Dagblaðið - 09.07.1977, Qupperneq 11

DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 9. JULl 1977.
rekstur er á félagslegum grund-
velli og verður ekki skilinn frá
almennum hagsmunum al-
þýðunnar í hinum ýmsu
byggðarlögum, þó sívaxandi
forstjóraveldi innan samvinnu-
hreyfingarinnar hafi til-
hneigingu að brengla þessum
augljósu tengslum.
Á Norðurlöndum hafa menn
frá öndverðu verið sér meðvit-
andi um samtvinnaða hagsmuni
verkalýðshreyfingar, enda er
náið og markvisst samstarf
milli þeirra. í Noregi er málum
til dæmis svo fyrir komið, að
verkalýðshreyfingin og sam-
vinnuhreyfingin hafa gert með
sér samkomulag þess efnis, að
starfsmenn samvinnufélaga
fara ekki í verkföll, en sam-
vinnuhreyfingin skuldbindur
sig til að greiða jafnan þau laun
sem verkalýðshreyfingin og at-
vinnurekendur semja um á
hverjum tíma. Þetta er
augljóslega geysiöflugt vopn í
höndum verkalýðshreyfingar-
innar, sem getur beinlínis
notað samvinnuhreyfinguna
sem svipu á atvinnurekendur.
Samvinnufyrirtækin eru í full-
um gangi meðan verkföll eru
hjá þeim atvinnurekendum,
sem ekki semja við verkalýðs-
hreyfinguna.
Eg hef aldrei skilið tregðu for-
ustumanna íslenskrar verka-
lýðshreyfingar og samvinnu-
hreyfingar til að fara inná
þ'essa braut, svo augljósir sem
kostirnir eru. Slíkt fyrirkomu-
lag yrði báðum aðiium til
mikilla hagsbóta og mundi
vafalaust stytta til muna hin
löngu og hörðu verkföll sem
verið hafa landlæg undanfarna
áratugi. Það mundi því einnig
koma þjóðarheildinni til góða.
Eg á bágt með að trúa því að
forystumenn hreyfinganna sjái
ekki í hendi sér kosti þessa
fyrirkomulags, enda hefur það
gefist mjög vel í Noregi, svo
tregðan hlýtur að stafa af ein-
hverjum annarlegum hvötum,
sem eru máttugri en einföld
rökhugsun. Hér er alls ekki um
að ræða að samvinnuhreyfing-
in gangi skilyrðislaust að kröf-
um verkalýðshreyfingarinnar.
heldur einungis að hUn skuld
bindi sig til að greiða þau iaun
sem verkalýðshreyfingin semur
um við samtök atvinnurekenda
eftir að samningar eru um garð
gengnir. Það gerir hUn hvort eð
er að samningum loknum, en
ávinningurinn er í því fólginn
að ekki kemur til vinnu-
stöðvunar meðan á samningum
stendur Ekki tapar samvinnu-
hreyfingin á því og þá ekki
heldur starfsfólk samvinnu-
fyrirtækja.
Einungis einu sinni í 75 ára
sögu samvinnuhreyfingarinnar
hefur hUn að eigin frumkvæði
komið til móts við verkalýðs-
hreyfinguna í kjarasamning-
um. Það var vorið 1961, þegar
verkafólk hafði orðið fyrir stór-
felldri kjaraskerðingu, en
Vinnuveitendasamband Islands
hafnaði öllum sanngjörnum
leiðréttingum eins og fyrri
daginn. Þá samdi samvinnu-
hreyfingin ein um 10%
kauphækkun. Það varð til þess
að Vinnuveitendasambandið
varð að sætta sig við samskonar
lagfæringu á laununum. Vitan-
lega varð ,,viðreisnarstjórn“
Alþýðuflokks og Sjálfstæðis-
flokks æf og gerði samvinnu-
hreyfingunni ýmsar skráveifur
í hefndarskyni (sumar þeirra
raunar mjög afdrifaríkar), en
hér hafði í fyrsta og eina skipti
verið sýnt svart á hvítu, að sam-
vinnuhreyfingin og verkalýðs-
hreyfingin eru i raun tvibura-
systur sem sameiginlega eiga
að gæta hagsmuna sama fólks:
verkalýðshreyfingin með því að
tryggja vinnandi fólki mann-
sæmandi laun, og samvinnu-
hreyfingin með því að stuðla að
því að ávextir daglegs erfiðis,
lífsnauðsynjarnar, verði öllum
tilkvæmilegar á sanngjörnu
verði.
Starfsmenn samvinnufélaga
um land allt hafa stofnað félög
og myndað með sér Lands-
samband íslenskra samvinnu-
starfsmanna. Þetta samband og
einstök félög þess eiga hiklaust
að slíta öllu sambandi við Land-
samband íslenskra verzlunar-
manna og Verzlunarmanna-
félag Reykjavíkur og gerast
sjálfstæður samningsaðili inn-
an Alþýðusambands Isiands.
Vinnumálasamband samvinnu-
félaganna á sömuleiðis að rjUfa
tengslin við Vinnuveitendasam-
band tslands, og síðan ættu LlS
og Vinnumálasambandið að
taka höndum saman og berjast
fyrir því að tekið verði upp hið
norska fyrirkomulag. Þaé yrði
verkalýðshreyfingunni ómetan-
leg lyftistöng og landslýð öilum
til ómælanlegra hagsbóta. Með
þessu móti einu skýrast línurn-
ar milli hagsmuna alþýðunnar í
landinu og hagsmuna einka-
gróðans, sem í krafti glundroð-
ans hrekja þjóðfélagið si og æ
Utí þarflaus verkföil og glæp-
samlega verðbólgu.
Sigurður A. MagnUsson
rithöfundur.
manns): „Hvað haldið þið að
þeir séu, þessir litlu tindrandi
Ijósneistar, sem birtast á nætur-
hvelfingunni?" Svörin voru
mismunandi, en sá sem komst
næst því rétta sagði: „Það er
eitthvert glóandi efni, langt í
burtu.“
Yfirleitt virðast menn halda,
ef þeir þá hugsa nokkuð um
það, að stjörnur séu eitthvað
sem tilheyri sólhverfinu okkar.
SU hugsun, að um sé að ræða
órafjarlægar sólir virðist fjarri
hugum ótrUlega margra manna
hér á landi. Ef til vill er það
áhugaleysi sem veldur þessu,
en það finnst mér einkennilegt
áhugaleysi. Stjörnufræðin er
elzt allra vísindagreina
mannkynsins. Frá örófi alda
hafa menn litið til stjarna í
undrun og efa og velt fyrir sér
hvernig sambandinu milli
þeirra og okkar og alls þess er
lifir og hrærist hér á jörðu, sé
háttað.
í Bretlandi hefur verið
sýndur í sjónvarpsstöð BBC
fræðsluþáttur sem fjallar um
stjörnufræði og geimferðir.
Þáttur þessi heitir Sky at night
og hefur nU gengið í 20 ár
mánaðarlega við miklar vin-
sældir. Ætla má að brezkur al-
menningur sé töluvert fróður í
þessum málum og mun fróðari
en íslenzkur almenningur.
Til þess að geta skilið, þó
ekki sé nema að litlu leyti, þær
hugmyndir sem nU eru uppi um
hugsanlegt samband við vits-
munalíf á öðrum hnöttum
verða menn að bUa yfir lág-
marksþekkingu á sínu eigin sól-
hverfi og stjarnheiminum þar
fyrir utan. Ef einhver skyldi
hugsa sem svo að það skipti nU
ekki miklu máli hvort menn
viti eitthvað um stjörnur eða
ekki, þá er þvi til að svara, að
fyrir utan það hvað þetta er
spennandi og skemmtilegt
áhugamál, þá er þýðing alls
þe.ss mun meiri en sennilega
flestir ímynda sér. Mun verða
leita/.t við að sýna fram á það
síðar í þessum greinum.
Vísindaleg
niðurstaða
Almennt líta stjörnu-
fræðingar og aðrir vísinda-
menn svo á að ekki muni
finnast vitsmunalíf á öðrum
jarðstjörnum (plánetum) en
jörðinni sjálfri í okkar sól-
hverfi (ath. sólhverfi er betri
orðmyndum en sólkerfi, vegna
þess að það felur frekar í sér
hugmynd um hreyfingu). Þar
með er ekki sagt að ekkert líf sé
á þeim.
Fundizt hafa lífræn efnasam-
bönd Uti í geimnum og eins í
loftsteinum sem fallið hafa til
jarðarinnar. Og ekki er talið
ólíklegt að þau kunni að finnast
á Mars (vísindamenn deila enn
um það hvort Víkingur hafi
fundið líf á Mars eða ekki) eða
JUpíter og ytri jarðstjörnum og
svo ef til vill á Titan, stærsta
fylgihnetti Saturnusar (vitað
er að eitthvert gufuhvolf er á
Titan). En ef leita skal eftir
háþróuðu lífi verður að öllum
likindum að fara Ut fyrir sól-
hverfið.
A fyrri hluta þessarar aldar
fór áhugi stjörnufræðinga að
beinast meir að rannsóknura á
sjálfum stjörnunum, frekar en
jarðstjörnum okkar eigin sól-
hverfis (eins og t.d. Mars og
JUpíter) og jafnframt tóku að
þróast hugmyndir um það
hvernig sólhverfi yrðu til.
Smám saman komust vís'inda-
menn að þeirri niðurstöðu að
myndun sólhverfa væri næsta
fátíð, jafnvel svo að hugsanlegt
var talið að okkar eigið sól-
hverfi væri það eina i allri
Vetrarbrautinni (100.000
milljónir sólna). Má nærri geta
hvílík áhrif þetta hlaut að hafa
á skoðanir manna á lifi utan
jarðarinnar. Ef engin önnur
sólhverfi voru til en okkar eigið
þá kom ekki til greina að til
væru háþróuð mannfélög eða
vitsmunalíf yfirleitt annars
staðar en hér á jörðinni. SU hin
gamla trUarhugmynd, að
maðurinn væri einstakur í allri
veröldinni, fæddist á ný.
NU er öldin önnur og
skoðanir stjörnufræðinga og
annarra vísindamanna hafa
gerbreytzt á árunum eftir 1950
eða svo og fram til þessa dags.
NU segja þeir að afar miklar
likur séu á því að myndun sól-
hverfa í líkingu við okkar sé
regla en ekki undantekning.
Það væri unnt að skrifa margt
og mikið um nýjustu kenningar
um myndun sólhverfa og
hvernig sanna má tilveru reiki-
stjarna annarra sólhverfa, en
það verður að bíða betri tfma.
Við skulum heldur athuga hver
áhrif þetta hefur haft á afstöðu
manna til lífs utan jarðar.
Ný viðhorf
Sem dæmi um hin nýju við-
horf má nefna skýrslu sécstakr-
ar nefndar stjarnfræðideildar
hins bandaríska visindafélags
(U.S. National Academy of
Science), en nefndin hafði
verið beðin um að gera áætlun
fyrir áttunda áratuginn um
helztu verkefni á sviði stjörnu-
fræðinnar. t skýrslunni leggur
nefndin sérstaka áherzlu á leit
að vitsmunalífi utan jarðar-
innar (takið eftir — vitsmuna-
lifi, ekki bara lífi).
Þá má nefna að árið 1973 var
annarri geimflaug, Pioneer 11.,
skotið Ut Ur sólhverfinu með
sams konar táknsendingu frá
mannkyni jarðar og var á
Pioneer 10.
En gleggsta dæmið um hinn
breytta tíðaranda, um hina
breyttu afstöðu vísindamanna
gagnvart vitsmunalífi utan
jarðarinnar, er alþjóðlega
visindaráðstefnan sem haldin
var í Byurakan I Armeníu árið
1971. Meðal þátttakenda voru
ýmsir fremstu vísindamenn
Sovétríkjanna og Bandaríkj-
anna, auk nokkurra annarra
ríkja. Niðurstöður ráðstefn-
unnar voru m.a. þessar:
1. Gagnmerkar uppgötvanir
sfðustu ára á sviði stjörnu-
fræði, líffræði, tölvuvísinda
og Utvarpseðlisfræði hafa
flutt sum þeirra vandamála,
er varða menningarsam-
félög utan jarðarinnar, af
plani hugmyndafræðinnar
inn í raunhæfan heim til-
rauna og athugana. í fyrsta
sinn í sögu mannkynsins er
nU mögulegt að gera alvar-
legar tilraunir og kannanir á
þessu grundvallar-
þýðingarmikla máli.
2. Þetta verkefni kann að hafa
djUpstæða þýðingu fyrir
framtfðarþróun mannkyns-
ins. Náist samband við
mannfélög á öðrum hnöttum
mun það hafa gífurlega
þýðingu fyrir vísindalega og
tæknilega möguleika manns-
ins. Slík uppgötvun myndi
örugglega hafa áhrif á alla
framtfð mannsins. Hin hag-
nýta og heimspekilega þýð-
ing þess að ná velheppnuðu
sambandi við mannkyn utan
jarðarinnar væri svo geypi-
leg, að hUn myndi réttlæta
það þótt eyða þyrfti miklum
fjármunum 1 slíkar til-
raunir.
Það er engum blöðum um
það að fletta lengur. Stórkost-
legt verkefni er komið á dag-
skrá hinna háu vísinda. Eftir er
að sjá hvernig til tekst. Hvernig
má hugsanlega ná slfku sam-
bandi? Það skulum við reyna að
athuga dálftið betur sfðar.
Kjartan Norðdahl
flugmaður