Dagblaðið - 28.11.1977, Blaðsíða 12

DACBI.AÐIÐ. MANUDACUR 28. NÓVKMBKR 1977
12
r
Onnur ritstörf
Jóhann S. Hannesson
Ferilorð, ljóð
Almenna bókafélagið 1977
Jóhann S. Hannesson hefur
löngum farið sínar eigin leiðir
og haft lag á að koma mönnum
á óvart, þannig að ýmsum hefur
stundum þótt nóg um. Sem
skólamaður hefur hann beitt
sér fyrir því að móta ný og
fersk viðhorf til námsins al-
mennt og stuðla að auknum
sveigjanleika „kerfisins" og
auknu sjálfstæði nemenda
innan þess, og í útvarpsþáttum
sínum um íslenzkt mál fyrir
nokkrum árum fór Jóhann
heldur ekki troðnar slóðir, því i
stað hefðbundinnar predikunar
um rétt mál og rangt var leitazt
við að skoða hlutina í
þ.ióðfélagslegu samhengi. Og
pegar nú Jóhann geTur út ljóða-
bók er því eins gott að vera á
varðbergi, því aldrei er að vita
upp á hvaða sérvizkum hann
kunni að taka í Ijóðagerð. Að
vísu koma ljóð Jóhanns
mönnum ekki með öllu í opna
skjöldu því nokkur kvæði eftir
hann hafa áður birzt I blöðum
og tímaritum.
Curriculum vitae
Sjálft heiti bókarinnar,
Ferilorð, orkar strax nokkuð
skringilega og stingur allmjög I
stúf við þau kliðmjúku,
náttúrurómantísku heiti, sem
ljóðasmiðir eru vanir að prýða
bækur sínar með og virðist
ætlað að slá á einhverja sér-
staka strengi í brjóstum
væntanlegra kaupenda eða les-
enda. Af káputeikningu mætti
helzt ætla að í heitinu sé átt við
hringferla í stærðfræðilegum
skilningi en þegar menn opna
bókina sjálfa og reka augun I
yfirskriftir hinna einstöku1
kafla hennar: „Aldur,
Menntun, Kmbættisstörf, Rann-
sóknir og fræðimennska“, mega
þeir ráða, að með ferli sé átt við
hinn svonefnda æviferil eða
curriculum vitae, sem menn
þurfa að kunna skil á og hafa á
reiðum höndum, ef þeir ætla
sér að sækja um einhverja
stöðu eða starf. Ekki held ég þó
að ástæða sé til að skoða bókina
sem einhvers konar umsókn
höfundar um sæti á skáldabekk
eða aðrar mannvirðingar en
hins vegar mætti ef til vill að
sumu leyti líta á hana sem
uppbót eða bragarbót við
embættisferilinn, jafnvel sem
nokkurs konar hefnd fyrir ýmis
leiðindi sem embættisstörfum
hljóta að fylgja.
í samræmi við það að kvæðin
eru ort á tuttugu ára tímabili og
við ýmsar aðstæður á ofan-
greindum æviferli eru þau
mjög margvisleg bæði að formi
til og efnislega og bókin hefur
ekki yfir sér þann sterka heild-
arsvip sem skáldum, sem
einbeita sér af alefli að
yrkingum, er fremur gefið að
ná I sínum bókum. Sum þeirra
eru til að mynda íburðarmikil
og felld undir dýra hætti eins
og sonnettu, önnur eru undir
„sjálfkvæðum" háttum ýmsum
og enn önnur eru órímuð með
öllu og lausari í byggingu, — í
sumum birtist hugsunin nakin
og umbúðalaus en I öðrum er
hun færo I búning náttúru-
mynda eða líkingamáls.
Þótt Jóhann briótist f
kvæðum sínum ekki inn a nein
ný og ókönnuð svið, ljóðrænnar
tjáningar er yfir þeim ferskur
og hressandi blær og
1 kennslubókum er það talið
til merkari viðburða mannkvns-
sögu þegar þýskum gullsmið,
Jóhanni Gutenberg, datt I hug
að búa til lausa prentstafi.
Þessi einfalda hugmynd varð
til þess að þekkingog visKatóku.
að streyma með margtoidum
hraða frá manni til manns og
frá landi til lands. Það voru
ekki aðeins fagurfræði og vís-
indi, sem breiddust milli lærðra
manna, heldur lærði almenn-
ingur að lesa og það fyrirbæri
tók að bæra á sér að prentað
mál fór að hafa áhrif á hug-
myndir og skoðanir fólks.
Svo mikla trú fékk almenn-
ingur á prentuðu máli að fram
á þessa öld og jafnvel fram
undir heimsstyrjöld var til fólk
sem trúði því ekki að lygi stæði
á prenti. „Prentið lýgur ekki“,
varð að orðatiltæki.
Dagleg lygi
EJftir ao Flokkapólitík tók á
sig núverandi mynd var fyrst
farið að nota prentlistiná til
daglegrar lygi hér á landi. Eftir
að stjórnmálaflokkarnir eign-
uðust málgögn hefur megin-
þorri landsmanna fengið dag-
legan skammt af lygi. Lygin
hefur orðið dagleg neysluvara.
Lygi dagblaða birtist reglu-
legast í þjóðmálaumræðu. I
sambandi við lygi I þjóðmála-
umræðu er það einkennandi
hvað uppsetning hennar verður
lágkúrulegri með hverju ári.
Hæfir oft hvað öðru, mál, stíll
og innihald.
Þessari daglegu lygi dag-
blaða má skipta í grófum drátt-
um í þrjá flokka. Hér verða
tilgreind af handahófi þrjú
ómcrkileg dæmi um þessar
lygagerðir. Þessi dæmi eru frá
síðustu mánuðum og dæmigerð
fyrir það siðferðisstig sem
blöðin eru á og þá virðingu sem
þau bera fyrir lesendum sínum.
Fyrsta dæmið er um meðferð
á staðreyndum í texta. 1 Þjóð-
viljanum birtist fyrir nokkru
leiðari þar sem rætt var um
hugsanlegt stjórnarsamstarf
Alþýðubandalags við aðra
flokka eftir kosningar. Eftir
nokkrar vangaveltur leiðara-
höfundar kemst hann að þeirri
niðurstöðu í texta, sem hverju
læsu barni er auðskilinn, að
það sé sístur kostur að leggjast
í sæng með höfuðóvininum,
Sjálfstæðisflokknum. Strax
daginn eftir er þessari stað-
reynd snúið við I Tímanum og
sagt að Alþýðubandalagið vilji
endilega fara I samstarf við
Sjálfstæðisflokk. Þjóðviljinn
gerir tilraun til að leiðrétta
næsta dag og birtir aftur leiðar-
ann og er hann úr sögunni.
Hins vegar heldur samstarf Al-
þýðubandalags og Sjálfstæðis-
flokks áfram í Tímanum og er
endurprentað þar og I öðrum
blöðum dag eftir dag eins og
gangandi stef í lygatónverki.
Þetta dæmi er þannig vaxið
að hver og einn getur flett
blöðum og komist að hinu
sanna. Þetta er aðeins dæmi um
það þegar texta er snúið við og
skákað í því skjóli að fólk lesi
aðeins eitt blað og trúi þess
vegna lyginni.
Dæmi um annars konar lygi
'eru skrif blaðanna um bygg-
ingu Þjóðvilja húss. Þessi skrif
mundu trúlega fylla væna bók.
Öll eiga þessi skrif það sam-
eiginlegt að væna þá Þjóðvilja-
menn um einhvers konar
óheióarleika í fjáröflun til
byggingarinnar. Ekki er að
finna eina einustu setningu eða
fullyrðingu sem staðið hefur
verið við eða sönnuð hefur
verið.
Þetta er önnur tegund af lygi
sem felst í því að setja fram
fullyrðingar án sannana.
Þriðja tegund lygi sem lang
algengust er í blöðum er þegai
sannleikur er sagður en aðeins
notaður hluti hans.
Þessa lygi nota öll blöðin nær
daglega. Dæmi um þessa
tegund lygi er frásögn blaða af
því hvað nýgerðir kjarasamn-
ingar BSRB kostuðu. Þar
munaði um helming eftir blöð-
um. Allar tölurnar voru vísast
réttar. Lygín fólst I því út frá
hvaða forsendum reiknað var
og hverju var sleppt. Sllka lygi
er hægt að standa við I einhliða
rökræðum og þessa lygi nota
blöðin til að þvæla málefnum
fram og til baka þangað til les-
endur eru orðnir algjörlega
ringlaðir og fylgja þá oftast
þeim sterkasta að útgáfumagni
eins og skynlausar skepnur.
Þessi tegund af lygi gefur
stjórnmálamönnum frið fyrir
gagnrýni almennings. Sérstak-
lega á það við ef málefni sem
um er fjallað eru ekki I augsýn
þannig að fólk geti notað þreifi-
skyn og sjón til að mynda sér
skoðun. Góð dæmi um þetta er
Krafla og Víðishús.
Krafla stendur í óbyggðum
og árum saman var enginn
verulegur þrýstingur frá al-
menningi vegna þeirrar
heimsku sem þar var á ferð-
Sameinumst í barátt-
unni gegn verðbólgunni
ÍTALSKAR
KLUKKUR
Fomargerðir
ÍTALSKAR NÚTÍMA-
KLUKKUR
Viö höfum aldrei
boðið stærra úrval
Kinkaum boð
SiiouiiMltten
Stórtjrpavenkft
Iðiiaðarhúsið
Ingóll'sslraUi
Það er nú ljóst, að miítekisf
hefur algjörlega að stöðv|i
verðbólguna hér á landi og við
munum hrapa fram af brúninni
ef við ekki tökum höndum
saman til þess að finna leiðir til
björgunar. Víxlhækkanir á
vörum, þjónustu, launum og
öðrum kostnaði er það sem við
blasir í stórauknum mæli við
óbreyttar aðstæður. Eg fullyrði
að sjálfstæði þjóðarinnar er hér
í hættu og jafnframt hyrninga-
steinar lýðræðisins hér á landi.
Ég mun hér á eftir gera
nánari grein fyrir þessari
fullyrðingu minni en fyrst vil
ég vitna í tvo heimskunna hag-
fræðinga er báðir hafa hlotið
Nobelsverðlaun í hagfræði.
Paul A. Samuelsson segir svo
um verðbólguna í bók sinni
Exonomics: Hægfara hækkun á
verðlagi er nokkuð auðleysan-
legt vandamál. En þegar sér-
hver hækkun á verðlagi leiðir
óhjákvæmilega til hækkunar
launa og kostnaðar, sem aftur
hækkar allt verðlag á vörum að
nýju, þá getum við auðveldlega
lent í illviðráðanlegri óða-
verðbólgu. Afleiðingarnar geta
orðið hörmulegar, og eru víti til
varnaðar I þeim efnum örlög
Þýskalands árin 1920-1923 og
síðar hentu sömu örlög i Kína
og Ungverjalandi. öll fram-
leiðsla lamast og öryggi
almennings er í hættu. Allar
etgnir stórs hóps einstaklinga
og fyrirtækja þurrkast út, þar
sem peningar verða algjörleg"
verðlausir. Aðalóttinn í dag er
þó sá að stöðugar víxlhækkanir
léiði snögglega til óða-
verðbólgu, sem mjög erfitt
reynist að ráða við, enda þótt
sem betur fer þurfi ekki að
koma til algjörs hruns.
Er Milton Friedman veitti
viðtöku Nóbelsverðlaunum í
hagfræði, varaði hann í ræðu
sinni við verðbólgunni og þeirri
hættu sem henni er
óhjákvæmilega samfara, þ.e. að
lýðræðið væri í hættu og þá um
leið réttur manna til þess að tjá
sig og frelsið til athafna skert
að sama skapi eða stöðugt
háðara þeim, sem með völdin
fara á hverjum tíma.
Ríkisstjórn og Alþingi
róða ekki við vandann
Núverandi ríkisstjórn
hefur því miður ekki tekist að
ná fram samstöðu meðal
þjóðarinnar til þess að taka
föstum tökum á efnahags-
málunum og finna leiðir til
björgunar.
Að mínu mati ræður þar
mestu að af hennar hálfu
virðist hafa skort frumkvæði og
aðhald á sinum eigin gerðum.
Augljóst var að herða þurfti
tökin, draga úr fjáraustri hins
opinbera en ekkert var gert
raunhæft í þeim efnum.
Einnig hefur. af hálfu stiórn-
valda skort allt frumkvæði í því
að gera þjóðinni grein fyrir
hvert stefnir, ef ekki tekst að
snúa við á þeirri óheillabraut
er komst á upp úr 1974 og síðar.
Af engri sanngirni má að
mínu mati kenna verkalýðs-
hreyfingunm um ábyrgðarleysi
í þessu sambandi.
Rétt er að vekja athygli á því
að verðbólga og slæmar efna-
hagshorfur er ekkert alíslenskt
fyrirbrigði, sem aðrar vestræn-
ar þjóðir hafa ekki þurft að
glima við undanfarin ár.
Eftir októberstyrjöldína
1973 milli ísraels og nokkurra
Arabaríkja, þá stórhækkuðu öll
olíuríki heims verðið á fram-
leiðslu sinni, með þeim af-
leiðingum að veruleg verðbólga
upphófst í nær öllum löndum.
Öllum vestrænum lýðræðisríkj-
um hefur nú tekist eftir harða
baráttu að stöðva verðbólguna
eða draga úr henni verulega. I
þessu sambandi hefur verið
gripið til m.a. eftirfarandi
ráðstafana: 1) Dregið úr fjár-
festingu hins opinbera og
komið á hagræðingu í opinber-
um rekstri. Minnisstæðar eru i
þessu sambandi fréttir frá Dan-
mörku og Englandi þar sem
þing viðkomandi landa sam-
þvKKtu róttækan niðurskurð
á fjárlögum. I þessum löndum
fóru jafnaðarmenn með völdin,
en vitað er að þeir aðhyllast
aukin umsvif hins opinbera
undir venjulegum kringum-
stæðum.
2) I llesium tilvikum tókst
góð samvinna við aðila vinnu-
markaðarins, þ.e. atvinnu-
rekendur og launþega um viss-
ar hámarkslaunahækkanir ár
hvert. Af hálfu hins opinbera
var reynt að létta af beinum
sköttum og voru þessar
ráðstafanir teknar til greina
sem liður í kjarabótum og
auðveldaði leiðir til samkomu-
lags.
3) Jafnframt voru vextir
banka hækkaðir og hliðstæðum
fjárhagsráðstöfunum beitt til
þess að draga úr almennri fjár-
festingu, hafin herferð fyrir
auknum sparnaði og minnkandi
neyslu almennings.
4i Ymsar fleiri raostafatm
voru gerðar til þess að stuðla að'
jafnvægi í efnahagsmálum af
viðkomandi stjórnvöldum og
með fullum stuðningi löggjafar-
valdsins.