Dagblaðið - 21.11.1979, Blaðsíða 12

--------------------------------/V
DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 21. NÓVEMBER 1979.
12
Bætum kennsluhættina
—opið bréf til f ramhaldsskólanna
Hér verður í síðasta bréfi mínu
fjallað um mismunandi kennsluað-
ferðir, notkun þeirra og lítillega um
námsmat.
Ýmsar kennsluaðferðir:
1) Fyrirlestur
2) Framsögn
3) Hópvinna
4) Hópumræður
5) Málfundur / Kappræður
6) Leikið efni
Taflan sýnir ýmsar kennsluað-
ferðir sem unnt er að beita í fram-
haldsskólanum.
1) Fyrirlestri hafa verið gerð skil í
fyrri grein minni.
2) Framsögn felur það í sér að
kennari úthlutar einstaklingum eða
hópum verkefnum sem gjarnan eru
unnin utan kennslustundar. Síðan
hafa nemendur, á eigin spýtur eða í
sameiningu, framsögn um sitt efni
fyrir bekkinn í komandi kennslu-
stund(um).
3) Hópvinna er náskylt framsögn-
inni (raunar er hægt að sameina þetta
tvennt) en hún er ávallt unnin í sam-
einingu nemenda í kennslustundum
og verkefnið, sem hópurinn vinnur,
er oft ekki flutt fram.
Meginkostur:
farið yfir mikið efni
reynir á sjálfstæð vinnubrögð
stuðlar að félagsþroska
svör fást við áleitnum spurningum
reynir á munnlega tjáningu
setur námsefnið í nýtt samhengi
4) Hópumræður byggjast á því að
slegið er upp hringborði og fjallað
um ákveðið efni sameiginlega af öll-
um nemendum. Efnið er ýmist undir-
búið eða óundirbúið. Ef efni er
óundirbúið skiptist gjarnan á lestur
efnis og hópumræða.
5) Málfundur felur í sér að nem-
endum er gefið upp ákveðið umfjöll-
unarefni fyrir næstu kennslustund.
Þeir undirbúa sig siðan „heima”
(gjarnan sjálfstætt) og halda hver
fyrir sig ræðu um efnið fyrir nemend-
ur. Kappræður geta farið þannig
fram að nemendum er fengin ákveðin
fullyrðing til umfjöllunar.sem álita-
mál er hvort standist en tengist náms-
efninu. Dæmi: „Þjóðverjar bera
ábyrgð á heimsstyrjöldinni síðari”,
eða „Raunverulegt lýðræði ríkir ekki
á íslandi”. Síðan skiptir kennari
nemendum i þrjá hópa. Fyrsti hópur-
inn tekur að sér að renna stoðum
.ndir viðkomandi fullyrðingu
(gagnasöfnun), annar hópurinn tekur
að sér að hrekja fullyrðinguna og
þriðji hópurinn, dómnefnd, tekur að
sér að skera úr í deilunni á grundvelli
framsöguerinda þegar kappræðum er
lokið. Nauðsynlegt væri að nota sam-
liggjandi kennslustundir til slíkra
kappræðna.
6) Leikið efni. Þá er bekknum í
heild eða smærri hópum falið að tjá á
leikrænan hátt ákveðin hugtök sem
námið fjallar um. Þessi aðferð er all-
tímafrek og því æskilegust í mjög litl-
um mæli, t.d. í upphafi annar (árs)
meðan nemendur eru að kynnast og
læra að koma fram gagnvart hópn-
um. Til að losa um hömlur hefur
þessi aðferð mikið gildi.
Skipulagning kennslu
Fyrirlestur hefur vissa ótvíræða
kosti (hröð yfirferð, auðveld
kennsluáætlun, auðveld kennslu-
gagnanotkun). Góð kennsla ætti því
að byggja að miklu leyti á fyrirlestr-
um. Best færi á samtvinnun fleiri en
einnar kennsluaðferðar. Slík sam-
tvinnun getur t.d. átt sér stað þannig
að einni vikustund af fjórum sé varið
í hópvinnu, framsögn eða hópum-
ræðu en þremur vikustundum í fyrir-
lestur. Heppilegast væri þetta fyrir-
komulag í samliggjandi tímum, þar
sem fyrri tíminn færi í fyrirlestur en
sá síðari í hópvinnu eða eitthvað ann-
að. Einnig er æskileg önnur tegund
samtvinnunar. Hér er átt við að
kennslustund sé t.d. skipt þannig
niður að 25 min. fari í hreinan fyrir-
lestur en þær mínútur sem þá væru
eftir færu í hópumræður um efni
fyrirlestursins. Þessu mætti brydda
upp á öðru hverju í kennslustundum.
Til dæmis er heppilegt fyrir raun-
greinakennara sem hafa „dæma-
tíma” að byrja á örlitlum fyrirlestri
um helstu reikniaðferðir áður en
Kjallarinn
RúnarVilhjálmsson
nemendur reikna dæmin. Þannig má
komast hjá miklum endurtekningum.
Ávinninginn af þeirri skipulagn-
ingu sem hér hefur verið lýst má
draga saman í fernt: a) Öruggara er
að nemandinn skilji það sem fram fer
í kennslunni. b) Nemandinn þjálfast í
sjálfstæðum vinnubrögðum. c) Nem-
andinn ávinnur sér aukinn félags-
þroska með aukinni samvinnu við
bekkjarfélaga sína. d) Nemandinn
fær aukinn áhuga á námsefninu og
leggur ósjálfrátt meira á sig við
námið.
HVAÐADNAÐUR?
Framsóknaráratugur
Það hefur nú gerzt, að allt upplýst
fólk talar um nauðsyn þess, að iðn-
aður verði aukinn hér á landi. Loks-
ins hefur þetta tekizt, og er það gott.
Maður skyldi vona, að þetta sé ekki
bara kosningaskjálfti. Nú eru liðin
rúm tíu ár, síðan gerð var fyrsta al-
varlega tilraunin til að móta iðn-
þróunarstefnu undir yfirskriftinni
„Iðnþróunaráform” á tímum
Jóhanns Hafstein. Síðan þá hefur
lítið gerzt og „framsóknaráratugur-
inn” er á enda runninn. Ríkisstjórn
Geirs Hallgrimssonar (1974—1978)
var önnum kafin að sópa upp eftir
fyrri vinstri stjórn Ólafs Jóhannes-
sonar og með hann sjálfan innan-
borðs. Þeirri ríkisstjórn hefði þó
næstum tekizt að hemja verð-
bólguna, þegar Guðmundur jaki og
Co. frömdu mesta níðingsverk á ís-
lenzku atvinnulífi, sem um getur, þ.e.
útflutningsbannið. Þeir eru margir
íslendingarnir, sem munu seint
gleyma þeim atburðum. — Ef annar
„framsóknaráratugur” e( fram-
undan, mun hann ríða íslenzku
atvinnulífi að fullu. Afglöp þessa
áratugar liggja á borðinu, og að
framsóknarmenn skuli vera að monta
sig af honum, er vottur um kjána-
legan barnaskap. Þessi áratugur ein-
kennist af offjárfestingum í landbún-
aði, þ.e. í sauðfjárrækt og í mjólkur-
framleiðslu með þeim afleiðingum,
að vandamál hefðbundins landbún-
aðar eru nú næstum óleysanleg.
Gífurlegar offjárfestingar hafa orðið
i fiskiskipum með þeim afleiðingum,
að erlend skuldasöfnun hefur vaxið
gífurlega og rekstrarkostnaður út-
gerðar er nú miklu meiri en nauðsyn-
legt er. Framundan er skömmtunar-
seðlakerfi fyrir útgerðina! Framfarir
í fiskiðnaði hafa ekki verið nægilega
miklar og núverandi sjávarútvegsráð-
herra kveður mörg fiskvinnsluhús
vera á hjólbörustiginu á sama tíma og
skuttogarar upp á hálfan annan
milljarð og önnur fiskiskip bíða verk-
efnalaus. — Verðbólgan hefur auk
þess valdið ómældum skaða á
öðrum sviðum. Ný störf hafa
næstum eingöngu opnast hjá opin-
berum aðilum. Svo geta menn verið
að stæra sig af slíku. öfuguggahátt-
urinn er algjör.
Framsókn dregur enn
seiminn
í stefnu Framsóknarflokksins er
nú talað um nýja framsókn til alhliða
atvinnuuppbyggingar o.fl. Einnig
segir þar: „Verulegir möguleikar fel-
ast enn í landbúnaði, í hinum eldri
búgreinum sem nýjum”. Þeir berja
hausnum enn við steininn. Öllu skyn-
sömu fólki er ljóst, að „hinar eldri
búgreinar” verður að draga saman.
Síðan er rætt um, að auðlindir
íslands séu miklar, og að við eigum
að vinna jafnt og þétt að nýtingu
þeirra. Jú, jú. Flestir geta verið sam-
mála því, en hvergi er minnzt á það,
hvað til þarf. Þeir foröast eins og
heitan eldinn að ræða um iðnþróun.
Hugsunin sem mótar atvinnustefnu
Framsóknarflokksins og sett hefur
verið fram í græna pésanum „Ný
framsókn til framfara”, er í fyrsta
lagi t véfréttarstíl og í öðru lagi
svipuð og hjá olíuprinsum arabísku
furstadæmanna. Semjendurnir
halda, að unnt sé að selja íslenzkar
auðlindir eins og olíu með því að
skrúfa frá krana. Það er margt, sem
bendir til þess, að Framsóknar-
flokkurinn sé að verða algjör tíma-
skekkja í íslenzkum stjórnmálum.
Flokkurinn endar sem hagsmuna-
samtök nútíma tollheimtumanna,
þ.e. manna, sem vilja byggja afkomu
sína á þvi að selja fólki aðgang að
landi, veiðiám, berjum, fallvötnum
og veiði almennt eða á einhverjum lög-
Kjallarinn
Jónas Bjarnason
festum forréttindum. Þeir sóma sér
bezt í söluskúrum viö aö taka rúllu-
gjald af fólki. Það er skrítin stefna,
sem byggist á því að standa eins og
hundur á roði á séreignarrétti á öllu
landi en á þjóðnýtingu á hallarekstri
þeirrar atvinnustarfsemi, sem fram
fer á landinu. í þessu felst bakgrunn-
ur að stefnu Framsóknarflokksins,
sem er opinn i báða enda!
Júgóslavneskir
múrsteinar
í Júgóslaviu eru flest iðnfyrirtæki
ríkisrekin eins og annars staðar í
kommúnistaríkjum. Fyrir nokkrum
árum tók maður einn upp á því að
framleiða múrsteina í samkeppni við
ríkiseinkasölu á múrsteinum. Þessi
maður hafði starfað í V-Þýzkalandi
sem gestkomandi vinnukraftur (Gast-
arbeiter). Þar kynntist hann nýjum
vélum og nýrri tækni í múrsteina-
framleiðslu. Hann keypti sér vélar
fyrir kaup sitt og tókst að koma þeim
heim til heimabyggðar sinnar. Þar
fór hann að framleiða múrsteina og
selja. Þeir reyndust bæði betri og
ódýrari en múrsteinarnir, sem feng-
ust hjá ríkisapparadnu. Viðskiptin
uxu jafnt og þétt, og næstu byggðar-
lög fóru einnig að verzla við þennan
framtakssama mann. Hann varð
brátt að nokkurs konar höfðingja,
sem lyfti sínu byggðarlagi úr vesöld
upp i blómlegt athafnalíf. En Adam
var ekki lengi í paradís. Stjórnin í
Belgrad taldi atvinnureksturinn
ögrun við þjóðskipulagið og bannaði
hann. Einkarekstur var nefnilega
farinn að blómgast víða um landið til
hagsbóta fyrir alla, bæði framleið-
endur og neytendur.
Þessi saga er dæmigerð fyrir iðnað.
.Kveikjan að framförum í iðnaði
felst í sköpunarmætti einstaklings-
ins, sem hefur athafnafrelsi. Þegar
athafnafrelsi ríkir, eru fjölmargir ein-
staklingar að vinna að framförum.
Það er bæði uppgötvunareðli og
ábatavon, sem rekur einstaklingana
áfram. Starfið veitir honum ham-
ingju, og þjóðfélagið tekur þátt í
Ein stór Últíma? Nei, takk
Kæri Kristinn Pétursson.
í grein þinni (3. nóv.) gefur þú
ágætt tilefni til nokkurrar umræðu
um verzlunarmál. Þar virðist þú vaða
í mikilli villu, villu sem raunar er ekki
óalgeng meðal fólks — og þess vegna
hollt umræðuefni.
Margar verzlanir
Þú miklar fyrir þér fjölda verzlana
við Laugaveg — og sjálfsagt víðar.
Og þú stingur upp á auðlindaskatti á
verzlun! Og þú virðist halda að hægt
væri að draga mikið úr kostnaði við
verzlunarrekstur almennt með því að
gera verzlanir stærri og færri; Þetta
hefur verið reynt, m.a. í austantjalds-
löndum — og gefizt frámunalega illa
— og er einn þátturinn i því að halda
niðri lífskjörum í þeim heimshluta.
Það er engu líkara en þú hafir
drukkið í þig eitthvað af „auðhringa-
hagfræði”þeirri sem Refur mengað
hagfræðikennsluna í Háskóla fslands
um langt árabil. Sú skoðun stendur
upp úr hverjum strák, sem þar hefur
verið, að allur rekstur sé því hag-
kvæmari sem hann sé stærri. Þetta á
reyndar við um sumt (sértæknivædd-
an stórrekstur í vissum iðngreinum)
en á alls ekki við, jafnvel hið gagn-
stæða, um fjölda margan annan
rekstur. Hin hagkvæmasta stærð
fyrirtækja er mjög breytileg eftir eðli
rekstrar og aðstæðum.
Mikil afköst
starfsmanna
Þjóðhagslega séð er verzlun á
íslandi með því ódýrasta sem gerist,
miðað við nálæg lönd. Ef miðað er
við afköst á mann, starfandi í verzlun'
á íslandi (banka- og tryggingastarf-
semi höfð sér i flokki því sú starfsemi
dregur meðálafköstin mikið niður)
’eru afköstin með því mesta sem gerist
— og með því mesta sem gerist i
nokkurri atvinnugrein í landinu (sbr.
sérstaka athugun sem þó mun nokk-
urra ára gömul). Það eru aðeins af-
köst í blaðamennsku sem taka af-
köstum verzlunarfólksins fram! ef
miðað er við samanburð við nálæg
lönd.
Afköst í fiskveiðum koma hér ekki
til samanburðar vegna algerrar sér-
stöðu, þar sem vaðið er í auðlind sem
líkja má við auðuga gullnámu.
Lág verzlunarálagning
hór
Verzlunarálagning á íslandi er yfir-
leitt langt fyrir neðan það sem annars
staðar gerist. Leyfð álagning hér er
2/3 ,eða jafnvel aðeins helmingur á
við það sem víða tíðkast. Og fjöldi
verzlana verður gjaldþrota eða hættir
starfsemi vegna þess að álagningin
ber ekki uppi tilkostnað. Auðvitaðer
það þjóðhagslega hagkvæmt að
hvaða starfsgrein sem er sé rekin með
sem minnstum tilkostnaði. Ef þú
heldur að stórgróði sé í verzlunar-
rekstri, þá reyndu bara sjálfur, það
hafa margir gert, og heppnazt mis-
jafnlega — eins og gengur. En í þess-
ari grein eru engin samtök sem halda
uppi illa rekinni starfsemi — né
styrkir eða opinber aðstoð.
Nýlega kynnti ég mér verzlunar-
álagningu í Svíþjóð og Finnlandi. í
Svíþjóð er smásöluálagning 140%
ofan á heildsöluverð — eða stundum
verksmiðjuverð. Innifalið í þeirri
álagningu er 20% söluskattur. í Finn-
landi er tilsvarandi álagning 120% og
innifelur 15% söluskatt.
Fáar verzlanir
Þessi lága álagning hér á landi
veldur því að meira vinnuálag kemur
á hvern starfsmann en almennt gerist.
En hvort verzlanir eru margar og
smáar eða fáar og stórar virðist ekki
skipta sköpum um afköst á' mann.
Fer það eftir aðstæðum eins og áður
segir.
Sú hugmynd þín — ,,að 3—4
magasín á Stór-Reykjavíkursvæðinu
væri hæfilegt” — er hin mesta firra
að mínu mati og mundi ekkert spara,
síður en svo. Nokkrir stórmarkaðir
— aðallega í matvörum — virðast að
vísu hafa dafnað vel nú um sinn og
sjálfsagt á sú þróun einhverja — en
þó takmarkaða — framtíðarmögu-
leika. Ágætt svo langt sem það nær.
Kaupmaðurinn
á horninu
En því má heldur ekki gleyma að
verzluninni eru tengd samfélagsleg
verðmæti — vegna eðlilegra mann-
legra samkipta sem tengjast starfsem-
inni — einkum i smáverzlunum — og
sérverzlunum. Og nú, þegar bensín-
lítrinn er á leið upp í það verð að jafn
gilda hálfrar klukkustundar vinnu-
launum (áreiðanlega ekki langt I
það), þá geri ég ráð fyrir að sam-
keppnishæfni kaupmannsins eða
kaupfélagsins á horninu breytist smá-
verzlununum i hag. Og þegar þú,
Kristinn, kemur til Reykjavíkur og
þarft að fá þér falleg föt við þitt hæfi
— þá mætti svo fara að þú fengir
betri — og persónulegri — afgreiðslu
sem nýttist þér betur í einni lítilli
Últímu heldur en í stórmagasíni þar
sem aðstaða þín líkist meira einstakl-
ingi hjarðarinnar!
Starf og stöðu smákaupmannsins
ber að virða og meta eins og önnur
þjóðnýt störf. Og engan þarf að
„þrælka”, hvorki verzlunarmann,
sjómann né neina aðra í farsældar-
ríki framtíðarinnar.
Gíslar fátæktarinnar
Meðan ég er að skrifa þessar línur
glymja í eyrum ráðagerðir um frelsun
nokkurra gísla sem af völdum trúarof-
stækis (umhverfisáhrifa!) hafa verið
hnepptir í varðhald í Teheran. Þetta
trúarofstæki er að frumeðli af sama
toga og ofstækistrúin á „heilagar
kýr” og „heilaga fiskveiðiflota”. En
á nokkrum eyjum hér beint í suður af
vesturodda fslands býr litíl þjóð sem
öriög hafa hneppt í heljargreipar fá-
tæktar, vanþekkingar og úrræða-
leysis. Fólkið þar er gíslar fátæktar-
innar. Þessi litla þjóð, sem er álíka
fjölmenn og okkar, hefur sýnt okkur
þann heiður að biðja okkur um
hjálp, og gerir sér nokkrar vonir um
að hjálp berist frá okkur. Fyrir því
hef ég orð ekki ómerkari manns en
Árna Benediktssonar framkvæmda-
stjóra sem nýlega var þar á ferð. Hér
er um að ræða Cape Verde-eyjar —
eða Grænhöfðaeyjar.