Dagblaðið - 02.02.1978, Blaðsíða 11

DAOBLAÐIÐ. FIMMTl'DAC.DR 2. FEBRDAR 1978.
IANDDYRIDAUÐANS
11
Thor Vilhjalmsson:
SKUGGAR AF SKYJUM,
ísafold, Reykjavik 1977. 216 bls.
Ni^ ber nýrra vió: komin
Re.vkjavíkursaga frá Thor Vil-
hjálmssyni. Fyrsti hluti þess-
arar bókar af þrem er sagan
Jarþrúður, samtímasaga úr
höfuðborginni. í fæstum orðum
fjallar hún um tildurslega,
hégómagjarna og heimska
borgarafrú og skyndikynni
hennar af listamánni einum.
En auðvitað raska þau ekki
hugsanaferli konunnar að
neinu og að sögulokum fer hún
á ný uppí hjá eiginmanni
sínum, upprennandi stjórn-
málamanni. — Á kápubaki
segir um þessa sögu: ,.Hið
ísmeygilega reykvíska
andrúmsloft í fyrsta þætti
bókarinnar mun v.erða sígildur
kafli í bókmenntum okkar".
Það er nú svo. Líklega
vefðist fyrir þeim sem svo ritar
að skilgreina nákvæmlega ,.hið
re.vkvíska andrúmsloft" í sög-
unni. Sannleikurinn er sá að í
sögum Thors skiptir landfræði-
legt umhverfi minnstu máli.
Sagan af Jarþrúði. gæti gerzt
hvar sem er. Þær ntanngerðir
'sem sagan snýst um, lista-
maðurinn og smáborgarinn eru
aLkunnar úr bókmenntum
héðan og þaðan. Esjan og
Mokkakaffi sem hér er nefnttil
sögu breyta litlu.
SMÁBORGARINN
Sagan af Jarþrúði er skrifuð
í skopstil, eins og „skýrslurnar"
í Foldu um árið. Þó er sá
munur á að í Foldu var skopið
fólgið í stælingum á ákveðnum
stiltegundum (þjóðlegum frá-
sagnarstíl, ferðasögustíl). Hér
er einungis skopazt að borgara-
frúnni. Og leggst þar minna
fyrir höfundinn.
Jarþrúður er innantóm,
hégömleg, dómgreindarlaus.
Slíkir „eiginleikar" tilheyra
konum af þessari stétt í sögum.
Aðeins má spara sér það ómak
að reka þá upp í augun á
lesandanum svo mjög sem hér
er gert. Tökum, af handahófi,
dæmi úr símtali Jarþrúðar við
vi'nkonu sína: „Var ég búin að
segja þér, við Gussý fórum að
sjá þetta nýja þarna hjá þeim í
Þjóðleikhúsinu. Það var sog
gaman. Mikið eru sæt lögin.
Mér finnst það gott að hafa
ekki alltaf þessi þungu leikrit.
Bók
menntir
Þó þetta andlega sé gott þá má
það ekki vera eintómt. Það
verður að vera létt líka. — Ég
segi það með. Á maður kannski
að drepast úr alvöru? Er ekki
nóg af henni samt. Sástu ekki
sæta kjóla?
Þegar konan hefur sængað
hjá listamanninum fer hún að
spyrja hann um karma:
„Trúirðu ekki á endur-
holdgunarkenninguna? Þú ert
ekki trúlaus. Ég trúi því ekki að
þú sért trúlaus. Alniáttugur á
ég að trúa því að þú trúir bara
ekki á neitt. Hefurðu aldrei
farið á fyrirlestra hjá Dalmanni
Ömars?“
í öllum hlutum bókarinnar
eru listamenn fyrirferðar-
miklir. í sögunni af Jarþrúði
kveðst listmálarinn opna
„demantskistu" sína fyrir kon-
unni, en hún „sýgur hann til að
fá eitthvert líf í þessa borgara-
legu tilveru þína sem er
dauðinn sjálfur, timasprengja,
eintóm dauðadæmd lygi“.
A FIOTTA
UNDAN DAUÐANUM
I öðrum þætti er aðalpersóna
listamaður, söngvari sem nefn-
ist Hans Christian. Hann er
íslenzkur að móðerni, á
hollenzkan föður en danskan
föðurafa, „og var skírður mestu
nöfnum sem Stórdanmörk gat
boðið: Hans Christian Frede-
rik.“ Mestur hluti sögunnar
gerist í París, segir af sam-
ræðum á krám, þar sem kemur
við sögu sænsk stúlka ein: „Ég
hugsa bara að þú sért mín týpa,
segir hún; og dýpkaði röddina,
og augnlokin féllu snöggt líkt
og bíll fari hratt um opinn veg í
sólskininu og kemur í skugg-
ann þegar hann fer undir brú,
og kemur aftur út. Þessi upp-
glenntu augu blöstu við honum
einsog tækifæristilboð á sér-
stakri vörutegund. Þetta var
allt samkvæmt fyrirmynd úr
afþreyingarverksmiðjum."
í stíltækni og hugmyndum
þessarar sögu er fátt sent
lesendur Thors þekkja • ekki
mætavel fyrir. Skopi bregður
hér fyrir, og beinist það eink-
um að nokkrum Norðmönnum
sem vilja eigna sér Snorra.
Annars er heimsmynd sög-
unnar eða niðurstaða lituð
ærinni lífsþreytu, ótta við út-
slokknun. Flest er dauðanum
merkt, og skyndikynni karls og
konu breyta engu um það. Að
sögulokum er Hans Christian
orðinn þreyttur á þessum flæk-
ingi og langar vestur í Djúp:
„Mig langar að drekka einu
sinni sólarkaffi fyrir vestan. Og
nú drekk ég ekki brennivín
framar."
AD NJÓTA LÍFS
OG FEGURÐAR
Síðasti hluti bókarinnar eru
stuttar sögur, tíu talsins. Þær
eru nokkuð misjafnar, sumar
aðeins riss. (Viljið þér kaupa
kött, Kappar Hamilkars
konungs). Aðrar sýnast eins
konar angar út úr stærri
verkum Thors. Sérkennilegust
og minnisstæðust þykir mér
Dvergurinn. Þar greinir enn
frá listamanni og nú beint að
honum nöpru háði. Dverg-
skepna þessi hefur konu sér að
ambátt og hún þjónar honum
eins og rakki. En hún hlustar í
blindri aðdáun á ræður hans
um hina miklu sjálfsfórn lista-
mannsins. Að lokuni snýst
sagan upp i ljóðræna stemn-
ingu þar sem dvergurinn og
konan njóta lífsins og fegurðar-
innar, en undir niðri írónían
sem frásögnin af fvrri sam-
skiptum þeirra hefur vakið.
Þetta er saga skrifuð af mikilli
íþrótt.
í heilu lagi bætir þessi bók
litlu við þá mynd sem lesendum
Thors Vilhjálmssonar hafa
löngu gert sér af skáldskap
hans. Hún hlýtur að teljast
hvíldarverk. Vafalaust beitir
höfundurinn tækni sinni og
kunnáttu að stærri viðfangs-
efnum í næstu bók.
Gjöriði svo vel, þarna
er kirkjugarðurinn
Kjallarinn
Þegar niðurrifsmenn í borg-
arstjórn, ríkisstjórn eða öðru
appirati sem fæst við að kaupa
gömul timburhús til slátrunar
eru að svara röksemdum okkar
hinna sem einhverra hluta
vegna er annt um þau hrófa-
tildur þá er viðkvæðið jafnan:
„Hvað viljiði vera að flikka
uppá gamlar fúaspýtur og
kolrvðgað bárujárn?"
En það viljum við náttúrlega
af sundurleituðustu ástæðum
sem engin leið er að fara að
telja upp í því veðurfari sem
hér er.
Nú eru þeir að undirbúa
hérna i miðbænum í Reykjavík
2000 miljón króna klettaborg
með 80 íbúðum, neðansjávar-
bílastæðum og skemmtanahöll
fullri af plastblómum og gerfi-
sólskini.
Þá~veTnrt*eir enn einusinni
þessum röksemdum sinum.
Engum heilvita manni á að
geta verið nein eftirsjá í þess-
um gömlu spýtum og
ryðbrunnu húsgöflum, úr þvi
plássið verður fyllt með glæstu
nýju lífi. Og gamli miðbærinn
rís upp frá dauðum, á manni að
skiljast.
Má ég þá bera fram aðra
lífgunartillögu, vonandi jafn-
góða?
Nokkurhundruð metrum
sunnanvið gamla miðbæinn,
vestanvið Suðurgötuna er til-
valið pláss undir þessa drauma^
borg Ftins ljúfa lifs. Meira pláss
en til er í ntiðbænum.
Ég á við kirkjugarðinn við
Suðurgötu.
Grafiði þúsund bílastæða
kjallara oni kirkjugarðinn,
reisið 100 íbúða kastalaborg á
grunninum með plastblóma-
skemmtistöðum og gerfisól-
skini og bankaútibúum og hár-
snyrtistofum og hamingju-
verslunum á neðstu hæðinni.
Þá flykkjast þangað hjarðirnar
af lúxusfólkinu sem þið teljið
upphaf og forsendu lifsins.
Eða var það ekki meiningin?
„Drottinn rninn!" hrópar fólk
þá uppyfir sig. „Á nú að fara að
raska ró hinna framliðnu?"
Því íslendingar trúa ekki
bara á steinsteypu, heldur líka
á framhaldslífið.
„Og hvað þá með virðinguna
fyrir öllum ættingjunum sem
eru hér að tendra ljós á gröfum
löngu dáinna ástvina hvern
einasta aðfangadag klukkan
fimmtán þrjátíu. Hvað með
helgi einkalífsins?“
Ég svara náttúrlega einsog
sannur niðurrifsmaður:
„Hvað viljiði vera að flikka
uppá gamla, veðraða legsteina,
morknandi beínagrindur og
vatnsósa líkkistur?"
En þá bregður svo við að eng-
um finnst röksemdin beysin,
allrasíst þeim sem áður góluðu
hæst um gamlar fúaspýtur.
Hvernig víkur því við?
Varla er svona miklu
eðlilegra að bera virðingu fyrir
morknandi beinum og vatnsósa
likkistum forfeðra vorra en að
vilja meta, annast og varðveita
handaverk þeirra — til að
mynda húsin.
Hvernig skyldi annars standa
á þessari hræsni?
Hún er raunar ekkert
öðruvísi en önnur hræsni — til
orðin þegar drullugir hags-
munirnir þurfa að setja upp
heilagt andlit, greindarlegt
andlit ellegar 'sannfærandi
andlit.
Kjarni málsins er falinn
bakvið þetta andlit hræsninnar.
Væri landið í kirkju-
garðinunt einkaeign og mið-
bæjarkvosin almenningur,
nómansland, þá mundi dæmið
að sjálfsögðu snúast við. Eigna-
fólkið mun þá leyfa okkur að
kalla gömlu húsin órjúfanlegan
helgidóm, grafirnar yrðu í
munni þess fáfengilegt drasl.
Hér er semsé ekkert heilagt
nema eignarétturinn. Og
rétturinn til. að láta eignina
margfaldast.
Svona einfalt er þetta.
Ágreiningurinn um verndun
eða niðurrif húsanna í miðbæn-
um er djúpstæðari en svo að við
höfum leyfi til að láta hræsni
og gerfiröksemdir stjórna
umræðunni.
Réttur landeigenda til að
makka við arkítekta um marg-
földun eignanna er ekkert
heilagri en grafarró forfeðra
okkar; né er hann heilagri en
rétturinn til að varðveita
handaverk þeirra sömu for-
feðra. Allrasíst er hann þó
heilágri en réttur þeirra sem
vilja búa og starfa í þessu
gantla umhverfi nú og fram-
vegis, fremur en í verðbólgnu.
uppáþrengjandi og for-
heimskandi umhverfi þeirra
steinsteyputrúarmanna.
Mál þessi verður að ræða á
mannsæmandi grundvelli.
Niðurstaða þannegin umræðu
getur raunar ekki orðið nema
ein:
Hér þarf tafarlaust einhvers-
lags slysavarnalög til að vernda
okkur fyrir mannskemmandi,
hræsnisfuliu ofbeldinu sem
hvarvetna þrífst i skjóli þeirrar
trúar að eignin sé henög og
ekkert heiiagt nema hún og það
ÞorgeirÞorgeirsson
sem henni þóknast að helga
hverju sinni.
Þeim hugsunarhætti verður
að breyta.
Þorgeir Þorgeirsson
rithöfundur.