Dagblaðið - 28.04.1980, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 28. APRÍL 1980.
II
DRAUMUR BRAUTRYÐJENDA
0G TREGÐULÖGMÁL STJÓRNVALDA

Um langt árabil hafa framsýnir
menn rætt hina miklu möguleika,
sem eru á fiskrækt hér á landi. Ekki
hafa allir látið sitja við orðin tóm.
Tilraunir af ýmsu tagi, hafa verið
gerðar, klakstöðvar reistar, eldis-
tjarnir útbúnar, hafbeit stunduð,
eldi reynt i sjávargildrum og reynt
að nýta jarðhitann. Margir
ofurhuganna hafa orðið fyrir sárum
vonbrigðum. Tilraunir hafa mistekist
af ýmsum orsökum. Nokkrum hefur
þó auðnast að halda áfram, en það
hefur verið fyrir þráa og ódrepandi
kjark.
Og hvers vegna hefur svo illa
gengið? Ástæðan er einföld. Ríkis-
valdið hefur aldrei sýnt þessum
málum nokkurn minnsta áhuga. —
Aðeins hefur verið höfð í frammi
álappaleg sýndarmennska, sem fáum
hefur komið að gagni og engum að
umtalsverðu gagni. Algjör óstjórn
ríkir á þessu sviði, engar tilraunir
gerðar til að sameina kraftana,
hvorki til rannsókna né tilrauna.
Sáralitlu fjármagni hefur verið
varið til rannsókna. Lítil vitneskja er
borðliggjandi um heppilegt eldisvatn,
þ.e. lindarvatn og jarðvarma, efna-
innihald og vatnsmagn. Engar
skipulegar rannsóknir hafa verið
gerðar á þessu sviði, né heldur á
heppilegum stöðum fyrir sjóeldi.
Einstaklingar hafa gert athuganir á
nokkrum stöðum, niðurstöður hafa
verið athyglisverðar, en það er unnið
skipulagslaust
Óverulegar rannsóknir hafa verið
gerðar á arðsemi fiskeldis hér á landi
og framleiðslumöguleikum. Nokkrar
tilraunir hafa verið gerðar með fiska-
fóður, sem gefið hafa góða raun, en
þar er mikið starf óunnið.
Brauðryðjendurnir hafa því lagt
út í fiskeldi án fjármagns, án þess að
nægileg þekking væri fyrir hendi og
afraksturinn hefur verið samkvæmt
því. Þetta á einkum við um laxa-
rtekt, en eldi bleikju og regnboga-
silungs er hvergi nærri eins
viðkvæmt.
Segja má, að við íslendingar séum
á steinaldarstigi í þessum efnum, ef
litið er til þróunar í norðlægum
löndum, austan hafs og vestan.
Hvað skortir?
Ríkisvaldið hefur algjörlega
brugðist skyldu sinni í því að tryggja
nauðsynlegt fjármagn til rannsókna
og eftirlits. Það hefur með aðgerðum
sínum, eða aðgerðarleysi, drepið í
dróma atvinnugrein, sem fært gæti
þjóðarbúinu milljarða króna á ári
hverju.
Að koma á fót arðsömu fiskeldi
kostar mikla fjármuni. Einstaklingar
geta ekki aflað þeirra peninga, sem
til þarf. Til er Fiskræktarsjóður, sem
er tómur, og hefur yfirleitt verið
það. Annað fjármagn, af opinberri
hálfu, er ekki fyrir hendi.
Engar áætlanir hafa verið gerðar
um skipulag fiskræktar og engri
stofnun ætlað það hlutverk. í Kolla-
fjarðarstöðinni, sem ríkið á og rekur,
hefur verið unnið gott starf, en af
vanefnum bæði í peningalegu og
staðarlegu tilliti.
Að undanförnu hefur meira verið
rætt um fiskeldi en oftast áður.
Hugumstórir menn hyggja þar á
mikla landvinninga, og er það einlæg
von min, að þeim takist vel. En á leið
sinni að settu marki, munu þeir reka
sig á ótrúlegar hindranir, er stafa al'
skipulagsleysi og ihaldssömum sjónar-
miðum stjórnvalda og embætlis-
manna.
Þeir, sem ætla að stofna til
fiskræktar á íslandi með árangur í
huga, og við óbreyttar aðstæður og
afstöðu ráðamanna, skyldu huga
vandlega að sögu Skúla Pálssonar á
Laxalóni. Hann er einn af merkustu
brautryðjendum fiskræktará íslandir
umdeildur ákafamaður, sem barist
hefur ótrauður og bakað sér óvild
þeirra, sem kannski hefði, fremur
öllum öðrum, átt að styðja við bak
hans.
í eldistjörnum Skúla synda nú
liklega siðustu heilbrigðu regnboga-
'ilungarnir, sem vitað er um í Vestur-
Evrópu, og þótt víðar væri leitað.
Hefði hann getað fært út kvíarnar á
eðlilegan hátt, gæti hann nú selt
regnbogasilungshrogn úr landi fyrir
hundruð milljóna króna ár hvert, og
allt i beinhörðum gjaldeyri.
Skúli getur ekki afgreitt nema brot
af þeim pöntunum er honunt berast.
Verð á hrognum i ár er 35% hærra en
i fyrra. En Skúli hefur ekki verið
heppinn og er ýmsu um að kenna.
Kjármagn hefur ekki verið fyrir
hendi, hið opinbera hefur brugðist,
skilningsleysi héfur ríkt, er siðan
hefur leitt til ólukkuátaka
einstaklings og kerfis.
Höfundur þessarai greinar og
Vilmundur Gylfason beittu sér fyrir
þvi i allsherjarnefnd neðri deildar
Alþingis á þinginu ’78/v79, að
nefndin hefði frumkvæði að könnun
samskipta Skúla og embættismanna.
Slíkt frumkvæði er nánast einstakt í
sögu Alþingis. Og nefndin skilaði til-
lögu, sem fékkst samþykkt.
Nú hefur verið gerð rækileg
athugun á öllu þessu máli og hafa
þrír valinkunnir menn komið þar við
sögu. Skýrsla þeirra og álit mun
verða lærdómsrík fyrir fiskiræktar-
menn á fslandi.
Það er von mín, að sú skýrsla
muni opna augu manna fyrir
nauðsyn hugarfarsbreytingar gagn-
vart þessari stórmerku at-
vinnugrein, sem á þessu ári hefði
fært þjóðarbúinu milljarða króna,
ef framsýnir menn hefðu ráðið
ferðinni. Mér dettur alltaf í hug Einar
Benediktsson og virkjun Þjórsár.
Þröngsýni og skammsýni hefur oftar
en ekki fært í fjötra framsýni og
bjartsýni.
Ef ■ a ■ ■ ■
Eldi lax og silungs er einhvet
snjallasta aðferð sem kunn er til að
breyta ódýrri eggjahvítu, eins og til
dæmis fiskimjöli, í verðmæta eggja-
hvítu. Til samanburðar má geta þess,
að til þeirrar breytinga er regnboga-,
silingur 2,5 virkari en kjúklingur,
nær 6 sinnum virkari en svin og um
17 sinnum virkari en holdanaut.
Laxinn má senda á beit á haf út.
'Bleikju má rækta í vötnum án
verulegrar umhirðu eða tilkostnaðar.
Lauren Donaldson, merkur braut-
ryðjandi í fiskrækt, sagði í
Morgunblaðinu fyrir tveimur árum.
,,Þið getið sleppt 100 milljónum laxa-
Kjallarinn
Árni Gunnarsson
seiða í hafið á ári. Þið eruð komnir
með 200 mílna fiskveiðilögsögu, þar
sem enginn utanaðkomandi aðili
getur komist að laxinum í beitar-
landinu. Þið hafið orkuna, vatnið,
fæðuna og beitarlandið. Ef við lítum
á hlutföll þess, sem gera þarf í landi
og þess, sem sjórinn sér um, kemur i
Ijós, að landvinnan, klakið og eldið
er aðeins I %, sjórinn sér um 99%.”
Árið 1978 gátu menn sér þess til
að um ein milljón laxaseiða myndu
gefa af sér um einn milljarð króna,
miðað við aðl2%ikiluðu séraftur frá
hafbeitarlandinu. Þarna er
Donaldson að tala um lilla 100
milljarða króna brútto.
Kannski er hér tekið full djúpt í
árinni, en engu að siður eru þessar
tölurekki fjarri öllum raunveruleika.
Fiskeldi Norðmanna sýnir okkur
það. —Ég er sannfærður um að einn
góðan veðurdag verða draumar
Skúla á Laxalóni að veruleika, svo og
annarra þeirra manna sem barist
hafa gegn tregðulögmáli stjórnvalda,
sem segjast vilja, en gera ekkert. Mál
er að linni.
Árni Gunnarsson,
alþingismaður.
EINU SINNISKATTUR
— ALLTAF SKATTUR
V
Kjallarinn
Bjami Snæbjöm
Jónsson
Þegar auka þarf tekjur hins opin-
bera er eina færa leiðin að hækka
skatta eða finna upp nýja. Hvort
tveggja hefur verið gert i ríkum mæli.
Sérstaklega hafa menn verið duglegir
við að finna upp nýja skatta eins og
glöggt kemur fram þegar slegið er
tölu á skatta og gjöld hins opinbera.
Munu skattarnir nú vera u.þ.b. 76
talsins og hefur farið fjölgandi hin
allra síðustu ár.
Við skattahækkanir virðast óbeinir
skattar vera öllu vinsælli en þeir
beinu. Ein meginástæðan fyrir þessu
er sjálfsagtsú, að með því að fela
skatta í verði vöru og þjónustu
verður almenningur ekki eins var við
hækkanirnar, sem þess vegna geta átt
sér stað án tiltölulega mikils hávaða.
Hvort sem um er að ræða hækk-
anir á gömlum skattstofnum eða
uppfinningu nýrra er viðbótinni
gjarnan fundið eitthvert nafn, eins og
tilefni gefast. Viðurnefni svo sem
„sérstakt, timabundið eða bráða-
birgða” fylgja síðan með, samkvæmt
reglunni, eitt, tvö eða öll í senn. Með
þessu reyna skattheimtumennirnir að
telja sjálfum sér og öðrum trú um, að
skatturinn muni brátt verða aflagður.
Slíkt er þó ekkert annað en blekking,
eins og glöggt kemur fram síðar í
þessari grein.
„Bráðabirgða-
skattar"
1 Eins og áður sagði eru nýir skattar
eða hækkanir fyrirliggjandi skatta í
flestum tilfellum til bráðabirgða. Eru
skattarnir til bráðabirgða í svo sem
10—15 ár en þá gerðir varanlegir
enda allir búnir að steingleyma því að
skattarnir hafi nokkurn tíma verið
„til bráðabirgða”.
Fleiri skattar en margur heldur
hafa hafið göngu sína til bráða-
birgða. Fróðlegt er þvi að skoða sögu
nokkurra góðkunningja úr hópi
skattanna 76 og athuga feril þeirra.
Söluskattur
Söluskattur kom til skjalanna fyrir rúmum 30 árum. Hann var þá 1,5—
2% bráðabirgðaskattur. Meðan almenningur var að venjast söluskattinum
var hann árlega framlengdur í 12 ár, unz hann varð varanlegur á árinu
1960.
Helztu dagsetningar f sögu söluskattsins frá 1960
1.4. 1960 3,0% (söluskattur til neytenda)
1.2. 1964 5,5%
1.1. 1965 7,5%
1.3. 1970 11,0%
1.3. 1973 13,0% (2% viðlagagjald)
1.3. 1974 13,0% (2% viðlagagjald verður 1%, en 1% olíugjald bætist
við)
22.3. 1974 17,0% (4% söluskattsauki bætist við)
1.10. 1974 19,Ó% (söluskattur 13%, viðauki 4% og viðlaga- og olíu-
gjald 2%)
1.3. 1975 20,0% (1 % viðlagagjald bætist við — hitt framlengt)
15.9. 1978 10,0% (söluskattur felldur niður af matvælum)
16.9. 1979 22,0% (söluskattur 20% + söluskattsauki 2%)
8.4. 1980 23,5% (1,5% orkujöfnunargjaldi bætt við)
Vörugjald
Á árinu 1975 var með bráðabirgða-
lögum lagt svokallað „sérstakt tima-
bundið vörugjald” á nokkrar inn-
fluttar vörur. Skatturinn átti að gilda
tímabilið 17.7,—31.12. 1975.
Nú er spurningin hversu oft hið
nýja orkujöfnunargjald verður fram-
lengt, áður en það fellur inn í sölu-
skattinn eins og öll hin gjöldin. Enn-
fremur, hvaða nafn næstu söluskatts-
hækkun verður gefið.
Helztu dagsetningar f sögu vörugjaldsins:
12% (sérstakt tímabundið vörugjald)
10% (lækkað um 2 stig og framlengt til 31. des. 1976)
18% (hækkað um 8 stig oggildir til 31. des. 1976)
18%(framlengttil31.des. 1977)
18% (framlengt til 31. des. 1978)
16% (Iækkaðum2stig,gildirtil31.12. 1978)
16%—30% (nýr gjaldflokkur 30% ánokkrar vörur, gildir til
31.12. 1979)
18%—30% (hækkað um 2 stig, gildir til 31.12. 1979)
24%—30% (hækkað um 6 stig, gildir til 31.12. 1980)
17.7. 1975
1.1. 1976
4.5. 1976
1.1. 1977
1.1. 1978
20.2. 1978
9.9. 1978
1.1. 1979
12.9. 1979
Brátt fer sennilega að styttast i að
„sérstakt tímabundið vörugjald”
verði: „sérstakt varanlegt vörugjald”
(lesist) „sérstakt vörugjald”.
Launaskattur
Árið 1975 var með bráðabirgðalög-
um lagður launaskattur á launa-
greiðendur, er nam 1% af greiddum
vinnulaunum og hvers konar at-
vinnutekjum, öðrum en tekjum af
landbúnaði. Skatturinn skyldi renna
til Byggingarsjóðs ríkisins, en launa-
greiðendur eru skattskyldir án tillits
til rekstrarafkomu.
Helztu dagsetningar f sögu launaskattsins:
1% (launaskattur til Byggingarsjóðs)
2 1/2% (1 1/2% sérstökum launaskatti bætt við)
2 1/2% (sérst. launaskattur framlengdur)
2 1/2% (sérst. launaskattur framlengdur)
2 1/2% (1 1/2% skattur framlengdur, rennur til rikissjóðs)
2 1/2% (tekjur sjómanna undanþegnar)
3 1/2% (2% til Byggingarsjóðs, 1 1/2% til ríkissjóðs)
3 1/2% (launaskattur framlengdur til ársloka 1975)
3 1/2% (launaskattur framlengdur til ársloka 1976)
3 1/2% (launaskattur framlengdur til ársloka 1977)
3 1 /2% (launaskattur gerður varanlegur)
30.6. 1965
19.11. 1970
1.9. 1971
1.1. 1972
1.1. 1973
30.4. 1973
1.4. 1974
1.1. 1975
1.1. 1976
1.1. 1977
1.1. 1978
Þannig liðu 13 ár þar til launa-
skatturinn öðlaðist fastan sess í skatt-
kerfinu.
Til viðbótar þeim sköttum sem hér
hafa verið til skoðunar má tína til
fleiri. Er af nógu að taka, en eftirfar-
andi dæmi skulu tekin:
1. Flugvallargjald: Hefur verið til
bráðabirgða frá árinu 1975. Alþingi
er nú rétt að Ijúka við að gera það
varanlegt og færa ákvörðun skatt-
upphæðar i hendur ráðherra.
2. Sérstakur bráðabirgðaskattur á
skrifstofu- og verzlunarhúsnæöi: Var
settur á um áramótin 1978—1979 og
átti að gilda í eitt ár. Til stendur að
framlengja skattinn „eitt ár í við-
bót”.
3. Sérstakur skattur á ferðamanna-
gjaldeyri: Var settur á árið 1978 til að
fjármagna aðgerðir ríkisstjórnarinn-
ar. Hefur nýlega verið framlengdur
um „eitt ár i viðbót”.
Það virðist því miður staðreynd,
að komist skattar einu sinni á verða
þeir ekki felldir niður. Einu má gilda
hversu sérstakir eða tímabundnir þeir
eru, þegar settur er á nýr bráða-
birgðaskattur er um ekkert annað en
nýjan eilífðarskatt að ræða, sem
bætist við hina 76 skattana, sem fyrir
,eru. Þeta er hollt að hafa hugfasl við
næstu skatlahækkanir.
Bjarni Snæbjörn Jónsson,
hagfræðingur Verzlunarráðs
íslands.
A „Þegar settur er á nýr bráðabirgdaskatt-
^ ur, er um ekkert annað en nýjan eilífðar-
skatt að ræða, sem bætist við hina 76 skatt-
ana...”