Dagblaðið - 21.03.1978, Blaðsíða 14

14
DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 21. MARZ 1978
Sænska skáldið
Harry Martinson
Harry Martinson tilheyrði þeirri
skáldakynslóð í Svíþjóð, sem kölluð
hefur verið öreigaskáldin. Fram á
okkar daga var það nær óþekkt fyrir-
bæri á Norðurlöndum, að alþýðufólk
kæmist til svokallaðra æðri mennta —
og það þótti heldur ekki viðeigandi að
verkamenn, sjómenn eða bændur
fengjust við ritstörf. Hér á landi hefur
þetta verið öðruvísi, eins og við vitum.
—En þegar jafnaöarstefnan— sósíal-
isminn — náði öruggri fótfestu á
Norðurlöndum komst alþyðutræosia i
sæmilegt horf og fátækt alþýðufólk
sótti alþýðuskólana, sem foryustu-
menn verkalýðs- og samvinnu-
hreyfingarinnar settu á stofn. Þar
fengu rithöfundaefni eins og t.d.
Eyvind Johnson, Artur Lundkvist og
Vilhelm Moberg, fræðslu sina og
menntun, og gerðust óráðnir skrif-
finnar og síðar blaðamenn við alþýðu-
blöð og róttæk tímarit Sviþjóðar.
En Harry Martinson átti jafnvel
ekki kost á slíkri skólagöngu. Hann
hafði frá sex ára aldri alist upp á sveit
Það var i Suður-Svíþjóð. Faðir hans
hafði látist frá konu og ungum börn-
um, — og móðirin svo hreinlega gefist
upp á því að halda stríðinu áfram. —
Hún taldi sig eiga um tvo kosti að
velja: stytta sér aldur eða hverfa lif-
andi á brott til ókunnra staða. — Hún
flúði til Ameríku. Til hennar heyrðist
ekki framar. — Börnunum varð að
skipta niður á bæi eins og hverjum
öðrum hreppsómögum. Harry, þetta
gáfaða og viðkvæma barn, lenti fyrst á
misjöfnum stöðum, loks var honum
valinn samastaður á elliheimili, innan
um örvasa gamalmenni og vand-
kvæðafólk.
Harry Martinson ritaði tvær bækur
um uppeldisár sín, skáldsögurnar
Netlurnar blómgast og Leiðin burt. —
Þá fyrrnefndu þýddi Karl Isfeld og
Bók
menntir
JónúrVör
kom hún út hjá Almenná bókafélag-
inu 1958. Einkunnarorð hennar var
þetta:
Ég skalf við
minnæskuarin.
Það voru ekki allir vondir við hann
á elliheimilinu. Hann var sjálfur góður
við þá, sem þar voru hjálparþurfi,
þráði samúð og veitti samúð. Snemma
var hann draumamaður og fróðleiks-
fús. Þetta fátæka fólk lét honum í té
þá litlu fræðslu, sem það gat miðlað.
En fyrsta hugsun hans var: Ég hef
verið svikinn. Hann lét sig dreyma um
ástríki móður sinnar, sem hafði horfið
til framandi lands. Og hann kenndi
mikillar beiskju. — Hvers vegna hafði
móðir hans yfirgefið hann og hin
börnin sín?
Hann lærði að lesa og skrifa, og
nokkuð í reikningi — og gamla fólkið
hafði nógan tíma til að sinna honum,
tala við hann, hlusta á spurningar
hans, svara.
Og svona leið timinn. Strax og hann
var nokkurnveginn vaxinn úr grasi
strauk hann af elliheimilinu — og réði
sig á skip, er sigldu til hinna framandi
landa, þeirra sem hann hafði alltaf
látið sig dreyma um. Og Harry
Martinson kynntist hinum stóra
heimi, löndum hans og þjóðum, lærði
framandi tungur, gleypti í sig allt, sem
hann sá og heyrði, las, las allt sem
hann komst höndum yfir. Þetta varð
hans háskóli.
Árum saman var Harry kyndari á
flutningaskipum. Og I einni af fyrstu
bókum sínum hefur hann t.d. lýst
komu sinni til íslands. Honum gafst
Chevrolet Nova Custom 78
Þinn bíll 15. apríl n.k.,
- sértu hinn heppni áskrifandi Dagblaðsins.
Verðmæti er 4.4 miljönir króna.
Gerstu áskrifandi að Dagblaðinu strax í dag.
v
Áskriftarsími 27022. Opiö til 10 í kvöld.
‘BlABffl
frjálst, úháð dagblað
II. febrúar sl. lést I Sviþjóð Harry
Martinson 73 ára að aldri. Saga hans
var ótrúlegt ævintýri. Það mætti setja
á þessa grein áberandi fyrirsögn:
Niðursetningurinn, sveitarómaginn,
sem varð frægasta ljóðskáld þjóðar
sinnar, sjómaðurinn, kolamokarinn,
sem varð félagi i virtustu lærdómslista-
stofnun Norðurlanda og hlaut loks
mesta heiður rithöfunda, Nóbelsverð-
launin. En saga hans er lika saga um
sjúkdómsbaráttu, um mikil átök, innri
sigra og ósigra viðkvæms manns i
hörðum heimi, um gleði og hamingju-
leysi frægðarinnar.
Þrjú skáld hafa orðið ástsælli með
Svium hin síðasta mannsaldur en
nokkur önnur: Evert Taube, Nils
Ferlin og Harry Martiqson, nú öll
látin.
ekki tækifæri til að sjá annað en
höfnina hérna i Reykjavik, nokkur illa
máluð bárujárnshús í Hafnarstræti og
nágrenni. Hann kom inn á ósjálegt
kaffihús, sem hét Heitt og kalt og
talaði þar við páfagauk. Alla daga var
hann að ryðberja dallinn sinn,
menjubera hann og mála. í bókinni er
þessi setning: Sögueyjan er eflaust
best í bókum.
En það er annars af Harry kyndara
að segja, að hann fór snemma að
senda róttækum blöðum og tímarit-
um í Svíþjóð ferðaþætti, sögukafla og
ljóð. — Og hin upprennandi skáld i
heimalandinu veittu þessum pistlum
og skáldskap athygli, vegna þess hve
óvenju ritfær hann var þessi ungi
víðförli sjómaður.
Og einhverju sinni, þegar Harry
Martinson var i landi, — mig minnir
það væri í Gautaborg, — og var að
biða eftir skipsrúimi, þá bar fundum
hans og Arturs Lundkvist saman. Þeir
hittust á ritstjórnarskrifstofu eins
alþýðublaðsins. Báðir voru að reyna
að selja ritstjóra þess grein eða
kvæði. Með þessum hætti hófst
ævilöng vinátta þessara tveggja
manna, er síðar áttu eftir að verða
meðal merkustu og áhrifaríkustu rit-
höfunda Svíþjóðar, og síðustu ár ævi
sinnar báðir félagar í sænsku akademi-
unni, æðsta lærdómslistafélagi lands
sins.
i kringurn Artur Lundkvist var, er
þeir félagar sáust fyrst, hópur öreiga-
rithöfunda. Og nokkrum árum síðar
gáfu nokkrir þeirra út rit, sem nefndist
Fimm ungir — og með þvi urðu þeir
allir þjóðkunnir menn í Svíþjóð og
viðar um Norðurlönd. Hér er ekki
rúm til að rekja ritferil Harry Martin-
sonar. — Auk ferðapistla sinna fór
hann að birta ljóð og gefa þau út i bók-
um. Og þótt lausamálsbækurnar séu
óvenjulega vel ritaðar, er Harry
Martinson þó fyrst og fremst Ijóð-
skáld. — Og nú við fráfall hans full-
yrðir Artur Lundkvist, að hann hafi
verið mesta Ijóðskáld Svía um sína
daga og segir að Eyvind Johnson vinur
þeirra hafi kallað hann séni.
Hér skal ég ekki leggja orð til, en get
þess aðeins, að enginn erlendur höf-
undur, nema þá kannski Hamsun,
hefur verið mér nákomnari en Harry
Martinson, og engan hefði ég fremur
viljað taka mér til fyrirmyndar en
hann, enda á ég honum þakkir að
gjalda.
Harry Martinson hlaut snemma
mikla lýðhylli í Svíþjóð. Ekki aðeins
alþýðuhylli, eins og fremstu félagar
hans úr flokki öreigarithöfundanna.
Hann var dáður meðal menntamanna
og borgara. Kannski hefur þar nokkru
ráðið, að Harry var ekki I eðli sinu
mikill bardagamaður. Hann var fyrst
og fremst heimspekilega sinnaður.
Ekki fljótur að taka afstöðu. En þegar
hún var tekin var hann bjargfastur.
Harry Martinson var mikill og
áhrifaríkur nýjungamaður i sænskri
Ijóðagerð. Hann hafði kynnst Ijóðum
fremstu skálda heims, ameríkumanna
í suður- og norðurríkjum, bæði í
franska og spænska hlutanum, í
Englandi og nýlendum, ennfremur i
austurlöndum. Hann var alla ævi sína
silesandi og skrifandi.
Ég sagði að Harry Martinson hefði
verið vinsæll með Svíum. En það er
hættulegt að sitja lengi á tindum
hefðar og frægðar. Nýjar kynslóðir
ryðja sér til rúms og kalla þá gamla og
úrelta fauska, sem fyrir eru, ekki síst
þá sem vinsælastir eru. Svo fór hér.
Ungu mennirnir létu sér fátt um finn-
ast þennan sérstæða fagurkera og
undarlega heimspeking. Fyrir rúmum
áratug kom út ljóðabók eftir Harry
Martinson, sem fálega var tekið. Þetta
tók hann mjög nærri sér og missti
raunar móðinn um skeið. Næsta ára-
tuginn lét hann ekkert til sin heyra.
Loks gátu þó vinir hans fengið hann
til að gefa út bók. Skömmu síðar —
1974 — skiptu þeir, hann og vinur
hans Eyvind Johnson, með sér Nóbels-
verðlaununum. — En þessu fylgdi lítil
blessun. Hvorugur var nógu frægur i
hinum stóra heimi. 1 Svíþjóð og á
hinum Norðurlöndum heyrðust
óánægjuraddir. — Eftir þetta bar
Harry Martinson ekki sitt barr. Nú
eru þeir félagar báði^r látnir.
Það skal ég taka fram, að í mínum
huga er ekki nokkur efi um það. að
þessir höfundar áttu báðir skilið að fá
þessi verðlaun, og ég er þess fullviss,
að hefðu þeir tilheyrt einhverri stór-
þjóðanna, myndu fáar athugasemdir
hafa heyrst. Hitt er svo annað mál
hvort þær reglur séu ekki vafasamar,
að Nóbelsverðlaunamenn geti valist
úr þeim tiltölulega fámenna hópi, sem
skipar sænsku Akademíuna, hvort
það megi ekki teljast nægur heiður og
fjárhagsöryggi fyrir ritHöfund, að vera
kjörinn i slíkt heiðurssæti.
J6n úr Vör.
Fóstra óskast
að leikskólanum Staðarborg.
Um hálfs dags starf er að ræða.
Upplýsingar gefur forstöðukona. Sími 30345.
C
3
Verzlun
Verzlun
Verzlun
Húsbyggjendur, byggingaverktakar:
Eigum á lager milliveggjaplötur úr gjalli.
Stærð 50x50 cm. Athugið verð og greiðslu-
skilmála.
JJ
Loftorka sf.
Dalshrauni 8 Hafnarfiröi, sími 50877.
Tilvalinn stóll til fermingargjafa.
Framleiðandi:
Stáliðjan Kópavogi
KRÓM HÚSGÖGN
Smiðjuvegi 5. Kópavogi. Sími 43211
G.G. Innrömmun
Grensásvegi 50, simi 35163, opifl frá kl. 11—6. Áður Njálsgötu
106.
Tökum allt til innrömmunar og aðstoðum við ramma-
val. Strekkjum á blindramma. Gott úrval af útlendum
og innlendum rammalistum. Höfum einnig matt gler og
glært gler. Póstsendum um land allt.