitum
„Hingað til hefur nær öll
hasssala í Danmörku far-
ið fram í Kristjaníu og yf-
irvöld hafa því getað haft
nokkuð gott yfirlit yfir og
eftirlit með starfseminni,
sem hefur farið fram í til-
tölulega öruggu um-
hverfi. “
úti um alla Kristjaníu og í þriðja
lagi með því að beina kastljósinu
markvisst að sölumönnunum sjálf-
um með öllum tiltækum ráðum.
Hingað til hefur nær öll hasssala
í Danmörku fariö fram í Kristjaníu
og yfirvöld hafa því getað haft
nokkuð gott yfirlit yfir og eftirlit
með starfseminni, sem hefur farið
fram í tiltölulega öruggu umhverfi.
Skýrar reglur eru um það í Krist-
janíu að ekki megi höndla með
sterkari efni og hefur það verið
virt að mestu. Eftir að Kristjanía
hverfur á vit sögunnar hafa menn
nú miklar áhyggjur af því að hass-
salan fari héðan í frá fram úti um
um allan bæ; úti á götu, í skúma-
skotum, á klúbbum og í einkaíbúð-
um þar sem ómögulegt er að hafa
nokkurt eftirlit með starfseminni.
Til að mótmæla lokun fríríkisins
og undirstrika afleiðingar þess
fóru hasssalamir í Kristjaníu í
verkfall um daginn og fóru þess í
^ Hererlidt QTní’- " • til Ssndagsturen i
ypÉi Christiania.
gj
Chiisticinia er et ábent, relcreatr/t oiurácle, som
ív.; er íylclt med oplevelsei. Minge af Fristaclens
besogende ser imidlertid kun en bnakdel af
" Christiania's mangfoldighed H*ris man er en
gruppe, kan man booke en ') ! •' j tur mndti
alle iaingeUaogene og fá noget at vide om de
forskellige værksteder, virksomhedei, boformer
og de experimenter der foieg&i'. Men som
besogende kanmanjo ogsá pa egenhánd
udforske Fristadens liv oglcultui..

stað út á götur Kaupmannahafnar
með verslunina. Við það runnu
tvær grímur á marga.
Fikniefnasalarnir græða
Reikna má með að þeir sem græði
mest á lokun Kristjaníu séu fíkni-
efnasalar sem nú höndla með sterk-
ari efni á borð við e-töflur, am-
fetamín og heróín. Þeir munu verða
fljótir að taka yfir hassmarkaðinn
líka enda hreinn hvalreki fyrir þá.
Auðvitaö mun fólk ekki hætta að
neyta kannabisefna bara út af því
að Anders Fogh Rasmussen vill það.
Hassneytendur munu því þurfa að
leita til harðsvíraðra dópdílera til að
nálgast efnið og því er hætta á að
yngri neytendur freistist til að prófa
sterkari efni líka sem dópdíleramir
munu án nokkurs vafa halda að
þeim auk hassins - efhi sem hvergi
var að finna í Kristjaníu.
Sandkorn
Gengur betur næst
0Jakob Frímann
Magnússon, tón-
listarmaður með
meiru, býður sig
gjarnan fram til
ábyrgðarstarfa í
pólitík og víðar en
með misjöfnum ár-
angri eins og gengur. Á fimmtu-
dag var aðalfundur Félags tón-
sandkorn@dv.is
skálda og textahöfunda (FTT) og
þar bauð Jakob sig fram gegn sitj-
andi varaformanni, Kristjáni
Hreinssyni skáldi. Ekki náði Jak-
ob árangri í þessum slag. Varð af
því tilefni til þessi vísa:
Kobbi getur kosiö rétt
og kannski örlög skapaö
en okkurfinnst þaö enginfrétt
ef hann hefur tapaö.
Ummæli _____
Skípulagt eyðileggingarstarf!
„Með þessu útspili sínu tókst nú-
verandi formanni því að hefja um-
ræðu, sem fyrir heiil og samheldni
flokksins ætti ekki að hafa haflst
fyrr en í haust. A.m.k. hefði Össur
átt að una flokksbræðrum sínum
og systrum þess að njóta „kosn-
ingasigursins", með auknu fylgi og
flelri þingmönnum, að njóta lífsins
stutta stund eftir erfiða kosninga-
baráttu og langa kosninganótt í
stað þess að ráðast í skipulagt eyði-
leggingarstarf á móralnum innan
flokksins. Ekki nema Össur kunni
ekki við að stjóma flokki þar sem
fólk vinnur saman án stöðugra
bakstungna.“
Svanborg Sigmarsdóttir á Kreml.is.
Gleðjum ekki ihaldið
„Samfylkingarfólk, gleðjum ekki
íhaldið með glundroða. Stöndum
við bakið á formanninum okkar
sem hefur gert Samfylkinguna að
næststærsta stjómmálaafli á ís-
landi í dag!“
Kolbrún Sverrisdóttir í grein
i Morgunblaöinu.
IMý barátta hafin
„1 prófkjörum
komandi ára þúrfa
stuðningsmenn
Sjálfstæðisflokks-
ins að hugleiða
betur hvernig þeir
tryggja fólk til for-
ystu sem hefur
þekkingu, drifkraft
og, ekki síst, nær að höfða til kjós-
enda sem einstaklingar. [...] Ég trúi
því að þetta kjörtímabil verði því
undirbúningur talsverðra breyt-
inga á mannvali og forystuhlut-
verkum til að styrkja stöðu okkar í
næstu kosningnum og til framtið-
ar.“
Árni Sigfússon I grein
í Morgunblaöinu.
B„Um kvöldið fór-
um við Hákon út á
Dittó i fótbolta til
að vigja glænýjan
bolta sem hann
fékk i afmælisgjöf í
dag. Miðað við vís-
indalega talningu
Hákonar varði ég
einungis þriðja hvert markskot.
Boltinn er sem sagt mjög góður,
eða ég langt frá því að vera
Bartes."
Siv Friöleifsdóttir í vefdagbók sinni
(sunnudagskvöld).
Stakt mannval
„Allir eru vitlausir yfir úrskurði
Kjaradóms, en það var engin goðgá
að hækka laun þingmanna og ráð-
herra. Hvers vegna skyldi forsætis-
ráöherra ekki fá svipuð laun og
meðalforstjóri? Það sem helst má
setja út á er tímasetningin. Ef úr-
skurðurinn hefði komið fyrr væri
kannski raunverulega hægt að
manna tólf manna ríkisstjóm
mannaða af alþingismönnum.“
Benedikt Jóhannesson á Heimi.is
Sóknarmark - dauðadómur yfir sjávarútvegi
Sjávarútvegsmál uröu aö
kosningamáli sem kom
mörgum á óvart.
Þegar umræða um sjávarútvegs-
mál blandast við stjómmál verður
flækjustigið oftast hátt og menn
rugla saman óskyldum hlutum og
greina ekki í sundur orsök og af-
leiðingu. Mest var rætt í kosninga-
baráttunni um árangur kvótakerf-
isins við verndun fiskstofnanna,
byggðaröskun, fyrningarleiðina og
sóknarmarkið. Hér ætla ég að
leggja nokkur orð í belg varðandi
öll þessi atriði, nú þegar stjómar-
myndun stendur sem hæst.
Ofveiðin pólitísk ákvörðun
Ég ætla að byrja á byrjuninni.
Því hefur verið haldið fram að
kvótakerfið hafi leitt af sér minni
fiskstofna. Þetta er röng fullyrð-
ing. Á áttunda áratugnum lauk út-
færslu landhelginnar og á þessum
árum var óheft eða takmarkalítil
sókn í helstu fiskstofnana í kring-
um landið. Það er staðreynd að við
íslendingar veiddum um hundrað
þúsund tonn af þorski að meðal-
tali umfram ráðleggingar fiski-
fræðinga, eða samtals rúma millj-
ón tonna, áratuginn áður en tak-
marka þurfti sókn í þorskinn fýrir
tuttugu árum.
Þessi ofveiði var pólitísk
ákvörðun sem varðar á engan hátt
kvótakerfið. Við vorum einfald-
lega komin fram á ystu nöf þegar
tekið var á málum. Einnig hafa að-
stæður í hafinu og minni nýliðun
valdið því að þorskárgangarnir
eru lélegir síðustu ár.
Óvissa leiðir til sóunar
Það liggur í augum uppi að slík
höft sem kvótakerfið er binda frelsi
manna og hljóta að valda deilum og
ágreiningi. Fiskiskipaflotinn var
orðinn alltof stór þegar kvótakerfið
komst á, en hélt áfram að stækka.
Kvótakerfið var í upphafi bæði
sóknar- og aflamarkskerfi. í sóknar-
markskerfinu fólst hvati til stækk-
unar flotans á kostnað heildarinn-
ar. Kvótakerfmu hefur einnig verið
kennt um byggðaröskun.
Að tengja hlutina saman á þenn-
an hátt er vafasamt. Byggðaþróun
er frekar afleiöing þjóðfélagsbreyt-
inga og á sér stað á öllum tímum,
hvort sem við búum við takmörkun
aflaheimilda eða ekki. Afli og skip
hafa flust á milli staða frá því flsk-
veiðar hófust hér við land. Ekki
voru minni sveiflur í tilflutningi á
milli byggða hér áður fyrr þegar
veiði var ótakmörkuð.
Ég man ekki betur en Norðlend-
ingar og Austfirðingar hafi þá þurft
að sækja vinnu suður á land. Breyt-
ingamar á byggð sem tengjast sjáv-
arútvegi geta hins vegar vel verið
afleiðing aflasamdráttar og annarr-
ar ráðstöfunar aflans en fyrr.
Einnig hafa veiðiheimildir færst á
milli staða vegna þess að fyrirtæk-
in náðu ekki endum saman.
Það sama gerðist fyrir daga
kvótakerfisins ef menn réðu ekki
við reksturinn. Það er brýnt að
hafa skýra stefnu í sjávarútvegi
sem skapar mest af útflutningstekj-
um okkar. Öll óvissa leiðir til sóun-
ar.
Aflamarkskerfið hjálpar til...
Ég tel það mikilvægast að í gildi
sé kerfi sem gildi í langan tíma,
helst áratug eða tvo. Ég held að
þetta sé mikilvægara en menn
gera sér grein fyrir. Aðalmarkmið-
ið með stjórnun fiskveiöa er að há-
marka arðsemi þeirrar auðlindar
sem við lifum á. Við eigum mikið
starf eftir óunnið, en aflamarks-
kerfið hefur hjálpað til, sérstak-
lega varðandi gæði og jafnari
dreifingu veiða og vinnslu. Eftir
að aflamarkskerfíð tók gildi var
farið að tala meira um verðmæti í
stað magns.
íslenskur sjávarútvegur er mat-
vælaframleiðsla á heimsmæli-
kvarða og ef tekið yrði upp sókn-
armark að nýju yrði það í mínum
huga afturhvarf til fortíðar. Menn
hafa nefnt Færeyjar í þessu sam-
hengi, máli sínu til stuðnings. Ég
dvaldi eina viku nýlega í Færeyj-
um og skoðaði m.a. sjávarútveg-
inn sem áhugamaður á því sviði.
Það sem sló mig sérstaklega var
hinn mikli fjöldi skipa í höfn alls
staðar þar sem ég kom. Þetta sýn-
ir í hnotskum einn helsta ókost
sóknarmarksins sem er offjárfest-
ing í skipum.
Á Islandi er sjaldgæft að sjá
mikinn flota skipa í höfn, nema á
sjómannadaginn og um jól og ára-
mót. íslensku skipin eru einfald-
lega úti á sjó að veiða. Af hverju
að fara aftur í sóknarmarkskerfi,
þar sem við þurfum 100 skip til að
veiða það sem 50 skip geta veitt
með helmingi minni tilkostnaði? í
þessu er munurinn fólginn, ásamt
lakari gæðum sem sóknarmarkið
leiðir af sér.
Fyrningarleið - ákveðin óvissa
í lokin langar mig að minnast
aðeins á fyrningarleiðina og hugs-
anlegar breytingar á kvótakerf-
inu. Auðlindanefnd lagði til veiði-
gjald sem stjórnvöld samþykktu
að taka upp, en hinn kosturinn í
stöðunni var hin svokallaða fym-
ingarleið. Það er alveg ljóst í min-
um huga að ef fyrningarleiðin
yrði tekin upp þyrfti að fara mjög
varlega. Þær tillögur sem nú em
uppi á borðinu em mjög misjafn-
ar og að mínu mati er ábyrgast að
gera slíkar breytingar á mjög
löngum tíma. Fyrning upp á 1-2
% á ári er hámarkið, að mínu
mati, til að halda einhverjum
stöðugleika í íslenskum sjávarút-
vegi. Hins vegar mun fyrningar-
leiðin alltaf hafa ákveöna óvissu í
för með sér sem getur dregið úr
hagkvæmni greinarinnar.
Aðalmálið, að mínu mati, er þó
að halda aflamarkskerfinu og fara
alls ekki í sóknarmark aftur. Það
yrði dauðadómur yfir íslenskum
sjávarútvegi. Þess vegna finnst
mér réttlætanlegt að gera ein-
hverjar lagfæringar á aflamarks-
kerfinu til að skapa meiri sátt.
Landsmenn vilja væntanlega sjá
sjávarútveginn áfram rekinn með
hagnaöi án ríkisstyrkja. Þetta er í
raun spurning imi stöðugleika í
hagkerfinu, sem er sami stööug-
leiki og erlendir kaupendur fisk-
afurða okkar sjá og upplifa við
heimsókn í stærstu sjávarútvegs-
fyrirtæki landsins. Þetta er spurn-
ing um traust. Að gefnu tilefni vil
ég taka fram að ég hef engra per-
sónulegra hagsmuna að gæta í
dag varðandi íslenskan sjávarút-
veg - ég er hvorki kvótaeigandi né
hluthafi í neinu sjávarútvegsfyrir-
tæki.
„íslenskur sjávarútvegur er matvælaframleiðsla á heimsmœlikvarða og ef tekið
yrði upp sóknarmark að nýju yrði það í mínum huga afturhvarf til fortíðar. “