Dagblaðið - 17.03.1978, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 17. MARZ 1978. .
11
Um þaö má taka mörg dæmi,
bæði smá og stór, bæði saklaus
og alvarleg. Saklaust dæmi er
svokölluð skiptivinna iðnaðar-
manna, sem mjög er stunduð.
Þeir sem kunna til húsbygginga
vinna hverjir fyrir aðra og auka
þar með tekjur sínar og eignir
án þess það komi nokkurs
staðar fram, þó svo aðrir þurfi
'a<T geta um 'slfkt á skýrslum.
Þetta er auðvitað dæmi af sak-
laujsari tegundinni og enda ekki
sjáanlegt að við þessu sé neitt
að gera. En eignaaukning er
þetta samt. — Freistingar eru
miklar til þess að greiða ekki
hinn firnaháa söluskatt. Þar fer
fram gríðarleg þjónusta, sem
hvergi kemur fram. — Fram-
kvæmd og eftirlit með tekju-
skatti hefur verið þannig, að
miklir fjármunir koma aldrei
fram. — Frumstæð áfengislög-
gjöf hefur leitt til verulegrar
bruggunar í heimahúsum, án
þess það komi nokkurs staðar
fram. — Sennilega hverfa þó
stærstar fúlgurnar þar sem
neyzla og önnur eyðsla þeirra
sem eiga fyrirtæki — með
bankahjálp — er skráð sem
rekstrarkostnaður. Við getum
ekki lengur lokað augunum
fyrir því, að þær upphæðir sem
hverfa með þeim hætti eru
mjög verulegar.
Þetta eru aðeins nokkur
dæmi. Kjarninn er samt sá að
hjá okkur blómstrar neðan-
jarðarhagkerfi, hagkerfi fyrir
utan hagkerfið. Það hefur
gjarnan verið viðkvæði þeirra
sem um þessi mál fjalla að
segja, að þó svo einhver brögð
séu að slíku þá taki því ekki að
eyða á það löngu máli, hér sé
ekki um þjóðhagslegar stáerðir
að ræða. Svo kann að hafa verið
fyrir áratug. En það er ekki
lengur. Það þarf ekki annað en
líta í kringum sig til þess að
sannfærast um það, að hér er
um þjóðhagslegar stærðir að
ræða. Það er til dæmis vel þess
virði að velta því alvarlega
fyrir sér hvort atvinnurekstur-
inn gefi ekki í stórum stíl upp
rangar upplýsingar um sjálfan
sig, beinlínis vegna þess að
stórar upphæðir séu horfnar
áður en dæmið er gert upp. Að
þess vegna reikni Þjóðhags-
stofnun iðulega á röngum for-
sendum — án þess það sé henn-
brjóstvitinu, eins og Guðmund-
ur J. gerði í sjónvarpsviðtali
við Davíð Scheving ekki alls
fyrir löngu. Brjóstvitið getur að
sjálfsögðu verið ágætt en það er
afleitt að ætla sér að styðjast
við það eitt.
Launþegahreyfingin þarf um
margt að breyta um vinnubrögð
til þess hreinlega að ná betri
árangri fyrir umbjóðendur
sína. Hún þarf að taka þekk-
ingu i sina þjónustu í miklu
ríkari mæli en verið hefur.
Kreppulummur og kommafans,
fjandskapur við allan rekstur
og allan ágóða, duga ekki
lengur. Það eru breyttir tímar.
Ef launþegahreyfingin, bæði
heildarsamtök launþega og
smærri einingar, hefði virkari
hagdeild, þá gætu launþegar
sjálfir gert trúverðuga úttekt á
rekstrinum og gert sínar eigin
athuganir á því hvað rekstur-
inn getur raunverulega borgað
í kaup án þess að fara á hausinn
eða setja þjóðarbúið á hausinn
og án þess að taka endalaus lán
erlendis.
Og gríðarlega mikilvægt
verkefni slíkrar hagdeildar
væri að gera á því rækilega
úttekt hversu víðtækt neðan-
jarðarhagkerfi okkar er,
hversu stórar fúlgur_ hverfa
|með einum eðá öðrum háetti
áður en nú er b.vrjað að reikna.
Og hvert þær fúlgur fara. Slik
úttekt þjónaði ekki aðeins
undir heilbrigðan rekstur,
heldur almennt velsæmi og al-
mennt réttlæti.
Það er tímanna tákn að laun-
þegar taki virkari þátt í rekstri
en verið hefur. Bæði gerist það
í gegnum aukið lýðræði og
aukna þekkingu á rekstri. En
til þess að svo megi verða þarf
þekkingargrundvöllurinn að
vera traustur. Upplýsing er
alltaf til góðs. Það þarf varla
mikla innsýn inn í islenzkt sam-
félag til að sjá, að með þekk-
ingu að vopni er hægt að ráðast
til atlögu við neðanjarðarhag-
kerfið — hagkerfið utan við
hagkerfið — sigrast á því og
færa með því mikla fjármuni
frá þeim sem taka þá en eiga þá
ekki og til þeirra sem fyrir
þeim hafa unnið.
ar sök og þó hún annars reikni
rétt.
Og það má mikið vera ef hér
er ekki ein meginskýringin á
því, hvers vegna okkar efna-
hagslíf stendur efnahagslífi
Færeyinga svo langt að baki
sem raun ber vitni. Það er
raunverulegt hagsmunamál
launþega að þetta dæmi verði
gert upp á öðrum forsendum en
áður hefur verið gert.
ÞÁTTUR
LAUNÞEGASAMTAKA
Launþegasamtökin hafa ekki
nógsamlega beitt þekkingu
fyrir sinn vagn. Hagdeild Al-
þýðusambandsins er til að
mynda ný og fáliðuð þótt hún
sé vel mönnuð. Og of margir
forustumenn launþega eru
gamaldags og þess vegna tor-
tryggnir á það að hægt sé að
nýta þekkingu. Margir hverjir
snobba þeir beinlinis fyrir
Niðurstaða síðustu tilrauna
stjórnarandstöðu-forystunnar
til að koma núverandi ríkis-
stjórn frá varð því sú að sam-
eina hinn almenna borgara í
landinu gegn ólögmætum að-
gerðum verkalýðsforsprakk-
anna, enda yfirgnæfandi meiri-
hluti landsmanna sammála
stjórnvöldum um að tími sé
kominn til að taka fyrsta skref-
ið til viðreisnar í því efnahags-
öngþveiti sem að mestu leyti
hefur skapazt vegna kröfu-
hörku og óbilgirni þeirra er í
forsvari eru fyrir stærstu hags-
munahópunum.
FULLVINNSLA HRÁEFNIS
Um það munu flestir sam-
mála að nauðsyn beri til að
skipuleggja fullvinnslu hrá-
efnis okkar tslendinga hér
heima til þess að auka verð-
mæti þeirra vörutegunda sem
við seljum á erlendum markaði.
1 flestum tilfellum þarf til að
koma aukin þekking til þess að
svo geti orðið og á það bæði við
um fiskafurðir og landbúnaðar-
afurðir en einnig á það við um
iðnaðarvörur ýmsar, sem
flokka má undir léttan iðnað,
stundum með innflujtu hrá-
efni.
En þótt þekking sé orðin um-
talsv^rð í landinu-þj^ sívaxandi
hópi sérfræðinga á hinum ýmsu
sýiðútb þfr er méjrntwtln ekki
einhlrt, jafnvel ekki 'sérmennt-
ttnin. ef hön helzt ekki í hendur
vjð slhréýtilegar þárfir neyt-
enda ttro allan heim »g öra
þróun i framieiðsluháttum og
vörukynningu.
A tsland.i, þar sem fiskur er
og hefur verið aðaluppistaða í
lífsviðurværi manna um aldir,
skýtur skökku við að enn er hér
ekki búið um neyzlufisk í verzl-
unum til jafns við þann er
seldur er í löndum sem liggja
langt frá sjó og þar sem fiskur
er þó ekki notaður til mann-
eldis í jafnríkum mæli og hér
er gert, t.d. má taka lönd eins
og Sviss, Luxembourg og önnur
Mið-Evrópulönd, sem verða að
flytja allan fisk í kælivögnum
frá hafnarborgunum til dreif-
Kjallarinn
GeirR. Andersen
ingarstöðva í löndum sínum. A-
sama máta má telja til vanþró-
unar að meiri hluti þess fisk-
afla, sem hér er veiddur, er
fluttur úr landi óunninn. Varla
er hægt að telja það vinnslu
þótt fiskur sé flakaður, þegar
bezt lætur roðflettur, og settur í
vaxbornar öskjur eg flúttur
þannig út til fuHvinnslu í einu
eða öðru foími.-.
Nú ra.vndi margur ætla að
annað væri- ekki mögujegt,
stærsti hiuti okkar markaðar.
Bandaríkjaraaritaður, væri lok-
aður fyrir fiskinnflutning í
öðru formf en hráefni til full-
vinnslu. I það minnsta er okkur
tjáð að svo sé.
Sá er þetta ritar vill þó full-
yrða að á það hafi ekki full-
reynt og svo mikið er víst að til
Bandaríkjanna höfum við flutt
niðursoðnar fiskafurðir og
sýnir það að ekki er lagt blátt
bann við því að þangað sé flutt
annað en fryst fiskflökin.
Og það er á fleiri sviðum fisk-
iðnaðarins sem við drögumst
aftur úr öðrum þjóðum. Ur
fiski er unnin fæða fyrir gælu-
dýr, t.d. hunda og ketti, þó eink-
um fyrir þau síðarnefndu, og er
slík vörutegund eftirsótt í flest-
um vestrænum löndum, þ.á m. í
Bandaríkjunum, og er í háum
verðflokki. — Við tslendingar
höfum nú á nokkurra mánaða
fresti sent sendinefndir til
Nígeríu og fleiri Afríkulanda
til að reyna að ná samkomulagi
um að kaupa okkar skreið, sem
reyndar er orðin fræg að
endemum — og enn liggja
birgðir fyrir um 6 milljarða
króna í landinu!
Þetta hráefni er meðal þeirra
sem nota má í fæðu fyrir gælu-
dýr. Kunnáttu til framleiðsiu
slíkrar vöru skortir okkur að
vísu en hún er fyrir hendi og
annað eins hefur verið kannað
og það hvort til þurfi svo stór-
virk tæki að frágangssök sé að
afla þeirrar þekkingar sem til
þarf eða þá að úrskurða hvort
skreiðin, sem við höfum tekið
svo miklu ástfóstri við, sé ekki
hæf til annars en þess eins að
láta hana liggja hér, sendi-
nefndum og svertingjum að
leik.
Varðandi fullvinnslu hráefn-
is úr fiski og fiskvinnslu yfir-
leitt verður að telja okkur Is-
lendinga meðal þeirra þjóða
sem vanþróaðastar eru I þeim
efnum, hvernig sem á málin er
litið. — Meðan aðrar þjóðir
stefna að fullvinnslu hráefnis
úr sjó, jafnvel 100% fuM-
vinnslu eins ogt.d- Eindusfyrir-
tækið gerir, sitjum við enn í
sama farinu og rétt éftir síðari
heinjsstyrjöld. Vinnsiuaðferðir
eru þær sömu að öóru Ieyti en
því að nú eru til stórvirkari
vélar og mannshöndin kemur
ekki eins mikið við sögu og
áður á hinum ýmsu stigum frá
því fiskurinn er veiddur og þar
til hann hafnar sem flök, roð-
flett eða óroðflett, í vaxbornu
öskjunum.
Til þess að breyting verði hér
á þarf tvennt að koma til. Ann-
ars vegar það að íslenzk stjórn-
völd brjóti blað í samskiptum
sínum við Bandaríki Norður-
Ameríku og önnur vestræn ríki
í blóra við kommúnista og aðra
þá sem vilja binda okkur á við-
skiptalegan klafa við Rússland
og Austur-Evrópu, hefji samn-
ingaviðræður við þessi vest-
rænu ríki, einkum Bandaríkin,
um sölu á öllum okkar fiskafla
til þeirra og í fullunnu ástandi
að eins miklu magni og mögu-
legt er.
Hins vegar þarf að koma til
þekking á því hvernig slíkar
vörur eru unnar í þessum lönd-
um og hvaða vara fullunnin
hentar bezt á hverjum stað.
Slíkt verður heldur ekki gert
nema með því að afla þessarar
þekkingar í viðkomandi lönd-
um. Við höfum tæknilega
menntaða menn að vissu marki
en þá skortir þá fullnaðarþekk-
ingu sem til þarf og með samn-
ingaviðræðum um fiskkaup
verður ávallt að leggja áherzlu
á að hafa aðgang að fullkomn-
ustu tækniskólum eða vinnslu-
stöðvum í viðkomandi landi
fyrir okkar menn sem svo verða
ábyrgir fyrir réttum vinnsluað-
ferðum.
BREYTING Á
EFNAHAGSSKIPAN
Bre.vtirig á skipan efnahags-
mála er meðal þeirra atriða senv
fullvist «á telja að fólk biði
eftir hér bg því fyrr sem stjórn-
vötd géra sér ljóst að alraenn-
ingur tekur hverjura þeiro
breylingum, sem stefna fram á
við, sem.sjálfsögðum, þvf betrk-
Þar seiri nú er unnið að þvl
að gera tillögur um nýja mynt
seðla, vegna hins slæma
ástands núverandi og gildandi
seðla, sem rýrna að verðgildi
með hverjum mánuðinum sem
líður — væri mjög óviturlegt,
svo ekki sé meira sagt, að draga
það að breyta mynteiningunum
með því að skera tvö núll aftan
af krónunni.
Slík breyting er ekki ,,vanda-
samt verk, sem þarf að skoða
mjög vel, áður en ákvarðanir
verða teknar,“ — eins og seðla-
bankastjóri komst að orði í við-
tali ‘við Morgunblaðið nýlega.
Þetta er einföld og fremur ódýr
ráðstöfun og var framkvæmd
hér á landi þegar við vorum
enn fátækari en við nú erum.
Og þótt oft sé klifað á því að
myntbreyting sé „ekki sériega
gagnleg ein sér,“ eins og komizt
er að orði af hagrannsóknar-
stjöra — þá er hún það engu að
síður og meira segja ein sér —
og það vita allir sem vilja vita.
„Þetta verður að gera í sam-
bandi og samfara öðrum efna-
hagsaðgerðum," segja enn aðrir
— en hverjar þær „aðrar ráð-
stafanir" eru vilja fáir nefna,
enda vefst slíkum úrtölumönn-
um venjulega tunga um tönn
þegar eftir er innt.
Það er staðreynd, sem er deg-
inum ljósari, að við það að hafa
hverja mynteiningu verðmeiri
skapast nýtt siðferðismat á fjár-
munum sem er einmitt það sem
vantar tilfinnanlega i þessu
þjóðfélagi.
Vegna hinnar miklu verð-
bólgu er þörfin á útgáfu nýrra
seðla brýn þar sem stærsti seð-
illinn í kerfinu er aðeins brot af
því verðgildi sem hann var
þegar hann var fyrst gefinn út.
Sá nýi tíu þtisund króna seðill,
sem hugsað hefúr véríð að tæki
við, er þegar orðinn of lítill og
le.vsir ekki néma að iitlu leyti
úrþeirFi þörf sem orðin er á
útgáfú stærri myntar i seðium.
Það má þvl ségja að ráðstöf-
unin um endurvakið traust á
gjaldmiðlinurii ■ sé etn þeirra
sem fólk bíðwr eftir Rlkis-
stjórn sú sem nú situr hefur
alla möguleika á aðframkvæma
þessa breytingu, svo og aðrar
sem fyrirsjáanlega veróa til
þess að sporna við því að þjóðin
lendi í kjalsogi kommúnismans,
eins og allar líkur eru á ef það
tækifæri verður látið ónotað
sém. fólkið sjálft er að skapa
stjórnvöldum með andófi sínu
gegn handbendum „öreiga-
gæfu“ á Islandi.
Geir R. Andersen.