Dagblaðið - 03.03.1976, Síða 11

11
Dagblaðió. Miðvikudagur 3. marz 1976.
N
síðaslliðnu ári og sömu sögu er að
segja um sölu á heimilistækjum og
fatnaði. Sala á dráttarvélum hefur
minnkað um 25 prósent þrátt fyrir
mikla þörf í Argentínu þar eð efna-
hagslífið er byggt á landbúnaði.
Bœndur og kaupmenn
standa saman
Nautgriparæktendur og bændur á
hinum gjöfulu sléttum, ullarbændur
í suðurhluta landsins og bómullar-
ræktendur tóku höndum saman við
smákaupmenn og verziunareigend-
um í umfangsmiklu verkfalli, til þess
að mótmæla áframhaldandi óvissu í
efnahagslífinu.
Krefjast menn ábyrgra tillaga um
endurbætur af hendi ríkisstjórnar-
innar og vilja herða eftirlit með
verkalýðshreyfingunni sem þeir segja
að sé að riðlast vegna aukinna áhrifa
vinstrisinnaðra félaga. Kröfum
sínum til stuðnings hafa menn hótað
að greiða ekki skatta.
r
Utlendingar eiga
stórfyrirtœki
Stærri fyrirtæki, sem flest eru í
eigu erlendra aðila, fóru með gætni
framhjá verkfallinu, en lýstu yfir
stuðningi við aðgerðir hinna auk þess
sem þeir tilkvnntu að vissra aðgerða
væri að vænta frá þeim ef ekki rættist
úr efnahagsástandinu.
Sem endurspeglun af ástandinu
hefur fjárfesting í iðnaðarfyrirtækj-
um minnkað um 25 prósent og
samkvæmt spá fvrir árið í ár er búizt
við enn frekari samdrættiú því sviði
um 37 prósent.
Iðnaðarróðuneytið
óttast hróefnaskort
Iðnaðarráð Argentínu hefur varað
við mögulegum skorti á nauðsynleg-'
asta hráefni vegna þess hversu inn-
flutningur hefur dregizt saman og
vilja þeir halda því fram að atvinnu-
levsi geti stóraukist. Vegna hins
gífurlega greiðsluhalla ríkissjóðs, sem
nú nemur nánast 60 prósentum, hafa
framkvæmdir þess dregizt verulega
saman og eru bvggingarverkamenn
þar í skotmáli.
Efnahagsráðherra landsins, Emilio
Mondelli, sem varð ráðherra í síðast-
liðnum mánuði, sá sextándi í röð-
inni, eftir að Maria Peron tók við
völdum, er ekki álitinn ge.ta brevtt
miklu um ástandið auk þess sem
stjórnmálaástandið vegna forsetans
er mjög ótrvggt.
Vilja að stjórnin
segi af sér
Leiðtogi stjórnarandstöðunnar,
Ricardo Balbin, sagði í umræðum
um valdabaráttuna milli forsetans og
þeirra sem vilja að hún segi af sér að
Argentína væri nú að syngja sitt
síðasta. Efnahagsráðherrann hefur
látið skipa nefnd til þess að gera
tillögur um umbætur og eru þær
umbætur taldar hafa í för með sér
hækkun skatta og aukin fríðindi fyrir
þá erlenda fjárfestingaraðila, er
áhuga hafa á Argentínu. Þó er hans
mesti höfuðverkur að reyna að greiða
eitthvað af hinum geysiháu skuldum
landsins erlendis.
2 milljónir dollara
i vaxtargreiðslur
Samkvæmt heimildum er álitið að
landið verði að greiða allt að tveimur
milljörðum dala í erlendar afborg-
anir á næstu fjórum mánuðum, þar
af eru ellefu hundruð milljónir gjald-
fallnar í byrjun apríl.
Argentína á lítið upp í þessar
greiðslur. Talið er, að til séu um 618
milljónir dollara í erlendum féhirzl-
um og erfitt erað gera sér grein fyrir
því hversu miklar tekjur út-
flutningurinn á eftir að gefa af s£r.
Þó segir Mondelli að hann muni geta
greitt þessar skuldir eða a.m.k.
frestað gjalddögum a6 einhverju
leyti.
Utflutningurinn á nautakjöti er
talinn munu aukast um' 130 þúsund
tonn á þessu ári og hefur þá náð 400
þúsund tonnum vegna aukinnar
eftirspurnar. Vegna mjög góðrar
uppskeru er búizt við því að hveiti-
uppskera og útflutningur þrefaldist í
fimm milljónir tonna.
Vaxandi
nautakjötsframleiðsla
Aukningin á þessum sviðum getur
kannski rétt við tapið á maís- og
sykurútflutningi, sem álitið er verða
um 800 milljón dollara virði minni á
þessu ári vegna kuldakastsins í
desember.
Framleiðendur véla og annarra
iðnaðarvara eru ekki álitnir geta
komið undir sig fótunum fyrr en
síðar á þessu ári vegna þess hversu
þrautpíndir þeir atvinnuvegir eru.
Stórlón nauðsynlegt
Fyrsta skrefið í framfaraátt er
beiðni efnahagsráðherrans til
Alþjóðabankans um 314 milljón
dollara lán sem búizt er við að bank-
inn samþykki, eftir að þing
Argentíny hefur fjallað um fjárlaga-
frumvarpið fyrir árið 1976 sem byggt
er á neyðartillögum nefndarinnar í
fjármálaráðuneytinu.
Þó að Mondelli hafi hrópað á
þinginu ,,Enginn lánar okkur framar
— enginn trúir okkur lengur!” er
álitið að hann hafi náð töluverðum
árangri í að semja um greiðslufre-sti
við bandaríska og vestur-evrópska
banka.
Hrópið úr djúpunum
Þjóðleikhúsið:
NÁTTBÓLIÐ
eða í djúpinu
eftir Maxím Gorkí
Þýðandi: Halldór Stefánsson
Lýsing: Kristinn Daníelsson
Leikmynd og búningar David Borov-
skí
Leikstjóri: Viktor Strizhov.
Það var á dögunum haft eftir
hinum rússneska leikstjóra Náttbóls-
ins, Viktor Strizhov, í blaðaviðtali að
í Þjóðleikhúsinu væri svipað ástatt og
j mörgum leikhúsum öðrum, að þar
væru ýmsii nokkuð góðir leikarar, en
aðrir aftur lakari eins og gengur. Nú
veit ég svosem ekki hvernig þvílík
hreinskilni mælist fyrir þar í leikhús-
inu, enda má það kannski einu gilda.
En heyrt hefur maður þá kenningu
-að vegna nærveru sálar beri að við-
hafa einhverskonar jafnaðarstefnu í
orðum og ummælum um lcikara og
list þeirra, annars geti farið verr...
En hvað sem þessum hégóma líður
Finnst mér að í hinni hversdagslegu
athugun Strizhovs felist um leið
merkileg sannindi. Og það er ljóst að
innsýn þá sem hann hefur í dvöl
sinni hér öðlast í leikhóp Þjóðleik-
hússins hefur honum mætavel tekist
að hagnýta sér í verki. Eftirtekt,
ánægja og beinlínis hrifning áhorf-
andans sem sýning Náttbólsins vekur
í Þjóðleikhúsinu held ég að stafi
ekki síst af því hve þróttmikil, sam-
virk og velvirk áhöfn leiksins, leik-
hópurinn í heild reynist í sýning-
unni. En það helgast aftur af því að
leikstjóra hefur tekist að fá hvern og
einn leikara í hópnum til að leggja
sitt besta af mörkum.
Með leyfi að segja: ég kann ekki að
rifja upp minnisverðari hlutverk
þeirra Gísla Alfreðssonar eða Há-
konar Waage, svo dæmi séu nefnd,
en Andrés lásasmið og þjófinn Vassilí
Pepel í Náttbólinu og Árni Tryggva-
son er ágætur söngmaður. Hér koma
líka ýmsir traustustu leikarar Þjóð-
leikhússins fyrir i skipulega mótuð-
um hlutverkum, skýrt dregnum
mannlýsingum innan ramma þess
litla samfélags sem leikurinn í fyrsta
lagi snýst um: Baldvin Halldórsson,
Ævar Kvaran, Kristbjörg Kjeld,
Bessi Bjarnason, Herdís Þorvalds-
dóttir. Og það er nýtt sem sjaldan
skeður að sjá tvo okkar mikilhæfustu
leikara af þeim sem nú eru í blóma
starfs síns saman á sviðinu: Gísla
Halldórsson og Róbert Arnfinnsson.
Vel má það líka vera að einhverj-
um þyki förumaðurinn Lúkas og
Búbnov hattari „eftirminnilegustu”
persónur sem fyrir ber í Náttbólinu.
En hitt held ég að sé styrkleikamerki
á sýningunni að þar er ekki reynt að
skipa t.a.m. Lúkasi í forgrunn leiks-
ins, beina athygli sér í lagi að honum
sem þó kann að vera freistandi vegna
hlutverksins og „boðskapar” sem þar
má greina.
Það gerist ekki margt í Náttbólinu,
þar er ekki í fyrsta lagi verið að
„segja sögu”. Frumdrög slíkrar frá-
sagnar má að vísu sjá í ástarsögu
þjófsins Vassilís og Natösju, systur
húsfreyju: önnuKristínar Arngríms-
dóttur. Samt er nær að líta á komu,
dvöl og brottför Lúkasar, uppistöðu
efnisins í Náttbólinu.
Förumaðurinn er manngerð sem
freistandi er að kalla „klassískt rúss-
neska”, hann er spekingur með
barnshjarta, maður sem lífið hefur
elt á milli tannanna uns hann er
orðinn lungamjúkur, eins og hann
sjálfur kemst að orði, persónugerving
góðvildar, óbifandi trúar á lífið sjálft
og sigurmátt þess. í náttbólinu hafa
spenntur þegar í upphafi leiksins,
hópurinn sveifiast á augabragði milli
geðshræringa, nötrar af hugaræsingu
með miklum fyrirgangi til orðs og
æðis. í seinni hluta slaknar á spenn-
unni og koma einstakar persónur
leiksins skýrar fram við bakgrunn
hópsins í heild. Þetta er sjúkt,
hysterískt samfélag, það lifir lífi sínu
við ómannleg kjör. En þessi baksýn
persónulýsinga og atburða er um leið
hljómgrunnur hinna stoltlegu orða
um mátt mannsins, vonartraust
leiksins.
Og hljómbotn, bakgrunnur leiks-
ins helgast að sjálfsögðu af mannlýs-
ingum hans, Ijóslifandi einstakling-
unum í samfélagi náttbólsins.
Maxím Gorkí þekkti að sögn náið af
eigin raun hinn öreiga lýð Rússlands
sem hér er lýst. Og því má veita
OLAFUR
JÓNSSON
Leiklist
w
safnast saman ýmisleg úrhrök mann-
félagsins, sem svo eru nefnd, skip-
brotsfólk sem dregist hefur í djúpið
og dregur þar fram lífið við aumleg
kjör.
En gamli maðurinn snertir
streng í hvers manns brjósti, vekur
von um nýtt og betra líf þrátt fyrir
allt. Þær vonir bregðast að vísu fijótt
og vel: von Vassilís um nýtt líf með
Natösju sinni, hins drykkjusjúka leik
ara: Bessa Bjarnasonar um lækn-
ingu... En Satín spilahrappur og
morðingi: Rúrik Haraldsson hendir
boðskap Lúkastar á lofti í frægum
orðum um mátt og tign mannsins,
manninn sjálfan sem hinn æðsta
sannleika, mælikvarða allra hluta.
Sverrir Kristjánsson kemst svo að
orði í leikskránni að Gorkí hafi tekið
trú sína á manninn „við samvistir
með úrhrökum Rússlands... á langri
göngu um órudda vegu þar sem
mannlífið tíðum hafði sokkið dýpst”.
Þá trú leggja þeir út berum orðum í
leiknum Lúkas og Satín. Og hún er í
rauninni lífskvika leiksins, þess litla
samfélags á ystu nöf sem saman
hefursafnast í náttbólinu.
Samfélag fólks í Náttbólinu skiptir
sem sé meira máli en einstaklingarnir
innan þess og afdrif þeirra. Það er
samfélag utangarðsmanna og skip-
brotsfólks sem hvert er sér um örlög,
ná ekki saman, hvort til annars nema
að litlu leyti. í sýningu Þjóðleikhúss-
ins kann boginn að þykja hátt
eftirtekt að hið yfirspennta andrúms-
loft í sýningunni kemur að sínu leyti
heim við samtímaheimild: frásögn
leikhússmannsins Stanislavskís af
heimsókn sinni í þvílíkan gististað
öreiganna, sem birt er í leikskránni.
En af mannlýsingum í sýningunni
skal hér, auk þeirra sem fyrr var
getið, aðeins minnst á afdankaðan
barón og fjársvikara: Erling Gíslason,
torgsölukonuna Kvösnju: Guðrúnu
Stephensen, fjarska trúverðuga
„rússneska” kerlingu, og Nöstju
skækju: Steinunni Jóhannesdóttur,
nærfærna, innilega kvenlýsingu í ein-
faldleik sínum og besta verk hinnar
álitlegu leikkonu sem ég hef séð.
Náttbólið er klassískt verk í rúss-
neskum bókmenntum, verk sem ætla
má að sé fastlega bundið sínum stað
og tíma, öldinni sem leið. Er það nú
víst? Með einfaldri breytingu leik-
myndarinnar í seinni hluta leiksins
var rofin innilokun, einangrun nátt-
bólsins, veittist útsýn yfir óendanlega
víðáttu slíks samfélags. Er það tóm
ímyndun að í þessari mannlífslýsingu
mætist þrátt fyrir allt samtíð og saga,
Maxím Gorkí og Alexander Solsénit-
sín, Lúkas förumaður og Ivan Deni-
sovits?
En hvað sem líður slíkum útlegg-
ingarefnum af leik og sýningu hafa
þeir komið góðu heilli í Þjóðleikhúsið
Viktor Strizhov leikstjóri og David
Borovskí, höfundur leikmyndar: hafi
þeir þökk fyrir komuna.
Það er viðurkennt að iðnaður
hefur notið alltof lítillar athvgli ráða-
manna á undanförnum árum. Jafn-
framt virðist Ijóst að sjávarútvegur
og landbúnaður muni ckki standa
undir jöfnum og örum hagvexti á
næstu árum sem nauðsvnlegur er í
nevzluþjííðfélagi cins og er hér á
landi. Meginhluti þess vaxtar, sem
nauðsvnlegur er, hlýtur að ciga sér
stað í iðnaði. Til þcss að svo megi
verða verður margt að brcytast.
Otflutningsiðnaður crlcndra þjóöa
byggist í fiestum tilfcllum á mjög
sterkum heimamarkaði. Á heima-
markaði hafa iftnfyrirta*kin fengið að
hlaupa af sér hornin og læra af
reynslunni. Þar hefur smám saman
bvggst upp tækniþekking og verk-
kunnátta og fyrirtækin hafa með
árunum lært að beita hagkvæmustu
aðferðum við framlciðsluna og þann-
ig aukið sariikeppnisliæfni sína. Hér
á landi virðist ekki nauðsynlegt að
fara þcssar troðnu slóðir. Markaður-
inn hér á landi er líka í flestum
tilléllum alltof smár til þess að leyfa
slíka tilraunastarfsemi.
Öflug iðnfyrirtæki, sem bvggð eru
á innlendri tækniþekkingu og verk-
kunnáttu, eru ekki hrist fram úr
erminni einungis með því að veita
fjármagn til bvggingár þeirra.
Minna má á það að fyrir u.þ.b. 11
árum var tekin sú ákvörðun að leyfa
minkaeldi hér á landi. Á þessum 11
árum hefur minkum í minkabúum
fjölgað úr ca 900 í 10000, en cnn eru
þessi minkabú rekin með tapi og
framlciðnin eftir hvern mink er of
lág, miðað við það scm hún þarf að
vcra, til þess að framlciðslan borgi
sig. Aöalástæðan fyrir lágri fram-
leiðni er tvímælalaust sú að innlend
tækniþekking er ckki fyrir hendi á
rekstri minkabúa.
Þjóðverjar telja að það þurfi einn
mannsaldur til þess að bvggja upp
nýjan iðnað í sérhverju þjóöfélagi.
Hér er átt við það að uppbvgging
ta*kniþekkingar og reynslu er flókið
og vandasamt verk og er vcrkefni
sem venjulega er levst á heilum
mannsaldri.
Auk þeirra atriða, sem hér að
l’raman eru talin, fjármagns, ta*kni-
þekkingar og verkþekkingar, þarf að-
búnaðm að iðnaði hér á landi að
vera samba*rilegur við aðbúnað í
iðnaðarlöndum umhverfis okkur ef
iðnaður á að þrífast hér.
Erlendir iðnrekendur, sem hingað
hafa komið með það í huga að reisa
hér iðnfyrirtæki, hafa fijótt kynnzt
því að ytri aðbúnaður að iðnfvrir-
tækjum er allur annar en gerist er-
lcndis. Alls konar höft og skattar eru
lögð á framleiðsluna á öllum fram-
leiðslustigurrL Skynsamleg arðsemis-
sjónarmið gilda ekki hér á landi
heldur byggir atvinnureksturinn í
mörgum tilfellum á verðbólgugróða
með allskonar óeðlilegu braski. Hinir
erlendu atvinnurckendur gera því
eitt af tvennu: snúa við og fara heim
tii sín eða krefjast þess að lögum sé'
brevtt til þess að eðlilegur grundvöll-
ur skapist fyrir atvinnurekstur þeirra,
samanbcr Álverksmiðjuna í Straums-
vík og Járnblendiverksmiðjuna á
Grundartanga.
í fimmta lagi er nauðsvnlcgt að
sömu sjónarmið ríki gagnvart upp-
byggingu í iðnaði og í öðrum at-
vinnugrcinum. Þess munu mörg
dæmi að sjávarpláss hafi fengið tvo
skuttogara á undanförnum tvcim til
þrem árum, en ef sama bvggðarlag
hefði haft áhuga á að byggja verk-
smiðju, sem hefði kostað u.þ.b. 1,5
Kjallarinn
Reynir Hugason
skuttogara eða eitt þúsund milljónir í
byggingu, er ha*tt við að þcim hefði
gengið verr að fá fjármagn til þeirra
hluta. Þessu til sannindamcrkis má
nefna að sjóefnavinnsla á Reykjanesi
er búin að vera í athugun um fimm-
tán ára skeið, sykurverksmiðja í
Hveragerði er búin að vera í athugun
um prettán ára skeið, hveitimylla er
búin að vera í athugun í um tíu ára
skeið og svo mætti lengi telja. Ástæð-
an fyrir því að þessi nýiðnaðarfyrir-
tæki hafa verið svo lengi í athugun er
meðal annars sú að inn í hið íslenzka
opinbera kerfi er ekki byggð nein
braut til að beina nýiðnaðarhug-
myndum inn á er þær geti síðan
fylgt allt frá hugmynd til fram-
kvæmdar. Engin kerfisbundin útilok-
un á vonlausum hugmyndum á sér
heldur stað. Þannig er verið að velta
á milli tannanna í tíu til tuttugu ár
nokkrum mismunandi skvnsamlegum
nýiðnaðarhugmyndúm án þess að
nokkur endanleg afstaða sé tekin til
þeirra fyrr en einhver pólitískur
harðjaxl kcmur fram á sjónarsviðið
og hrindir þcim í framkvæmd, oft
meira fyrir tilviljun en vcgna áhuga
á iðnaðaruppbyggingu cða vegna
augljósrar hagkvæmni þeirra.
Revndar komast fæstar hugmyndirn-
ar í framkvæmd en halda þó áfram
að velta áfram og vinda upp á sig um
áratuga skeið. Á þessu þarf að verða
bót hið fvrsta.
REYNIR HUGASON,
Verkfra*ðingur.
/V