Dagblaðið - 15.09.1975, Blaðsíða 8

8
BIAÐIÐ
frfálst, óháð dagblað
(Jtgefandi: DagblaðiO hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Ritstjóri: Jónas Kristjánsson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Ritstjórnarfulltrúi: Haukur Heigason
iþróttir: Hallur Sfmonarson
Hönnun: Jóhannes Reykdal
Blaðamenn: Asgeir Tómasson, Bolii Héðinsson, Bragi Sigurðsson,
Hallur Hallsson, ómar Valdimarsson, Sigurður Hreiðar.
Handrit: Asgrlmur Pálsson, Inga Guðmannsdóttir, Marla Ólafs-
dóttir.
Ljósmyndir: Bjarnleifur Bjarnleifsson, Björgvin Pálsson
Gjaldkeri: Þráinn Þorleifsson
Auglýsingastjóri: Asgeir Hannes Eirlksson
Dreifingarstjóri: Már E.M. Halldórsson
Askriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands.
t lausasölu 40 kr. eintakið. Blaðaprent hf.
Ríkið er sekt
Ólafur Jóhannesson viðskipta-
ráðherra hefur lög að mæla, þegar
hann segir þjóðina lifa um efni
fram. En það væri rangt að kenna
almenningi um þessa eyðslu, þvi
að það er fyrst og fremst óhófsemi
rikissjóðs, sem veldur efnahags-
vandræðum þjóðarinnar um þessar mundir.
Björn Matthiass. hagfræðingur benti á i athygl-
isverðri kjallaragrein i Dagblaðinu i siðustu viku,
að hlutdeild rikisins i þjóðarbúinu jókst á fjórum
árum úr 23% árið 1970 i 36% árið 1974. Eitthvað
verður undan að láta, þegar rikisvaldið gerist svo
frekt til f járins, sem þessi prósentuaukning sýnir.
Magnús Jónsson frá Mel hefur af sumum verið
kallaður siðasti ihaldsmaðurinn i ráðherrastól á
Islandi. Honum tókst i ráðherratið sinni að halda
rikisgeiranum i um það bil 20% af þjóðarkökunni,
enda var þá ekki kvartað um, að þjóðin lifði um
efni fram.
Þegar vinstri stjórnin hafði sprengt upp eyðslu
rikissjóðs, bundu menn miklar vonir við tilkomu
nýrrar rikisstjórnar fyrir rúmu ári. En nýja rik-
isstjórnin reyndist ekki geta dregið aftur úr rikis-
geiranum og hafði timaskort sér til afsökunar.
Ekki er unnt að segja, að þróunin siðan hafi
verið traustvekjandi. Alþingismenn þjóðarinnar
lentu á eyðslutúr fyrir jólin i fyrra og reyndust á-
kaflega opnir fyrir nýjum tillögum um opinber
útgjöld.
1 neyðarástandinu, sem fylgdi i kjölfarið upp úr
áramótunum, var reynt að skera rikisútgjöldin
niður um fjóra milljarða. En þingmenn treystu
sér ekki i nema tvo milljarða, þegar á hólminn
kom.
Og fátt bendir til þess, að rikisstjórnin hafi
framkvæmt þennan tveggja milljarða króna nið-
urskurð. í staðinn hefur hún hækkað álögur sinar
um tvo og hálfan milljarð með nýju vörugjaldi og
hækkun tóbaks og áfengis.
Rikisstjórnin á nokkra möguleika á að endur-
heimta töluvert af fyrra trausti, ef henni tekst nú
á þessu hausti að leggja fram og knýja i gegn
fjárlagafrumvarp, sem rýrir verulega hlut rikis-
ins i þjóðarbúskapnum.
Ekki er sanngjarnt að hvetja almenning og at-
vinnuvegi til að herða sultarólina. Það er rikis-
sjóður sjálfur, sem veldur þvi, að dæmi þjóðarbú-
skaparins gengur ekki upp. Ef rikisvaldið hefði á
siðustu árum aðeins aukið umsvif sin i takt við
eflingu þjóðarbúsins, væri allt i stakasta lagi.
Við erum greinilega komnir i hinn
brezk-danska vitahring rikisþenslu, stöðnunar
framleiðslu og lifskjara og mikils viðskiptahalla
gagnvart útlöndum. Þessi vitahringur verður
ekki stöðvaður, nema rikisstjórn og alþingi sýni
manndóm og láti ekki undan þrýstingi i átt til
aukinna opinberra umsvifa.
Almenningur og atvinnuvegir hafa þegar hert
sinar sultarólar. En rikissjóður á enn alveg eftir
að herða sina. Sú herðing á að nægja til að koma
þjóðarskútunni aftur á flot. Rikisstjórnin stendur
og fellur með þvi, hvort hún hefur til þess dug.
__________________Dagblaðift. Mánudagur 15. september 1975.
ISEPTEM AFTUR
Ég verð að játa að það er dá-
litill skrekkur i mér þar sem ég
sit og skrifa þessi orð. Þorvald-
ur Skúlason listmálari sagði
nefnilega i viðtali við Visi einn
laugardag að „listamönnum
kæmu gagnrýnendur bókstaf-
lega ekkert við”. En þrátt fyrir
þetta augljósa tilgangsleysi
skrifa minna, ætla ég að leyfa
mér að segja nokkur orð um
þessi ummæli og sýninguna
„Septem 75”.
Ef við komum okkur saman
um að allar góðar myndir hljóti
aö hafa eítthvert inntak, hvort
sem þær eru afstrakt eða ekki
og hvort sem við köllum það
inntak einfaldléga „form” eða
þá „tjáningu” (i mörgum tilfell-
um eitt og hið sama), þá getum
við einnig komið okkur saman
um að það inntak sé það sem
listamaður vill láta almenning
(hversu almennur sem hann er)
skilja. Nú held ég að bæði lista-
menn og almenningur hljóti
einnig að vera sammála um að
mikið af nútimalist er afskap-
lega torráðin, margræð og óræð
á köflum. Þvi held ég að al-
menningur hljóti að telja sig
hafa gagn af fólki með þjálfað
auga og yfirsýn yfir þróun nú-
timalistar, sem við getum þá
kallað „gagnrýnendur”. Hlut-
verk þessa fólks er (eða ætti að
vera) að starfa sem milliliðir
milli listamanna og almennings
til að útskýra, benda á og kanna
þær hugmyndir sem listamað-
urinn vinnur með. Listamaður-
inn hefur oft illan bifur á gagn-
rýnanda vegna þess að hann
notar orð yfir það sem er að ger-
ast á myndfleti. En það sem er á
myndfletinum fær oft ekki gildi
fyrr en máttur orðanna hefur
opinberað það. Eins og leikari
skapar „hlutverk” með túlkun
sinni á orðum leikritahöfundar,
þá getur gagnrýnandi, sé hann
starfi sinu vaxinn, dregið fram
„hlutverkið” i myndverki.
r
Stuöningsmenn listamanna
Gagnrýnendur eru mannlegir
eins og aðrir og skjátlast þvi oft,
skrif þeirra eru oft yfirborðs-
kennd vegna þess þrönga
stakks sem þeim er sniðinn á
dagblaði, — en ef á heildina er
litið hefur nútimalist ekki af
betri stuðningsmönnum að státa
en gagnrýnendum. Menn eins
og Appolinaire, Tériade, Her-
bert Read og nú siðast Clement
Greenberg hafa með gagnrýni
sinni haft mikil áhrif á út-
breiðslu nútimalistar, hjálpað
almenningi að skilja hana og
listamönnum til að skilja sjálfa
sig, vegna þess að þeir voru
nokkrir af þeim fáu, að undan-
skildum listamönnunum sjálf-
um, sem töldu að list skipti
máli.
Það er að visu rétt að islensk
myndlistargagnrýni hefur lengi
verið fyrir neðan allar hellur, —
en það er barnaskapur af Þor-
valdi Skúlasyni, sem numið hef-
ur og ferðast i mörgum löndum,
að láta hafa það eftir sér að
„myndlistarmönnum komi
gagnrýnendur ekki við”. Voru
það ekki nokkrir aðdáendur,
sem jafnframt voru gagnrýn-
endur, sem reyndu að sýna is-
lenskum almenningi fram á
gildi hans eigin verka á árunum
milli 1930 og 1950? Og ég hugsa
að það hafi tekist.
Hlutverk gagnrýni er með af-
brigðum fjölþætt vandamál, og
mun ég væntanlega reyna að
gera þvi betri skil siðar.
Karl Kvaran „Málverk” nr. 36.
Vasco dos Santos
Goncalves rís
og fellur
Vasco dos Santos Goncalves
er Aki liklegur til að verða tal-
inn með mestu byltingarmönn-
um evrópskrar sögu. Þessi ó-
smekklega klæddi og ófriði
maður, sem gjarnan slær um
sig með fleygum setningum úr
kenningum Marx, hefur aldrei
dugað til að standa undir þeirri
ábyrgð að leiða þjóð sina á
braut sósialismans.
Eins og maður með staðan
asna hefur hann reynt ýmsar
aðferðir til að fá portúgölsku
þjóðina til að fara að vilja sin-
um. Hann hefur togað, sparkað,
hótað og boðið með bliðmælgi. A
endanum grátbað hann með
þrumandi ræðum. Þá komu til
sögunnar félagar hans úr bylt-
ingarráði hersins. Nóg var kom-
ið. Vasco var þakkað fyrir kom-
una.
Vasco Goncalves fæddist 1921
i einu af betri hverfum Lissa:
bon. Þar bjuggu aðallega fjár-
mála- og bankamenn. Faðir
hans var frægur knattspyrnu-
maður, sem siðar fór út i gjald-
eyrismiðlun. Eins og svo margir
synir hinnar efnuöu borgara-
Goncalves: Nafnverft hluta-
bréfa hans I tveimur fyrirtækj-
um er nálægt tvö hundruð
milljónum Islenzkra króna.
stéttar fór Vasco i liðsforingja-
skóla og lauk þaðan verkfræði-
prófi 1942: ferill innan hersins
var tiltölulega ódýr aðferð til að
nýta menntun sina og vera jafn-
framt nær viss um að þurfa
aldrei að berjast.
Dyggur þjónn
Salazars
Þegar Afrfkustriðin brutust út
i upphafi siðasta áratugs fór
vegur Vascos vaxandi. Hann
hækkaði i tign og þjónaði i
Mosambique 1965—67 og i
Angóla 1970—72. Eins og aðrir
herforingjar, sem siðar urðu til
að mynda stjórnmálafylkingu
hersins, lét Vasco hendur
standa fram úr ermum á vig-
vellinum. Tryggð hans við mál-
stað Salazar-stjórnarinnar var
sllk, að hann fékk fjölda heið-
ursmerkja fyrir vasklega fram-
göngu.
Vegsemd Vascos i stjóm-
málahreyfingu hersins (MFA)
eftir byltinguna 25. april 1974
var þó i engu samræmi við
hernaðarlega snilli hans og þvi
siöur við hlutverk hans i sjálfri
byltingunni. Helzt má rekja þá
vegsemd til litils atburðar árið
1959, þegar fyrst fór að bera á
stöðugri andstöðu við fasista-
stjórn Salazars. Þessi andstaða
byggðist upp i kringum litrikan
hershöfðingja, Humberto Del-
gado, sem var með áætlanir á
prjónunum um byltingu eftir að
hann hafði tapað forsetakosn-
ingunum i landinu. Einn sam-
herja hans var foringi óánægðra