Dagblaðið - 01.03.1979, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 1. MARZ 1979.
II
N
mjög síðar á þessu ári þegar full áhrif
efnahagskreppunnar segja til sín.
Viðskiptalífið, sem er að komast af
stað á nýjan leik, ber augljós merki
byltingarinnar.
Efnahagslífið
í rúst
Efnahagssérfræðingar óttast að
mörg fyrirtæki verði að rifa seglin
verulega og önnur að loka fyrir fullt
og allt. Það þýðir að milljónir manna
missa vinnu sína. í dagblöðum er
greint frá því að nú þegar séu þrjár
milljónir manna atvinnulausar.
Hraður bati efnahagslífsins er
ekki fyrirsjáanlegur meðan hin ólíku
öfl, sem stjórna byltingunni, reyna
öll að móta væntanlegt stjórnarfar í
íran í sína þágu. Sum öfl vilja útrýma
kapítalisma, önnur vilja byggja á
þeirri stefnu. Einn hópur vill koma á
varanlegu lýðræði og enn annar vill
ekkert af þessu. Sá meirihluti, sem
vaknaði til pólitískrar vitundar með
JONAS
HARALDSSON
byltingunni, mun að öllum líkindum
vilja fylgja því sem Ayatollah
Khomeini boðar.
Byltingin táknar breytingu
á félags- og hagkerfi fyrir suma,
mannréttindi fyrir aðra, hugmynda-
fræðileg og gegn stefnu vestur-
veldanna að mati vinstri sinnaðra
hermanna, trúarleg að mati
klerkanna og blanda af öllu þessu
fyrir manninn á götunni.
Milljónir manna binda nú vonir
sínar við hinn trúaða kraftaverka-
mann, Khomeini. Þeir treysta því að
hann nái tökum á ástandinu og komi
málum í réttan farveg. En spurningin
er:íhvaðafarveg.
Khomeini hefur hug á að víkja úr
sviðsljósinu. Hann mun hverfa til
trúarlegrar bækistöðvar sinnar,
hinnar helgu borgar, Qom, sem er
um 150 km suður af höfuðborginni.
Þar mun hann gegna andlegu föður-
hlutverki sínu.
Brottför hans frá Teheran, aðeins
mánuði eftir sigurför hans er hann
sneri úr 15 ára útlegðinni, færir á-
byrgðina á herðar Bazargans sem
stjórnar ríkinu með hjálp byltingar-
ráðsins sem er leynileg samkunda
manna sem stutt hafa Khomeini.
Þetta byltingarráð er i litlu frá-
brugðið gömlu keisarastjóminni,
hvað ofbeldir snertir. Aftökur hafa
verið tíðar, og t.d. sagði Bazargan
forsætisráðherra frá því að hann
hefði fyrst heyrt um aftökur fjögurra
herforingja, er hann las um þær í
dagblöðum.
Trúarleiðtoginn Ayatollah
Khomeini.
Fer Bazargan
aftur í stjórn-
arandstöðu?
Dr. Bazargan er 71 árs að aldri og
hefur hann barizt fyrir auknum
mannréttindum. Hann hefur lengi
verið andstæðingur keisara-
stjórnarinnar. Hann reynir nú að fá
írani aftur til vinnu sinnar og gera
fólki grein fyrir því að bylting gerist
ekki á einni nóttu. Hann stefnir að
þvi að koma pólitísku og efnahags-
legu lífi í viðunandi horf og koma á
nýrri stjórnarskrá islamsks lýðveldis.
Meginandstaðan gegn nýju stjórn-
inni kemur frá vinstrimönnum, sér-
staklega vel æfðum borgar-
skæruliðum, sem létu mikið til sín
taka i götuóeirðum i baráttunni um
Teheran. Þeir vilja koma á atvinnu-
lýðræði með „verkamannaráðum”
og að herinn verði endurreistur sem
alþýðuher, með þjóðkjörnum her-
foringjum. Hinir vinstri sinnuðu telja
að hin raunverulega bylting sé ekki
um garð gengin. „Við fórnuðum
ekki svo miklu við að bylta
keisaranum til þess að sitja síðan
uppi með engu skárra trúarveldi,” er
haft eftir einum vinstri manninum.
Yasser Arafat var fyrsti erlendi
leiðtoginn sem kom til írans eftir
byitinguna og hann lýsti yfir
stuðningi við lýðveldi í anda
múhameðstrúar.
Þrátt fyrir slíka stuðningsyfir-
lýsingu hafa harðlínumenn á vinstri
kanti stjórnmálanna forðazt opinber-
an ágreining. Það gæti því hugsazt að
ágreiningurinn um framtíð
lýðveldisins hjaðnaði.
En margt bendir þó til þess að svo
verði ekki. Margir fyrri samherja
Bazargans í baráttunni gegn keisara-
stjórninni telja líkur á því að hann
haft ekki vitað hvað hann var að fara
út i er hann tók við embætti sínu.
Þeir leiða getum að því að hann snúi
sér aftur að stjórnarandstöðu. Það
fari ekki saman að berjast fyrir
mannréttindum og að verja réttarfar
sem byggist á hefðum múhameðs-
trúar, þar sem refsingar eru
grimmilegar.
Útgáfustarfsemi
sem byggist á
persónunjósnum
Á síðari árum hafa margir vaknað
til vitundar um það að einka-
málefnum fólks og friðhelgi einkalífs
sé hætta búin af frekjulegri
íhlutunarsemi undir ýmsu yfirskini.
Mér sýnist samt að hvimleiðasta at-
hæfið af þessu tagi hafi lítt komið tii
umræðu og leyfi mér að vekja máls á
því hér á eftir.
Þegar uppskátt varð um tölvu-
skráningu á undirskriftasöfnun
Varins lands 1974 sáu m.a. ýmsir
landsfeður að hætta var á ferðum.
Þingmenn úr 5 stjórnmálaflokkum
fluttu á Alþingi 1976 þingsályktunar-
tillögu sem miðaði að því að vernda
„einstaklinga gagnvart því að komið
sé upp safni upplýsinga um skoðanir
þeirra eða aðra persónulega hagi
með aðstoð tölvutækni”. Tillaga um
að skora á ríkisstjórnina að leggja
frumvarp um þetta efni fyrir Alþingi
var svo samþykkt á Alþingi vorið
1977. Mikill lagabálkur, „Frumvarp
til laga um kerfisbundna skráningu
á upplýsingum, er varða einka-
málefni”, var borinn fram á Alþingi
undir þinglok vorið 1978 en hlaut
ekki afgreiðslu á þinginu. Á yfir-
standandi Alþingi hefur friðhelgi
einkalífs enn verið talsvert til
umræðu en þó einkum vegna
meinlausra kannana á högum og
líferni unglinga þar sem engin nöfn
einstaklinga koma við sögu. Áður-
greindur lagabálkur hefur enn ekki
verið endurfluttur.
Svara spurn-
ingum um einka-
málefni
öllum gengur þingskörungunum
að sjálfsögðu gott eitt til. En það er
kominn tími til að spyrja: Hefur hin
um vísu landsfeðrum sést yfir þá
staðreynd að persónunjósnir af miklu
ihlutunarsamara tagi hafa viðgengist
hér á landi án þess að nokkur hafi
reist rönd við því? Þessi athafnasemi
felsthvorki i Uilvuskráningu á spólur,
sem síðan eru geymdar og Iokaðar,
né í nafnlausum könnunum. Hér er
um að ræða frekjulega upplýsinga-
söfnun um einkamálefni í þeim
opinskáa tilgangi að gefa upplýsing-
arnar út á prent og útbreiða þær sem
mest.
Nú er enn hafin ein slík herferð.
Það á að fara að gefa út „Kennaratal
á íslandi” og hefur kennurum verið
sent skjal í mörgum liðum þar sem
þeir skulu svara m.a. spurningum um
einkamál sín, um fjölskyldumálefni
sín, sambýlishætti foreldra sinna
o.s.frv. Ekki kemur fram á skjalinu
hvaða aðilar standa að þessu
uppátæki en kennurum skipað að
bregða við fljótt og senda svörin til
ritstjóra bókarinnar. Gefið hefur
verið í skyn að menn veiti ekki
þessar upplýsingar verði þeirra aflað
af öðrum og þær gefnar út á prent í
Kennaratali. Sumir kennarar munu
telja það starfslega skyldu sína að út-
tfylla plaggið en það er auðvitað
alger misskilningur. Þó að upplýsing-
eins og í tölvumálinu forðum og losa
okkur undan þeirri ágengu plágu er
svokölluð starfsmannatöl með per-
sónulegum einkamálum eru? Slík út-
gáfustarfsemi er sérstaklega varasöm
hjá fámennri þjóð. Þar er ekki lengi
verið að skrásetja einkamá! allrar
þjóðarinnar og gefa þau út enda
virðist bersýnilega stefnt að þvi í
okkar litla þjóðfélagi. í viðleitni sinni
til verndunar á friðhelgi einkalífs
þyrfti löggjafarvaldið fyrst og fremst
að banna þessa höfuðplágu.
Auk þess legg ég til að svokallað
Kennaratal á íslandi verði lagt í eyði
meðan á smíði þess stendur, nema
þvi -aðeins að úr því verði sleppt
öllum atriðum öðrum en þeim er
varða sjálft kennarastarfið. Ég skora
,,Ef vernda á friðhelgi einkalífs verður
fyrst að banna útgáfu á persónulegum
einkamálum fólks.”
ar þær, sem þarna er verið að safna,
séu flestar finnanlegar í gögnum
ýmissa stofnana þá réttlætir það eng-
an veginn það athæfi að útbreiða
einkamálaupplýsingarnar sem mest
með því að gefa þær út á bók.
Mér er spurn: Er það minna brot á
mannréttindum að gefa út bók
upplýsingar um einkalíf fólks og
fjölskyldumálefni en að skrá slíkar
upplýsingar á tölvuspólu sem aldrei er
ætluð til útgáfu? Nú má enginn skilja
orð mín svo að ég hafi á móti því að
alþjóð viti hverjir eru starfandi
kennarar, enda hefur menntamála-
ráðuneytið skrá um þá alla, og sú
skrá mætti gjarnan koma út á bók
mín vegna. En hvað varðar það starf
kennara hvort foreldrar hans hafa
verið giftir eða ógiftir, hvort börn
hans eru kjörbörn eða ekki o.s.frv.?
Einkamál
allrar þjóð-
arinnar á skrá?
Vilja nú ekki hinir vísu landsfeður
í öllum flokkum sameinast á Alþíngi
Kjallarinn
Eysteinn Þorvaldsson
á kennara að vernda réttindi'in neð
því að neita að taka þatt í
upplýsingasöfnun Kennaratals þang-
að til þau sjónarmið verða virt.
Eysteinn Þorvaldsson
kennari.
Frjáls álagning
Jónasi hættir nokkuð til að mis-
skilja ýmislegt við lestur greinar
minnar og leggur hann mér einnig
orð í munn. T.d. segir hann mig hafa
kallað Verslunarráð íslands „glæpa-
samtök” en Verslunarráðið stofnaði
og sér að verulegu leyti um rekstur
Verslunarskólans og því segir hann:
„Einhvern tíma hefði nemanda verið
vikið úr skóla fyrir minna en trúlega
verður látiö nægja að láta viðkom-
iandi sitja uppi með skömmina af
íslíku orðbragði.”
Þessu er til að svara að hvergi í
grein minni minntist ég einu orði á
Verslunarráð íslands, hvorki beint né
óbeint, reyndar má geta þess að
rramkvæmdastjóri Verslunarráðs las
grein mína yfir áður en hún birtist og
hafði hann ekkert við hana að at-
huga. Finnst mér þessi fullyrðing
Jónasar því helst benda til þess að
hann hafi einhverjar sérþarfir við
lestur og skilning ritaðs máls sem ég
hef ekki fullnægt.
Síðar í grein sinni notar Jónas
orðið „ribbaldalýður” um samkaup-
menn sína og hefur það í gæsalöpp-
um. Þar sem þetta orð var hvergi að
finna í grein minni hlýtur þetta að
vera skoðun Jónasar sjálfs á félögum
þess félags sem hann er formaður
fyrir. Þeir geta þó huggað sig við það
að vinur er sá er til vamms segir.
Á enn öðrum stað virðist Jónas
hafa misskilið mig, og fer nú sá hæfi-
leiki hans að fara í taugarnar á mér.
Hann segir mig ekki vita hvort ég vil
eða vil ekki frjálsa álagningu.
Öðrum, sem ég hef spurt, finnst það
nokkuð skýrt að svo sé en þó mun ég
hér skýra þetta nánar fyrir Jónas. Ég
segi það skoðun mína að verðlags-
málum verði ekki kippt í lag fyrr en
komin er á frjáls álagning svo það
borgi sig fyrir kaupmenn að kaupa
inn sem ódýrast en ekki dýrast. Síðan
tel ég upp þær helstu aðstæður í
þjóðfélaginu sem torvelda frjálsa
álagningu eins og málum er nú hátt-
að. Síðan skýri ég út hverju mér
fyndist að ætti að breyta og hvemig,
svo gefa megi álagningu frjálsa. Það
skal tekið fram að hér á ég aðallega
við álagningu á neysluvöru því sér-
stöðu hafa sumir aðrir vöruflokkar
sem hér verða ekki taldir upp.
Jónas spyr á einum stað hvort ég
hafi ekki í Verslunarskólanum heyrt
talað um mátt auglýsinga en samt
hneykslast hann á því að ég skuli
stunda „skemmtistaðaráp” á þá
staði þar sem ég fæ „mestan og best-
an kaupbæti fyrir návist mína”, en
það er auðvitað fyrir mátt auglýsing-
anna sem ég geri það.
f lok greinar sinnar gagnrýnir
Jónas borgarfulltrúa fyrir gagnrýni
þeirra á þjónustu verslunarinnar.
Telst mér svo til að þetta sé hvorki
meira né minna en fimmd ólíki aðil-
inn sem Jónas hefur horn í síðu á í
sömu kjallaragreininni, þ.e. ég,
Verslunarskólinn, lögregluembættið.
Kjallarinn
Steinn Logi Björnsson
„ribbaldalýðurinn” og nú borgin, en
hann telur þjónustu fyrirtækja henn-
ar og stofnana ábótavant. Eru ekki
opinberar stofnanir yfirleitt opnar I
hádeginu þegar matvöruverslanir eru
lokaðar? Hann segir einnig að al-
menningur heyrist ekki kvarta mikið
þó hann þurfi að taka sér frí úr vinnu
til að borga skatta og skyldur. Það er
svolítið annað fyrir vinnuveitendur
að gefa frí nokkrum sinnum á ári til
að borga skatta og skyldur (reyndar
má yfirleitt borga slíkt í pósti) heldur
en oft í viku svo fólk geti keypt i mat-
inn.
Lítill
kostnaðarauki
í grein minni tala ég um hugsanleg-
ar þjóðfélagslegar afieiðingar lengri
opnunartima verslana og veitinga-
staða og segi m.a. að þarna skapist
vinnumöguleikar fyrir t.d. skólafólk
á jafnaðar- eða jafnvel dagvinnu-
kaupi eins og tíðkast í Bandaríkjun-
um. Jónas hefur ýmislegt út á þessi
ummæli að setja eins og kannski er
von. Ég er alls ekki að stinga upp á að
fólk vinni fyrir lægri laun en taxti
segir til um heldur er ég öllu heldur
að benda á hvernig slíkt er í Banda-
ríkjunum og láðist mér þá að geta
þess að þar er í slíkum tilfellum ekki
gerður greinarmunur á dag- og eftir-
vinnu heldur hefur sami maður sömu
laun hvort sem hann vinnur á daginn
eða kvöldin. Ef þetta kerfi er heim-
fært upp á íslenskar aðstæðurogmið-
að' ið að skólafólk lal.i -iðá kvöldin
mundi starfsfólk í \crslunum fá
hærri iaun en nú, miðað við sama
vinnutima, en kvöldfólkið fá lægri
laun en það myndi nú fá skv. nætur-
vinnutaxta. Að öðru leyti er fólki að
sjálfsögðu greitt eftir starfsreynslu og
fleiru eins og nú. Á þennan hátt ætti
litill eða enginn kostnaðarauki að
vera samfara lengri opnunartima og
þarf þess því ekki að gæta í verðlagi.
Dæmið
frá Keflavík
Fyrrnefnd grein mín var aðallega
skrifuð vegna fréttar í einu dagblað-
anna um mikla samkeppni meðal
kaupmanna í Keflavík og ræddi ég
um nauðsyn slíkrar samkeppni á
margfalt stærri markaði, sem er
Reykjavík. Kaupmenn í Keflavík
hafa opið lengur og hafa líka lægra
verð en kollegar þeirra í Reykjavík,
þrátt fyrir meiri flutningskostnað.
Það gladdi mig því mjög sem kom
fram í neytendakönnun DB að verð á
neysluvörum var lægra í Keflavík en
á nokkrum öðrum stað á landinu og
ætti það að verða máli mínu til stuðn-
ings um nauðsyn fullkominnar sam-
keppni meðal neysluvörukaupmanna
í Reykjavík.
Steinn Logi Björnsson
nemi i Verslunurskóln íslands.