Dagblaðið - 15.09.1975, Blaðsíða 9

Dagblaðið. Mánudagur 15. september 1975.
9
SEPTEM 75
1 fyrra, þegar gömlu Septem-
bermennirnir settu upp eins-
konar minningarsýningu sem
þeir kölluðu „Septem 74”, virt-
ist hún góð og timanleg hug-
mynd. Timamótasýningarinnar
1947 var minnst i ræðu og riti og
við yngri mennirnir fengum
nasasjón af þvi hversu fávita-
lega fólk hagaði sér þá gagnvart
myndlistarmönnum og við feng-
u'm svo að sjá góðan skammt af
þeim verkum sem September-
mennirnir eru að gera i dag, —
skammt sem við annars hefðum
þurft að biða eftir til einkasýn-
inga þeirra.
Nú hafa þeir félagar aftur far-
ið af stað með sýningu „Septem
75” og enn virðast þeir vera að
halda upp á sömu gömlu endur-
minningarnar. Aftur eru blöð og
útvarp full af frásögnum þeirra
um hvernig sumir voru barðir
og aðrir kallaðir „drullumakar-
ar” fyrir málverk sin á þvi
herrans ári 1947.
Er ekki laust við að sumum
þyki ársins 1947 hafa nú verið
rækilega minnst og tlmi sé kom-
inn til að halda sýningu til heið-
urs nútimanum og framtlðinni.
Að sveipa sýningu hjúpi endur-
minninganna ár eftir ár er að
sveipa hana náklæðum.
Ágreiningur?
Það skyldi þó aldrei vera að
ágreiningur um forsendur sýn-
ingarinnar hafi valdið þvi aö
einn af Septembermönnunum,
Kjartan Guðjónsson, tekur ekki
þátt I henni að þessu sinni og er
ekki skráður meðlimur?
Nú taka semsagt þátt I „Sept-
em 75” þeir Þorvaldur Skúla-
son, Jóhannes Jóhannesson,
Guðmunda Andrésdóttir, Karl
Kvaran, Kristján Daviösson,
Sigurjón ólafsson og Valtýr
Pétursson, en Steinþór Sigurðs-
son sýnir ekki með þeim þetta
árið. Gestur sýningarinnar er
svo franski listmálarinn André
Enard.
Ef á heildina er litið er sýn-
ingin ekki eins ákveðin og I
fyrra og eins og áöur ráða áhrif
Þorvalds Skúlasonar og skærir
litir rikjum. Guðmunda Andrés-
hermanna, Vasco Goncalves,
sem þá var höfuðsmaöur. Bylt-
ingaráformin foru út um þúfur
þegar kommúnistaflokkur
Portúgal hætti við þátttöku.
Strax á eftir dró Goncalves sig
einnig útúr hringnum I kringum
Delgado.
Goncalveshefuraldrei sagt af
eða á um hvort hann hafi verið
félagi I kommúnistaflokknum.
Breytti þar engu um, þótt dag-
blað I Lissabon birti númer, sem
sagt var gamla flokksnúmerið
hans. Þess I stað hefur Vasco
farið ótrúlegustu hliðarspor til
að forðast að svara spurning-
unni. Við erlendan blaðamann
sagöi hann nýlega: „Ég gæti
sagt já eða nei, en enginn fær
mig til þess.”
dóttir heldur áfram á hringekju
sinni með 8 málverk þar sem lit-
hringir hennar eru komnir sam-
an I einn miðjuhring. En þau til-
brigði virðast ekki nægja til aö
bjarga henni úr þeim vltahring
sem hún hefur markað sér, lltil
hugsun er á'bak við litavalið og
vinnubrögðin heldur óhöndug-
leg.
Hausarnir Kristjáns
öfugt við það sem skeði I
fyrra, þá virðist framlag
Kristjáns Daviðssonar mynda
einna bestu heildina á þessari
sýningu. Hann virðist nú hafa
hreinsað rækilega til á striga
sinum og einbeitir sér að þéttum
miðjusamstæðum sem margar
samanstanda af einskonar
frum-hausum, eða tilbrigðum I
kringum lögun haussins, máluð-
um af feikilegu öryggi, og hafa
litagáfur Kristjáns sjaldan
komið eins vel fram. Hér er það
hiö einfalda sniö myndefnisins
Forsætisráðherra fyrir
tilviljun
Þegar Pinto Soares höfuðs-
maður, sem var einn af upp-
hafsmönnum byltingar MFA,
kom fyrst til Vascos og leitaöi
eftir liðsinni hans við undirbún-
ing byltingarinnar, var það
fyrst og fremst vegna aldurs
hans, reynslu og orðróms um
róttækni. Eftir byltinguna lagöi
MFA mikið á sig til að gera sem
mest Ur hlutverki hans, sérstak-
lega stjórnmálalegu hliðinni.
Sjálfsálit byltingarmannanna
var svo lítið fyrst eftir bylting-
una, að eftir fall Spinola-stjóm-
arinnar f júlí ’74 var Goncalves
settur á oddinn, „eingöngu
vegna þess,” hefur einn liðsfor-
sem samtvinnað glóandi litum
gefur myndunum kraft. Gott
dæmi um þetta eru einnig
„Kommóður” Kristjáns
Frjálsari eru vatnslita- (eða
gvass?) myndir hans, en gerðar
af leikandi léttleika og litlærðu
auga.
Það er flestum ljóst að þeir
eru margir islensku málararnir
sem tekið hafa mið af Þorvaldi
Skúlasyni, þ.á m. nokkrir Sept-
embermálaranna. Eins og svo
oft áður kemur það fram á þess-
ari sýningu að Þorvaldur skarar
fram úr öllum fylginautum sin-
um hvað snertir næmleika fyrir
litum og dirfsku i uppbyggingu
myndar.
Þreytt form
Hins vegar hef ég haldið þvi
fram og held enn fram að mynd-
mál hans sé oröiö þreytulegt og
þarfnist endurnýjunar. Hér höf-
um við enn fljúgandi eldinga-
form og grindverk og stórmynd
ingjanna viðurkennt, „að hann
var okkar hæst settur.”
Aður en Vasco hafði snúið sér
viö var hann orðinn pólitisk
byltingarhetja. Það voru mikil
viðbrigði fyrir mann, sem að-
eins þremur mánuðum áður
haföi verið feiminn verkfræð-
ingum í hemum með nákvæm-
lega enga reynslu I stjórnmál-
um. Einn samstarfsmanna hans
hefur sagt um hann: „Marxisk-
ar skoðanir hans voru eins og
maður verður var við hjá
barnalegum háskólastúdent-
um.” Goncalves lagði ótrúlega
hart að sér. Hann reyndi að
sameina starf forsætisráðherr-
ans og maraþonfunda MFA,
sem hafa veriö fastur liður á
dagskrá allt frá þvi Caetano var
steypt.
Það fór ekki hjá þvi, að fljót-
lega fór að bera á þreytu í fari
hans og háttum. Ræður hans
urðu átakanlega leiðinlegar og
innihaldslitlar. Uppistaðan I
þeim voru kennisetningar úr
marxisma. Framsetningin var
tilþrifamikil, handahreyfingar
allar mjög leikrænar og aug-
ljóslega tilbúnar. Eftir þvl sem
leið á áttaði hann sig á þvi, að
eini hópurinn, sem veitti honum
stöðugan stuðning, persónulega
og stjómmálalega, voru gömlu,
félagarriir I kommúnistaflokkn-
um. Þeir sáu honum sömuleiðis
fyrir pólitlskum hernaðaráætl-
unum.
Gifurlegauðæfi
Mjög erfitt er að Segja til um
hversu langt á braut kommún-
ismans Goncalves ætlaði aö
leiða þjóð sina. Fyrstu mánuöi
embættisferils hans sem forsæt-
isráðherra bar mest á tilvlsun-
um til lýðræðis og fullveldis
þjóðarinnar. Slðar fór að bera
meira á áskorunum um harö-
llnukommúnisma. lupphafi var
einnig mjög greinilegt, aö skil-
greining hans á „alþýðu lands-
ins” átti ekki einungis við
verkamenn, námsmenn og
Þorvalds, „Ljós I myrkri”,
virðist mér segja of litið miðað
við stærð. Litasamræming
hennar er vel úthugsuð, en litið
annað er að ske i henni. Aftur á
móti virðist mér Þorvaldur vera
að leggja út á nýjar brautir i
mynd eins og „Sunnanblær” og
er ekki gott að segja hvert þær
brautir leiða hann.
Jóhannes Jóhannesson virðist
einnig stefna I átt að sjálfheldu i
myndum sinum. Myndir eins og
„Græn tilvera” og „Fárfuglar”
eru orðnar svo rígbundnar i
grindverk það sem Jóhannes
notar sem uppistöðu, að lltið
rúm er eftir fyrir myndefnið til
að draga andann og möguleikar
á þvi óvænta, á skemmtilegum
tilviljunum, virðast algjörlega
útilokaðir. Samt er eins og
„Fuglar frelsisins” (viðeigandi
nafn) séu að reyna að losa sig
við hlekkina, en afleiðingin
verður þá skær, fljúgandi form I
anda Þorvalds. Mynd eins og
„Ljós” seilist einnig aftur I
myndir Þorvalds frá ca
1959—80. Vatnslitamyndir hans
eru hins vegar léttari, stundum
á mörkum þess að vera skreyti-
list en þó oftast réttu megin við
strikiö.
Glansmyndir
I myndum Karls Kvaran frá
þvi I fyrra bar mikið á hávaða-
sömum átökum hringlaga
forma og studdi hinn skæri litur
Karls allajafnan umbrotin á
myndfletinum. Nú virðist lista-
maðurinn hafa róast og nervös
ljós og formbrot fylla ekki leng-
ur strigann, heldur ber hann af-
slappaðar og munaðarfullar
slengjur, málaðar af miklum
flottheitum. En hér virðist Karl
afturhafa nálgast svifform Þor-
- valds og litirnir, t.d.. I nr. 38,
taka sér nú sjálfstætt glans-
mynda- eða veggspjaldalif.
Valtýr Pétursson sýnir hér 10
nýjar myndir og eins og oft áður
virðist hann ekki geta gert upp
við sig hvaö hann ætlar að mála
og hvernig hann ætlar að mála
það. Litir hans eru óþægilega ó-
samræmdir og pensilförin
stefnulaus.
Sigurjón Ólafsson bregst
mönnum sjaldan með framlagi
menntamenn, heldur einnig
„minni verzlun, litinn, meðal-
stóran og stóran iðnrekstur”.
Og ekkert fór á milli mála, að
marxlskar skoðanir hans voru
hvergi fyrir hendi, þegar kom
að hans eigin stöðu. Vasco er
vellauðugur maður.
* Hann var — og er enn — hlut-
hafi I gjaldeyrismiðlunarfyrir-
tæki föður sins_, Victor Goncalv-
es, Lda„sem er til húsa I Rua
Ouro, Wall Street Lissabon.
Gjaldeyrismiðlun hefur alltaf
verið arðbær I Portúgal og áætl-
að er, að helmingur Vascos I
fyrirtækinu sé jafngildi 200.000
sterlingspunda, eða 68 milljóna
..islenzkra króna. Auk þess hafði
tlökazt I portúgalska hernum,
sérstaklega áður en nýlendu-
striöin I Afriku brutust út, að
hátt settir herforingjar gegndu
öðrum störfum á borgaralegum
vettvangi. Goncalves, sem er
snjall verkfræðingur, er enn
þann dag I dag framkvæmda-
stjóri byggingafyrirtækisins
Sociedale de Empréitadas
Barra, Raimundo, Goncalves.
Þar á hann um þriðjung hluta-
fjár, 340 þúsund sterlingspund,
eða 115,6 milljónir islenzkra
króna.
Vasco þjóðnýtir alla
— nema Vasco
Fyrir þremur vikum benti
sinu. Hér á hann fimm verk sem
öll eru tálguð i tré og eins og áð-
ur eru þau fjölbreytilega útfærð.
„A tæpasta vaði” var upphaf-
lega hugsað sem minnisvafði
um færeyska sjómenn, — einfalt
og mikilúðlegt verk sem Sigur-
jón lifgar upp á með smávegis
relief-skurði. „Mýkt” er keim-
likt mörgum öðrum verkum
með „frumstæðu” yfirbragði
frá hendi Sigurjóns, aftur ein-
falt en „intimt” verk með snert
af þeirri kimni sem oftsinnis
kemur fram I verkum lista-
mannsins. „Andstæður” er
skemmtilega hugsað verk, eins-
konar tvöfalt „relief” þar sem
form fjalanna tveggja standast
ekki á, heldur sýna fjölþættar
variasjónir frá mörgum sjónar-
hornum, gegnum hvor aðra.
„Frumsmiði að minnisvarða”
Sigurjóns er margbrotið verk
sem byggist á spegilformum,
andstæðum hins mjúka og hins
tennta og hornvinklum, — veg-
legur minnisvarði um þær and-
stæður sem einkenna listamann
eins og Inga T. Lárusson.
„Dans” Sigurjóns sáum við
svo á sýningu hans á Loftinu
fyrir skömmu (I frauðplasti að
vlsu).
Sætabrauðs-
drengurinn
Sætabrauðsdrengur þessarar
sýningar er svo gestur hennar,
frakkinn André Enard. Málverk
hans eru gott dæmi um of-
raffineraða franska nútimalist,
þar sem öll átök, kraftur og
frumlegheit hafa horfið fyrir
finlegu, últra-fagurfræðilegu
dútli með persónulegar formúl-
ur sem litla eða enga þýðingu
hafa fyrir daginn I dag.
Ég hélt satt að segja að ekki
væri hægt að spilla þeim .frum-
kraftisem náttúrufyrirbæri eins
og trjábörkur hafa, — en Enard
tekst að gera úr trjáberki fin-fln
form I tveim myndum sinum.
Sömuleiðis virkar leikur hans
með 24 karata gull I mynd nr. 40
heldur tilgangslitill.
Vonandi setjast þeir Septem-
bermenn nú niður og stokka
spilin upp á nýtt, — og endur-
skoða afstöðu sina til sýninga af
þessu tagi.
dagblaöið Expresso, sem Vasco
hafði ráðizt grimmilega gegn
fyrir gagnrýni þess á stjórnina,
á þessa augljósu mótsögn i orð-
um hans og athöfnum. Sagði
blaðið, að þrátt fyrir gjald-
eyriserfiðleika og hrun I bygg-
ingariönaðinum hefðu slik fyrir-
tæki I einkaeign enn ekki verið
þjóðnýtt. „Ekki er hægt annað
en að minna á það,” sagði Ex-
presso, ,,að slik fyrirtæki eru nú
einna mikilvægust meðal þeirra
fáu, sem enn eru I einkaeigp^’
Goncalves bæði vildi-ogvarð
að taka þá stefnu, sem hann
fylgdi er á leið. Og það var sú
stefna, sem varð til að ekki var
auðvelt að greina hann frá
kommúnistaleiðtoganum
Alvaro Cunhal. Það var einurð
og einstefna þess slðarnefna,
sem gerði sambandið við
Goncalves svo áhrifarikt i
portúgölskum stjórnmálum i
vor og sumar.
Minnti meira á Freud
en Macchiavelli
Og svo kom að þvi, að maður-
inn, sem alltaf hafði litiðá sjálf-
an sig sem sameiningartákn
portúgölsku þjóðarinnar — og
meira að segja komið fram sem
slikur — varð að mæta á fundi
fyrrum samherja úr hernum og
biöja pólitisku lifi sinu griða.
Þar varð hann einnig aö hlusta á
sinn eigin undirmann i hernum,
Carlos Fabiao, lýsa honum sem
ófærum um að varðveita ein-
ingu hersins, svo ekki væri
minnzt á þjóðina alla. „Þvert á
móti,” sagði Fabiao. Einn
fréttaskýrenda lýsti frammi-
stöðu Vascos dos Santos Gon-
calves á eftirfarandi hátt: „Hún
minnti ævinlega meira á Freud
en Macchiavelli.” Vasco hafði
leikið út slnu siöasta spili og
tapað.
Eftirmenn hans tala nú um
nýja byltingu — „byltingu heil-
brigörar skynsemi”.
Costa Gomes, forseti Portúgal (t.h.), hlustar á Vasco flytja eina af
fjölmörgum ræðum slnum á valdaferlinum. Þessi mynd var tekin er
Vasco ávarpaði fjöldafund fyrir utan forsetahöllina I Lissabon.

/