Dagblaðið - 06.02.1979, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 6. FEBRÚAR 1979.
11
glatað íran eða réttara sagt áhrifum
sinum þar.
Talið er að ástæðan fyrir því að
CIA brást svo hlutverki sínu sem raun
ber vitni sé sú að ráðamenn stofnunar-
innar álitu sig nokkurs konar stuðn-
ingsmenn og verndara keisarans.
Hann komst aftur til valda eftir að
CIA hafði steypt stjórn Mossadeks
árið 1953 en þá hafði keisarafjölskyld-
an horfið úr landi í nokkra daga. CIA
mun ekki hafa valdið því að afla siðan
hlutlaegra upplýsinga um raunveru-
lega stöðu keisarans auk stuðningsins
við hann.
Samkvæmt skýrslu nefndar öld-
ungadeildarinnar virðist einnig svo að
ráðamenn í stjórn Carters forseta eigi
einnig sök á því ástandi sem skapaðist
í íran hvað varðar vitneskju Banda-
ríkjamanna. Bent er á að þar sem öll
staða þeirra við Persaflóa var orðin
- meira og meira háð keisaranum hafi
verið orðið erfitt fyrir bandaríska full-
trúa að ræða við andstæðinga keisar-
ans án þess að eiga á hættu að móðga
hann.
1 Ijós kemur að ekki barst nein
skýrsla frá því í nóvember 1975 þar til
í fyrri hluta árs árið sem leið. Ráða-
maður i CIA kvartaði yfir þessu og
benti á að stofnunin vissi meira um
álit andstæðinga keisarans á stjóm
hans fyrir 15 til 20 árum en nú. Þessi
kvörtun virðist ekki hafa haft nein
áhrif og hvorki starfsmenn CIA í lran
né stjórnmálasérfræðingar sendiráðs
Bandaríkjanna þar höfðust neitt að til
að bæta úr þessum upplýsingaskorti.
Árangurinn hefur orðið sá að
Bandaríkjastjórn olli mörgum furðu
með stefnuleysi sínu hvað varðar íran.
Ekki var að sjá að þar væri á ferðinni
einn dyggasti stuðningsmaður þeirra
um langt árabil og mörgum þótti þeir
kóróna skömmina þegar þeir tilkynntu
skyndilega í desember, óformlega þó,
að þeir byggjust fekki við að keisarinn
yrði annað og meira í framtiðinni en
valdalaus toppfigúra í iran. Var þá
ekki liðin nema ein vika eða tvær frá
því að þveröfug stefna hafði verið talin
sú eina rétta i Washington. Þarna
hefur þó ekki verið um annað að ræða
en það að þá varð ráðamönnum ljóst
að of seint væri að grípa til nokkurra
aðgerða til stuðnings keisaranum sem
verða mættu honum til einhvers raun-
verulegs stuðnings.
í uppskrúfað orðskrúð sem aðeins
innvígðir skilja. Þeir flækja málið með
þekkingu sinni i listasögu sem þeir
vefa ísmeygilega inn í trúarsannfær-
ingu sína, þannig að allt fær á sig
raunvísindalegt yfirbragð. Því verður
ekki neitað að þetta getur verið hin
skemmtilegasta lesning og oft á tiðum
hin fróðlegasta, því listfræðingar eru
manna fróðastir í listasögu enda sjóða
þeir sjálfir þá sögu saman.
Lokaniðurstaða heimspekinganna
var sú að annað hvort væru þessir
menningarspámenn af ætt trúarof-
stækismanna eða stórkostlegir grínist-
ar sem enginn skilur, en vísuðu málinu
að öðru leyti til félagsvísindanna.
Þegar félagsfræðingarnir fóru að
kynna sér málið veittu þeir því fljót-
lega athygli að marktækt tölfræðilegt
samband er á milli gæðamats listfræð-
inganna og verðgildis listaverka.
Meðal annarra orða, því betri sem list-
fræðingar telja listaverk því verðmæt-
ari eru þau. Auðvitað eru á þessu
margar undantekningar sem yfirleitt
má rekja til þess að alls staðar eru sér-
vitrir auökýfingar á sveimi sem taka
eigin smekk fram yfir smekk listfræð-
inga, sérstaklega ef um myndir af
þeim sjálfum er að ræða, og eiga þá til
að borga stórar fúlgur fyrir listaverk
sem allir listfræðingar plánetunnar eru
sammála um að eru alls engin lista-
verk. Einnig getur sú sprenghlægilega
staða komið upp að ef ákveðinn lista-
maður verður „heimsfrægur” verður
allt sem hann hefur drullað frá sér
með afbrigðum verðmætt, jafnvel
klósettpappírinn sem hann notaði, og
er þá allt draslið vandlega rammað inn
og hengt upp á stofuveggina. Auðvit-
að þykir flestum sæmilega vel gefnum
listfræðingum þetta lítt félegur and-
skoti, samt sem áður eru þeir sjálfir
óbeinir orsakavaldar að þessu öllu
saman þvi þeir stjórna þvi hvaða lista-
menn verða „heimsfrægir”.
Spurningin er aðeins þessi. Hvernig
hafa listfræðingar öðlast þau völd sem
þeir ótvírætt hafa yfir menningarlífi
þjóðanna? Og hverjir hafa veitt þeim
þessi völd?
Marx-Leninistar yrðu fljótir að
svara: „örugglega ekki almenningur
því honum er yfirleitt meinilla við list-
fræðinga. Það eru auðvitað helvítis
auðvalds-kúk-kleprarnir sem hafa
komið þessari starfsemi í gang. Þeir
,hafa tekið saklausa hugsjónaidjóta i
sína þjónustu til þess að gera ákveðna
tegund veggfóðurs að skemmtilegustu
og jafnframt arðbærustu fjárfestingu
sem hugsast getur fyrir utan frímerki.”
Hins vegar myndu þeir I Heimdalli
segja: „Þetta er lögmál lýðræðisins.”
En hvað sem öllu viskuflæði stjórn-
málaskörunganna liður stendur sú
staðreynd óhögguð að smekkur list-
fræðinga er alþjóðleg formúla sem
tekur mörg ár að læra í háskólum og
hefur ómæld áhrif á peningastreymið I
heiminum. Og það sem skiptir meira
máli fyrir íslendinga; stjómar þvi
hvaða listamenn veröa heimsfrægir.
En eins og allir vita myndu Islend-
ingar selja djöflinum ömmu sína fyrir
þó ekki væri nema eitt stykki heims-
frægan Islending. (Með því skilyrði þó
að sá hinn sami taki það skýrt fram á
alþjóðlegum vettvangi að íslensku
fjöllin séu yndisleg í meira lagi og loft-
ið tærara en orð fá lýst að ógleymdu
vatninu sem er að minnsta kosti besta
vatn í heimi (miðað við fólksfjölda)
jafnvel þó viðar væri leitað).
Það skiptir því miklu máli að þeir
Kjallarinn
Guðmundur
Björgvinsson
sem skrifa gagnrýni á Islandi séu I
góðum samhljóm við hinn alþjóðlega
smekk listfræðinga svo þeir geti sigtað
burtu hismið frá mögulegum heims-
(frægðarkandidötum. En þvi miður
hefur viljað brenna við að á íslandi
skrifi menn sem eru alls ófærir um að
gegna þessu heimsmenningarlega hlut-
verki gagnrýni. Á þetta sérstaklega við
um myndlistarmenn sem í fjárhagsör-
vinglun hafa slysast út í þessa iðju til
að eiga fyrir nýju sófasetti því þeir
hafa tilhneigingu til að missa sjónar af
hinum alþjóðlega smekk og miða allt
við það sem þeir eru sjálfir að gera. I
átakanlegustu tilfellunum eru þessir
menn af öllum, bæði almenningi og
listfræðingum, taldir ófærir um að
skrifa í blöð, sérstaklega um myndlist.
Enda er það orðinn fastur liður í
skemmtanalífi landsmanna að þeir eigi
í útistöðum við listfræðinga i skúma-
skotum fjölmiðlanna.
íslendingar eiga um tvo kosti að
velja í menningarpólitík sinni: Annars
vegar að vera frjálsir og óháðir og
verða fyrir vikið settir á bekk með
skrælingjum sem menningarlegir út-
kjálka-idjótar. Hins vegar að láta
stjómast af erlendum formúlum og
hljóta í staðinn titilinn: nútíma menn-
ingarþjóð. Þá getur sú stund runnið
upp, ef vel liggur á áðurnefndum spá-
mönnum heimsins, að þeir úthelli náð
heimsfrægðarinnar yfir íslenskan lista-
mann.
Með niðurstöður heimspekinganna
og félagsfræðinganna í huga er aug-
Ijóst mál að sú minnimáttarkennd sem
almenningur hefur gagnvart dóm-
greind listgagnrýnenda er ekkert
annað en guðhræðsla af hlægilegustu
gerð. Menn ættu að lesa listgagnrýni
með svipuðu hugarfari og „Svar mitt”
eftir Billy Graham eða eins og skrítlur.
Hins vegar er þeim sem ætla sér að
fjárfesta í listaverkum og hafa út úr
þvi digra sjóði ráðlegast að fylgjast vel
með dómum þeirra gagnrýnenda sem
best hafa lært hina alþjóðlegu formúlu
og fjárfesta I samræmi við það. En þeir
sem kaupa listaverk sér og hibýlum
sínum til upplyftingar skyldu fyrr ráð-
færa sig við listfræðinga um nýjustu
straumana i lyflækningum en um
listaverkakaup sín. Ég geri þess vegna
ráð fyrir að sú stund renni brátt upp
að einhver rísi úr sæti og varpi þeirri
tímabæru spurningu fram hvort ekki
sé eðlilegra að birta listgagnrýni í lög-
birtingablaðinu eða fjárfestingarhand-
bókum en í dagblöðum.
Guðmundur Björgvinsson
N
/