Dagblaðið Vísir - DV - 19.09.2003, Síða 14

14 FRÉTTIR FÖSTUDAGUR 19. SEPTEMBER 2003
Öldruðum fjölgar - fæðingum fækkar:
Kynslóðabilið
verður að stríði
HEIMSUÓS
^ l OddurÓlafsson
oddur@dv.is
Kynslóðabilið er að verða að
stríði milli kynslóða í flestum
Evrópulöndum. Langlífi og
fækkun barneigna er að rugla
eftirlaunakerfin sem stofnað
var til af lítilli fyrirhyggju þegar
haldið var að skattborgarar
gætu staðið undir gegnum-
streymissjóðunum um aldur og
eilífð.
Eldra fólkið, sem hélt að það væri
að safna til framtíðar með því að
byggja upp samfélög og mennta-
kerfi til að létta afkomendum lífs-
baráttuna og veita sjálfu sér öryggi í
fyllingu tímans, er orðið byrði á vel
menntaðri lífsgæðakynslóð sem
hefíir annað við aflafé sitt að gera
en standa undir eftirlaunum þeirra
sem byggðu upp velferðina.
Víða var bjartsýnin óhófleg þegar
lög og reglugerðir urðu til um
hvenær starfsævi skyldi lokið og
ríkin tækju að sér ríflegar eftir-
launagreiðslur. Hér skal tekið fram
að á Islandi hafa opinberir starfs-
menn notið örlætis þeirra sem ráða
landssjóðnum og fá sín eftirlaun
samkvæmt samningum um gegn-
umstreymissjóði, þar sem launþeg-
arnir greiða sinn hluta iðgjalda
samviskusamlega en atvinnurek-
andinn löngum svikist um að safna
í eftirlaunasjóðina, en launþegar
sem ekki njóta þess veivilja greiða
sína tíund alla starfsævina. Því hafa
íslendingar nokkra sérstöðu varð-
andi eftirlaunaskilmála.
Starfskraftur tapast
Um síðustu mánaðamót var
þeim fyrirhuguðu ráðstöfunum rík-
isstjórna Ítalíu og Þýskalands að
skerða eftirlaunaaldur mótmælt
harðlega. f báðum löndunum var
stungið upp á því að starfsævin
skyldi lengd um allt að 5 ár til að
létta á greiðslubyrði til eftirlauna-
þega.
Berlusconi, forsætisráðherra
ftalíu, vill að eftirlaunaaldurinn
verði hækkaður og að fólk vinni til
62 ára aldurs, en nú lýkur starfsæv-
inni að meðaltali við 57 ára aldur á
Italíu. Eins og er hefst hvert fjár-
lagaár með 36 miiljarða evra halla
og það getur ekki gengið svo til
lengdar.
Það er ekki nóg með að greiðslu-
byrðin aukist gnðarlega þegar
starfsævin er orðin svo skömm sem
lög mæla nú fýrir um, heldur tapast
dýrmætur starfskraftur sem býr yfir
þekkingu og færni sem atvinnulífið
má ekki missa. Með því að virkja
menntun og reynslu fólksins lengur
eykur það almenna hagsæld og
mikið fé sparast með því að hætta
að borga fullfrísku fólki laun fyrir
að gera ekki neitt.
Gert er ráð fyrir að eftirlaunaald-
urinn verði kominn upp í 60 ár
2010 og síðan verði hann miðaður
við 62 ára aldur. Verkalýðssamtök-
in hafa tekið fyrirhuguðum skerð-
VERÐSKULDUÐ HVfLD: f öllum velferðarríkjum Evrópu standa yfir miklar umræður um eftirlaun og kostnað við þjónustu aldraðra. Enginn vill borga en öldruðum fjölgar jafnt og þétt og
fæðingum fækkar.
ingum á eftirlaunum afar illa og
hóta að berjast gegn þeim með öllu
því afli sem þau hafa yfir að ráða.
f Þýskalandi hefur stjórnskipuð
nefnd lagt til að eftirlaunaaldur
verði framvegis miðaður við 67 ár
og að enginn fái eftirlaun fyrr en 64
ára aldri er náð.
Gamlir verða æ dýrari í
rekstri
Nýverið var haldin ráðstefna í
Austurríki um vandamálið þar sem
hagsmunir hinna yngri og aldraðra
fara ekki saman og eftirlaunadæm-
in ganga ekki upp fremur en í öðr-
um Evrópuríkjum. Fimmtungur
þjóðarinnar er yfir sextugt og innan
fárra áratuga mun þriðjungur þjóð-
arinnar vera 60 ára og eldri. Fólki
fækkar þar sem fæðingatíðnin
minnkar en ævin lengist. Þetta á við
um nær öll lönd innan Evrópusam-
bandsins og raunar í álfunni allri.
Velferðin er að verða dýru verði
keypt. Gífurlegu fé er varið til
greiðslu eftirlauna og kostnaður við
heilsugæslu aldraðra eykst að sama
skapi. Aldraðir í efnuðu ríkjunum
hrynja ekki lengur niður úr skæð-
um smitsjúkdómum eins og áður
fyrr, eða bráðum hjarta- og æða-
sjúkdómum, sem nú eru læknaðir
eða haldið í skefjum. Framfarir á
sviðum heilsugæslu eru örar og
kosta sitt. Nú þjást aldraðir af
langvarandi sjúkdómum, svo sem
alzheimer, parkinsonsveiki, öldr-
unarsykursýki og geðveiklun. Búist
er við að í framtíðinni muni þurfa
að veita gömlu fólki mikla aðstoð
síðustu sjö ár ævinnar og kostnað-
urinn eykst ár frá ári.
Það er ekki lengur hægt
að fela það sem liggur í
augum uppi og verði
ekkert að gert í þeim
ríkjum sem hafa látið
málin reka á reiðanum
til þessa munu veislu-
höldin verða framlengd
og ágreiningurinn milli
kynslóðanna verða að
styrjöld sem varla er
sæmandi í upplýstum og
auðugum þjóðfélögum.
Vísindamenn frá mörgum lönd-
um sóttu ráðstefnuna í Austurríki
um þau vandamál sem við blasa
varðandi eftirlaun og hvernig á að
standa undir og skipta byrðunum
milli kynslóða. Menntamálaráð-
herra gestgjafanna, Elisabeth
Geher, var ómyrk í máli þegar hún
varpaði fram þeirri spurningu
hvort þeir sem nú gera það gott á
vinnumarkaði velferðarríkja Evr-
ópu hugsi til þess að þeir eigi sjálfir
eftir að verða gamlir og hvort þeir
ætli þá að fría sín börn því að
standa undir kostnaði við eftir-
launagreiðslur og umönnun aldr-
aðra. Hún spurði einnig hvort það
væri takmark unga fólksins að
njóta alira lífsgæða fyrir sig sjálft án
þess að leggja neitt á móti. Það væri
kannski ráðlegra fyrir lífsgæðakyn-
slóðirnar að leggja eitthvað fyrir til
sameiginlegra sjóða til að létta elli-
árin en að kaupa sér sumarhús á
Ibiza og annað af því tagi.
Skoðanir menntamálaráðherr-
ans vöktu miklar umræður og deil-
ur og eru orðnar að pólitísku bit-
beini milli stríðandi stjórnmála-
flokka. Deilt er um hvort sílækk-
andi fæðingartölur eigi einhverja
sök á ástandi og útíiti en álitið er að
það skipti litlu máli hvort skorað
verði á konur að herða á barneign-
um eða ekki, þróuninni verð-
i ekki auðveldlega snúið við.
Um hitt eru flestir sammála, að
skilgreina verði kynslóðabilið á ný
og hver sé staða fjölskyldunnar í
samfélaginu og hver beri ábyrgð á
hverjum. Á vel menntað fólk á góð-
um launum á eftirsóknarverðum
starfsaldri eingöngu að hugsa um
eigin hag og lífsstíl sem er engum
háður, að því er sumir halda fram,
eða hefúr lífsgæðakynslóðin einnig
einhverjum skyldum að gegna við
eldri kynslóð og þá sem á eftir
koma.
Hver á að borga?
Tillögtrrnar sem ríkisstjómir
Þýskalands og Ítalíu hafa lagt fram
um hækkun eftirlaunaaldurs hafa
vakið miklar umræður um vanda-
málin sem hafa lengi verið viðvar-
andi en ekkert hefur verið gert fyrr
en allt er að komast í harðastrand.
Það er ekki lengur hægt að fela
það sem liggur í augum uppi og
verði ekkert að gert í þeim ríkjum
sem hafa látið málin reka á reiðan-
um til þessa munu veisluhöldin
verða framlengd og ágreiningurinn
milli kynslóðanna verða að styrjöld
sem varla er sæmandi í upplýstum
og auðugum þjóðfélögum Evrópu.
Allir em sammála um að eitthvað
verði að gera, en hver á að borga
reikninginn? Það em þeir timbur-
menn sem núverandi valdakynslóð
stendur frammi fyrir því fyrr en var-
ir verður hún líka orðin gömul og
þreytt og heimtar að einhverjir aðrir
borgi brúsann þegar hún kemst á
eftirlaun, en veit ekki hverjir, því
varla ætíar það fólk einbimum sín-
um að verja kröftum sínum og fjár-
munum til að standa undir launum
eftirlaunaþega eða kostnaði við
heilbrigðisþjónustu langlífra sjúk-
linga.
(Heimildir m.a.
The Guardian og Weekendavisen.)
e
5