Dagblaðið - 21.11.1979, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 21. NÓVEMBER 1979.
----------------------------------:
BENT A NOKKRAR
VILLUR FÉLAGS-
HYGGJUMANNA
Margar greinar birtast í blöðunum
þessar vikurnar um stjórnmál, enda
er kosningabarátta háð með þjóð-
inni. Þær eru sumar fremur samdar
af baráttugleði en skilningi og þekk-
ingu, og í þessari grein ætla ég að
benda á nokkrar villur, sem svo-
nefndum félagshyggjumönnum eða
„vinstri” mönnum hefur orðið á.
Villur Þórarins
Þórarinssonar
Þórarinn Þórarinsson sagði um
frjálshyggjuna (sem hann kallaði
„markaðsstefnu”) í Tímanum 13.
október: „Þetta er stefnan, sem
leiddi á sínum tíma til heimskrepp-
unnar miklu.” Þessi misskilningur
Þórarins er mikill, en algengur.
Heimskreppan varð að dómi hag-
fræðinga eins og nóbelsverðlauna-
hafans Miltons Friedmans vegna
raða mistaka í hagstjórn, sem banda-
rískir seðlabankastjórar frömdu.
Hún varð með öðrum orðum vegna
ríkisafskipta (því að seðlabanka-
stjórar eru ríkisstarfsmenn), hún var
ekki kreppa einkaframtaksins, heldur
ríkisafskiptanna. Um þetta geta
félagshyggjumenn lesið í bókunum
The Great Contraction og
Capitalism and Freedom eftir Fried-
man.
Þórarinn sagði einnig um frjáls-
hyggjuna í sömu grein: „Því er
haldið fram, að þessi stefna muni
leiða til hjöðnunar á verðbólgunni,
en hins vegar játað að hún muni leiða
til atvinnuleysis, a.m.k. um skeið.
Þar sem þessi stefna hefur verið
reynd, hefur hún hvarvetna
mistekizt. Stærsta tilraunin til að
framkvæma hana hefur verið gerð í
ísrael eftir að Begin komst til valda.”
Þórarinn tók þannig undir þann
söng, sem þjóðviljamenn hafa
sungið siðasta árið. En sannleikurinn
er sá, að israelsmenn nota alls ekki
ráð frjálshyggjumanna, því að þeir
prenta í sífellu peningaseðla, en um
það eru frjálshyggjumenn sammála,
að óhófleg aukning peningamagns
valdi verðbólgu. Vandi ísraelsmanna
er auðskýranlegur, þótt hann sé ekki
auðleysanlegur: Þeir berjast við
nágranna sína með litlum hvíldum án
þess að hafa efni á þvi. Um verð-
bólgu geta félagshyggjumenn lesið í
—grein eftir dr. Þráin Eggertsson hag-
fræðing í bókinni Uppreisn frjáls-
hyggjunnar og í bókinni Inflation:
Causes, Consequences, Cures eftir
Friedman, nóbelsverðlaunahafann
Friedrich A. Hayek og fleiri.
Víllur Jóns
Sigurðssonar
Jón Sigurðsson sagði í grein í
Tímanum 4.nóvember: „Flestir
munu á einu máli um það erlendis að
frjálslyndir umbótamenn hafi einna
mest lært af kenningum breska hag-
fræðingsins Keynes um það hvernig
afstýra mætti hinum óskaplegu
afleiðingum kapítalismans . . . Hefur
Keynes almennt verið talinn faðir
þeirra viðhorfa, sem'í þjóðfélagsmál-
um eru gjarnan nefnd „sósíal-
liberalismi”, eða frjálslynd félags-
hyggja.” Þetta er bæði rangt og vill-
andi. Þetta er rangt, því að John
Maynard Keynes var frjálshyggju-
maður.
Um það geta félagshyggjumenn
lesið í grein eftir Keynes í bókinni
The Liberal Tradition from Fox to
Keynes og í bréfi hans til Hayeks um
hina kunnu bók Hayeks, The Road
to Serfdom, en það bréf er birt í bók
R. F. Harrods, The Life of John
Maynard Keynes. Og þetta er vill-
andi, því að þeim fræðimönnum
fjölgar í sífellu, sem telja kenningu
Keyness um kreppur ekki gilda. Þetta
veit upplýstur almenningur á Vestur-
löndum. Engin tilviljun er, að banda-
ríska vikuritið Time birti fyrir
nokkru teiknaða mynd af hag-
fræðingum að velta styttu af Keynes
af stalli. Um þetta geta félagshyggju-
menn lesið i bæklingnum The
Counter-Revolution in Monetary
Theory eftir Friedman.
Jón sagði í sömu grein um ríkis-
stjórn Hermanns Jónassonar 1934—
1939: „Það er árangur starfa þess-
arar „ríkisstjórnar hinna vinnandi
stétta” að vofu kreppunnar varð
bægt frá fjölmörgum alþýðuheimil-
um og grunnur var lagður að því
þjóðfélagi sem við búum nú við.”
Því fór fjarri. Leiða má sterk rök að
því, að verk þeirrar ríkisstjórnar hafi
verið að auka vandann með inn-
flutningshöftum, rangri útlána-
stefnu banka og öðrum ríkisaf-
skiptum. Um þettageta félagshyggju-
menn lesið í bókinni Orsökum erfið-
leikanna í atvinnu- og gjaldeyrismál-
um eftir dr. Benjamín Eiríksson hag-
fræðing, sem var alls ekki frjáls-
hyggjumaður, þegar hann samdi
bókina 1938, en greindi vandann af
mikilli skarpskyggni (þótt tillögur
hans til lausnar honum væru ekki
allar raunhæfar).
Villur Sigurðar
Gizurarsonar
Sigurður Gizurarson sýslumaður
sagði í grein í Dagblaðinu 2. nóvem-
ber: „Hvað eru t.d. reglugerðir um
friðun fiskimiða .annað en vísindaleg
félagshyggja?” Þessi misskilningur
Sigurðar er ntikill, en algengur.
Hvers vegna verður að friða fiski-
mið? Vegna þess að einhverjir sóa,
nýta þau óhóflega. Og hvers vegna
sóa þeir? Vegna þess að þeir neyðasí
ekki til þess að greiða fullt verð fyrir
að nýta þau. Og hvers vegna greiða
þeir ekki fullt verð? Vegna þess að
enginn á fiskimiðin. Með öðrum
orðum er orsök sóunarinnar sú, að
séreignarréttur gildir ekki á fiskimið-
um. Sigurður skilur það ekki, að eins
ntá takmarka nýtingu náttúruauð-
linda með verðlagningu þeirra og
skipulagningu. Og verðlagningin er
hagkvæmari og friðsamlegri. Um
þetta geta félagshyggjumenn lesið i
grein eftir Jónas H. Haralz hag-
fræðing i bæklingnum Þjóðhags-
legum markmiðum og afkomu
íslendinga.
Sigurður sagði í sömu grein:
„Frönsku frjálshyggjumennirnir
(gaullistar og menn d’Estaings) hafa
náð miklum efnahagsvexti með því
að stýra fjárfestingu einkafram-
taksins með mjúkri hcndi og harðri.
Auðvitað er það félagsltyggja, sósía-
lismi.” Þetta er rangt. Franska hag-
kerfið hefur að vísu verið skipulagt
rækilegar en viða annars staðar, en sá
árangur, sem náðst hefur í Frakk-
landi, er þrátt fyrir skipulagninguna,
„Vanþekkingin er helzti bandamaður
félagshyggjunnar... ”
ii
Kjallarinn
Hannes H. Gissurarson
en ekki vegna hennar, enda er rikis-
stjórn Raymonds Barres i Frakklandi
að reyna að draga úr rikisafskiptum
og selja einstaklingum rikisfyrirtæki.
Um þetta geta félagshyggjumenn
lesið i bókinni Central Planning for
the Market Economv eftir dr. Veru
Lutz.
Rætt sé
af þekkingu
Félagshyggjumönnum hefur orðið
á margar fleiri villur þessar vikurnar,
þótt ég bendi einungis á þessar.
Miklu máli skiptir, að rætt sé af
þekkingu á íslandi um þá kreppu,
sem er á Vesturlöndum, enda er smá-
þjóð hættara i henni en stórþjóð.
Hugsandi menn gagnrýna alls staðar
nteð rökum hugmyndir ríkisafskipta-
sinna vegna þeirrar kreppu, verð-
bólgu og atvinnuleysis, sem þær
hafa valdið. Rikisafskiptastelnan er
kreppustefnan. Undir þessa gagnrýni
taka ekki einungis borgaralegir
stjórnmálamenn, heldur einnig
Helmuth Schmidt i Þýzkalandi,
Bruno Kreisky í Austurriki og jafnvel
James Callaghan i Bretlandi. Þetta
skilja íslenzkir félagshyggjumcnn
ekki, hcldur saka frjálshyggjumcnn
um allt illt, ætla þeim skoðanir, sem
þeir hafa ekki, líkja þeim jafnvel við
harðstjóra í Chile. Mér kentur ekki i
hug að svara þeim mcð illyrðum,
enda held ég, að þeir hafi flestir sömu
stjórnmálaskoðun 03 frjálshyggju-
menn, en að þá skorti skilning og
þekkingu. (Pöntunarþjónusta Félags
frjálshyggjuntanna, pósthólfi 1334,
121 Reykjavík, útvegar þeim þau rit,
sem ég hef nefnt, og önnur, ef jreir
hafa áhuga á að bæta ur þcssu.) Van-
þekkingin er bezti bandamaður
félagshyggjunnar og hún verður
hættuleg, þegar henr.i fylgir baráttu-
gleði.
Hannes H. Gissurarson
kjarasamningum, og um þetta verður
barist í næstu samningum verkalýðs-
félaganna.
Boðskapur hinna harðsviruðu
forkólfa atvinnurekendavaldsins í
Garðastræti trúi ég, að verði að engu
hafður. Því verði með rökum vísað á
bug, að verkalýðshreyfingin geri
óraunhæfa samninga, sem sumir
hafa talið nauðungarsamninga, sem
atvinnurekendur hafi orðið að skrifa
undir, og þurfi af þeim sökum jafn-
vel ekki að standa við. Verkamanna-
sambandið þingaði norður á Akur-
eyri. Um þinghaldið sjálft mætti
margt segja, sem verður látið liggja á
milli hluta i bili. Þar var mikið fjallað
um kjaramál og næstu samninga. Þar
var haldið uppi launajöfnunarstefnu
þeirri, sem markað hefur spor verka-
lýðshreyfingarinnar, allt frá síðasta
Alþýðusambandsþingi. Þessari
launajöfnunarstefnu hefur því miður
ekki verið fylgt af ýmsum öðrum
hópum þjóðfélagsins. Það er
alkunna, að þeir hæstlaunuðu
hafa fengið miklar kauphækkanir í
gegnum kjaradóma, sem þeir sitja
sjálfir í, sem hæst tala um óraunhæfa
nauðungarsamninga verkafólks
gagnvart atvinnurekendum.
Tímamarkandi
samþykkt
Á þessu þingi Verkamannasam-
bandsins var gengið ennþá lengra í
launajöfnunarátt. í ályktun um
kjaramál er tekið á um, að verðbóta-
kerfið skuli notast til launajöfnunar,
þannig að á allt kaup verði greidd
sama krónutala í verðbætur, hvort
sem maðurinn hefur 220 þúsund á
mánuði, helmingi meira, eða hvað
annað sem hann hefur í kaup.
Þetta er tímamarkandi samþykkt
og sú merkilegasta og raunhæfasta í
jafnlaunaátt sem fram hefur komið.
Ef hægt verður að fylgja þessu
eftir, er horfið frá prósentu-
reikningnum að stórum hluta.
Prósentureikningi sem snillingurinn
Þórbergur Þórðarson sagði að hefði
verið fundinn upp til að skemmta
skrattanum.
Þá verður horfið frá því, að þegar
til dæmis landbúnaðarvörur hækka,
skuli hálaunamaður, sem hefur keypt
5 lítra af mjólk á dag fyrir fjölskyldu
sína, allt í einu geta keypt 25 lítra á
dag, eða ef hann hefur keypt eitt
kjötlæri í sunnudagsmatinn, þá geti
hann keypt heilan skrokk fyrir sama
vinnuframlag, meðan láglauna-
maðurinn verður að minnka
mjólkur- og kjötskammtinn, sem
hann getur keypt fyrir sama vinnu-
framlag og fyrir viðkomandi
hækkun.
Eða ef rafmagn, olía eða hitaveita
^hækkar, þá skuli hálaunamaðurinn
geta farið að eyða meiri olíu, meira
rafmagni eða hverju einu sem hefði
hækkað eða hreinlega græða á verð-
bótum, sem áttu aðeins að leiðrétta
viðkomandi hækkun.
Með þeirri leiðréttingu, að allir
fengju sömu krónutölu til að mæta
hækkunum á nauðsynjavörum, held
ég að allt tal um mismunun á kaup-
greiðslum til handa hinum mismun-
andi launahópum i þjóðfélaginu
myndi þagna og þetta væri veruleg
tilraun til að halda niðri verðbólg-
unni, hvað launin áhrærir. Með þess-
ari samþykkt reynir verulega á það,
Kjallárinn
Bjarnf ríður Leósdóttir
hvort eitthvað er að marka allt talið
um forgangsrétt lægstu launanna.
Með þessu yrði gengið inn á kaup-
hækkun í gegnum verðbætur á
lægstu launin og þeim yrði lyft í
staðinn fyrir að moka í þá sem hæst
launin hafa.
Þetta yrði prófraun á siðferðisþrek
launastéttanna í landinu. Ríkis-
stjórnir hefðu síður möguleika á því
að skerða svona verðbætur. Fólk
skildi, að þær væru aðeins til þess að
fólk gæti keypt nákvæmlega jafn-
mikið af t.d. landbúnaðarvörum
fyrir sama vinnuframlag, fyrir og
eftir hækkanir, nema þeir sem væru á
lægstu laununum. Þeirra hagur rýmk-
aðist kannski örlítið, en ekkert í lík-
ingu við þá skrúfu sem prósenta upp
úr á öll laun veldur, í kannski 50%
verðbólgu.
Eflaust verður erfitt að ná sam-
komulagi við aðrar stéttjr um að fara
þessa leið.
í sólstöðusamningunum 1977, sem
svo oft er vitnað til og atvinnurek-
endur með prófessora og aðra fræð-
inga fyrir sér hafa talið óraunhæfa
samninga, var krónutalan í heiðri
höfð af verkalýðshreyfingarinnar
hálfu, en atvinnurekendur heimtuðu
alltaf sömu prósentu á öll laun.
Eingöngu eftir þeirra kröfu varð
seinni hluti samningstímabilsins
þannig.
Með því var auðvitað léttara þegar
vísilalan yrði skert að lækka laun
þeirra lægstlaunuðu. Fólksins í fram-
leiðslustéttunum.
Ábyrgasta lausnin
í ólafslögunum var skýrt tekið á
um það, eftir kröfu Framsóknar og
Alþýðufiokks að vísitalan skyldi
mæla í sömu prósentu uppúr. Frá
Þjóðhagsstofnun hefur ævinlega
komið sama ályktun. Hver man ekki
kjaradóminn sem lyfti visitöluþakinu
af flugmönnum, það var eingöngu sú
kauphækkun, sem þeir fengu, þegar
allt ætlaði um koll að keyra. í blóra
við þessar hækkanir þeirra hæstlaun-
uðu á síðan að lækka laun þeirra sem
vinna að framleiðslugreinunum með
því að skerða alla visitölu. Þessari
þróun verður ekki snúið við með
prósentureikningi, þar sem sarna
prósentan er notuð á öll laun upp úr
og niður úr. Hún gerir aðeins rikis-
valdi auðveldara að vaða inn í kjara-
samninga, skerða vísitöluna, sem
auðvitað er fyrst og frcmst gert til að
lækka laun framleiðslustéttanna.
Það er ennþá i fullu gildi, sem
orðrétt er haft eftir einum af
framámönn'tm atvinnurekenda-
valdsins.
„Það verður að lækka laun fram-
leiðslustéttanna”.
Sú ályktun, sem gerð var á Verka-
mannasambandsþinginu, var svo
afdráttarlaus og afgerandi, að undan
henni verður ekki vikist. Að um leið
og það er viðurkennt, að ekki séu
líkur á stórfelldum kjarabótum í
komandi samningum, verði verðbæt-
ur notaðar til launajöfnunnar.
Sama krónutala í verðbætur handa
öllum, háum sem lágum. Þetta er
ábyrgasta lausnin í kjaramálum,
þetta er ábyrgasta lausnin í efnahags-
málum.
Bjarnfriður Lcósdóttir,
Akranesi
y