Dagblaðið - 24.11.1980, Blaðsíða 22

22
DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 24. NÓVEMBER 1980.
i
Menning
Menning
Menning
Menning
I
legra er að finna nokkrar prentvillur.
Stefán frá Möðrudal, sem hér
rekur sögu sína, er um margt sér-
stæður maður. Hann má muna tím-
ana tvenna, fyrst sem öræfabóndi og
siðan listmálari í Reykjavík. En saga
hans segir í raun hve óhemju aðlög-
unarhæf mannskepnan er, og sannar
síður en svo að Stefán sé utangátta í
tilverunni. Hann er ennþá bóndi,
þótt hann sé kominn til Reykjavíkur,
að vísu jarönæðislaus en bjargast þó
sem best hann getur með hross sin.
Ekki að furða þó hann geti ekki skilið
til hvers verið er að rækta allt þetta
gras í Reykjavik ef ekki má nota það
til neins. Ekkert fær drepið bóndann
í Stefáni. Hann segir líka sjálfur:
„Möðrudalur er hluti af sjálfum
mér”. En það er ekki hægt að lifa á
því að eiga hross í Bessastaðatúni. Og
margur mætti álykta sem svo að nú
væri illa komið fyrir uppflosnuðum
bónda. En svo er aldeilis ekki. Stefán
lagar sig að aðstæðum. Hann gerist
listmálari, málar og selur — málar og
selur. Að sjálfs hans sögn eru það
hundruð og þúsundir mynda sem
hann hefur málað og selt.
Vinnur aiit
sjálfur
Fyrstu tilsögn í málarakúnst fékk
hann barnungur hjá Ásgrimi Jóns-
syni, þegar hinn síðarnefndi var á
málaraferðum um Austurland i byrj-
un aldarinar. Svo lærði hann að
teikna á Akureyri hjá Geir Þormar
myndskurðarmeistara. Þetta var vet-
urinn 1927-28 og samtíma honum hjá
Geir var Örlygur Sigurðsson og Val-
týr Pétursson:
„Ekki man ég hvað Valtýr var
lengi að væflast þarna, en við
örlygur vorum við nám heilan vetur”
segir Stefá'n (bls. 96).
Kjarval kemur einnig við sögu:
„Þetta er allt öðruvísi, heldur en
við Kjarval ætluðum að hafa það.”
Hér er Stefán að tala um Kjarvals-
staði og heldur áfram:
„Við ætluðum að hafa þarna stóra
sali, sem hægt væri að sýna svo og
svo mikið af myndum í.
Ekki vantaði að við ræddum þetta,
þegar við vorum að mála í Þingvalla-
sveit.
Við máluðum sex myndir á dag,
hvor okkar. Já, já, Kjarval sex og ég
sex . . . Það fórst einhvernvegin
fyrir, að við seldum myndirnar, og
þess vegna eru Kjarvalsstaðir ekki
merkilegri en þeir eru.” (103).
Bók
menntir
Rannveig Ágústsdó
Lesandi fær ekki betur séð en að
Stefán haft tileinkað sér betur en
margir aðrir listamenn kúnstina að
mála svo öðrum líki og selja fyrir lífs-
viðurværi á seinni árum — og vel
það. Og hann bíður ekki eftir því að
aðrir geri allt fyrir hann — nei, nei
vinnur allt sjálfur, þvær jafnvel lér-
eftið sem hann málar á og smiðar
rammana. Þar er hann kannski frá-
brugðinn þegnum neysluþjóðfélags-
ins — en hann er þó svo bráðsnjall að
nota sér eitt helsta lögmál þessa sama
þjóðfélags, markaðslögmálið, sem
sannast best á þeirri staðreynd sem
umrædd bók er.
Þannig hefur þessum fjallakúnstn-
er — hinum eina og sanna tekist að
finna sér leið út úr gjörningaþoku nú-
tímans, því hvað er hún samanborið
við fárviðri þau sem hann lifði af á
öræfunum?
Að lokum vísa eftir Stefán:
Þórður fór á ball
og hann var svo frár í ferðum.
Þær vildu hann ekki í dans,
ogafturstóðíerjum.
Halló, halló. (92)
Saga Stefáns segir okkur merkilega
hluti um margbreytileik tilverunnar,
ekki hvað síst í því sem hún lætur
ósagt, eins og Pjetur bendir réttilega
á í forspjalli.
Þessi saga — hún gerir kröfu til les-
anda — að hann sé sjálfur skáld og
beri eitthvert skynbragð á samhengi
hlutanna. Hvað viljum við meira —
við .Þessir óforbetranlegu tilbiðj-
endur ykkar skálda og listamanna?
Rannveig.
Tónlist
EYJÓLFUR
MELSTED
AÐ UFA AF
PJetur Hafstain Lárusson:
FJALLAKÚN8TNER 8EGIR FRÁ
Stafán frá MMmdal rakur aögu akia
öm og öriygur hf., Raykjavár 1980. 111 bb.
myndakraytt
Það hefur löngum tíðkast meðal
alþýðuskálda á íslandi að færa í letur
Þætti af Einkennilegum Mönnum. Er
hér skemmst að minnast Ólafs Kára-
sonar Ljósvíkings og nú á því herrans
ári 1980 Pjeturs Hafsteins Lárus-
sonar sem skráð hefur sögu Stefáns
Jónssonar, bónda og fjallakúnstners
frá Möðrudal, eftir frásögn hans
sjálfs.
Pjetur heldur sig algjörlega utan
sögunnar. Aðeins einu sinni verður
lesandi var við að Stefán svarar
ósýnilegum spyrjanda sem vill halda
umræðunum á ákveðinni braut.
Annars lætur Stefán gamminn geisa,
talar við Pjetur (sem aldrei gerir at-
hugasemdir) — og við getum ímynd-
að okkur að hann tali við lesandann.
Aðeins í formála lætur Pjetur frá
sér heyra. Þar rekur hann stuttlega
æviferil Stefáns og skilgreinir stöðu
hans í þjóðfélaginu og list hans, sem
sagt gefur okkur lykil og réttir okkur
gleraugu sem notist við lesturinn:
„Vera má, lesandi góður, að þér
kunni að þykja sumt af því sem hér
fer á eftir fremur kynjað úr heimi
draums en veruleika. Má vera að svo
sé. En þessari bók er ekki ætlað sagn-
fræðilegt gildi. Hér segir sá frá, er
rölt hefur sitt æviskeið utan alfara-
leiðar. Við eigum okkar heim, hann á
sinn . . .” (5)
„List Stefáns er naivisk. Eins og
maður sjálfur ber hún svip hrikalegr-
ar náttúru Möðrudalsöræfa, oft í
tröllslíki. Stefán er mikill hesta-
maður, enda málar hann kyngimagn-
aðrihrossenaðrirmenn . . .”(7)
Síðan biður Pjetur okkur að njóta
sérkennilegrar frásagnar Stefáns frá
Möðrudal.
Aðlögunarhœf
mannskepna
Hlutur skrásetjara mun þó vera
býsna drjúgur og felast m.a. í því að
velja og hafna úr frásögn Stefáns, og
reyna að forðast endurtekningar, sem
Stefán Jónsson frá Möðrudal.
AIR er hægt,
ef...
Variationir Beethovens eru mestu
vandræðaverk að leika, stefin,
Mozarts, en tilbrigðin ekta Beet-
hoven. Útkoman á leik margra
verður hvorki Mozart né Beethoven.
Þeim félögum tókst að koma báðum
þessum jöfrum að í túlkun sinni.
Þótt Ernst Bloch láti skína i að
hebresk áhrif sé að finna í tónsmíð
sinni tekst honum nær alveg að fela
þau þar sem hann er alltof upptekinn
við að skrifa pínlega erfiða og við-
kvæma tónlist á jaðarsviði hljóðfær-
anna. Þegar tveir góðir leggja saman
eins og Gunnar og Jónas, getur verið
gaman að hlýða á hæfilegan skammt
af Bloch þessum sem ekki má rugla
saman við Valdemar með sama ætt-
arnafni, en af allt öðru sauðahúsi.
Vœmnislaus og
beinskeytt
í annað sinn í sömu vikunni hljóm-
aði fyrri sellósónata Brahms í
Norræna húsinu. Líkast til er ekki
rétt að vera með beinan samanburð,
en mikið kunni ég betur við hinn
væmnislausa og beinskeytta leik
þeirra félaganna. Þótt eilítillar þreytu
Saga Stefáns frá Möðrudal
Héskólatónleikar í Norrœna húsinu 16. nóvem-
bar.
Flytjendur: Gunnar Bjömsson, sellóleikari og
Jónas Ingimundarson, pianóieikarí.
Efnlsskrá: Vivaldi: Sónata nr. 6 ( e-moll; J.8.
Bach: Einlalkssvfta nr. 1 ( G-dúr; Beethovan:
Sjö tilbrigfli vifl stef úr Töfraflautu Mozarts;
Ernst Bloch: tvö atrifli úr Jewish LHe; Brahms:
Sónata nr. 1 (e-moll op. 38.
Aðrir Háskólatónleikar hlutu þá
athygli sem þessi tónleikaröð á sann-
arlega skilið. Þeir Gunnar og Jónas
troðfylltu Norræna húsið. Var það
vel því að mínu mati er vetrardagskrá
Tónleikanefndar Háskólans bæði
frumleg og vel valin.
Gunnar og Jónas hafa verið óragir
að ferðast vítt um land með tónleika
sina og eiga hrós skilið, þótt ekki
væri nema fyrir þann þátt einan. En
fleira hafa þeir til að bera en ferða-
dugnað.
Sr. Gunnar Björnsson, sellóleikari.
gætti undir það allra síðasta brást
ekki stíllinn.
Mér er ráðgáta hvernig þeir hafa
farið að því að koma svo vandaðri og
viðamikilli efnisskrá saman félag-
arnir, hvað þá heldur að leika hana
jafnvel og þeir gerðu. Með góðum
tónleikum þeirra í Norræna húsinu
fengum við enn einu sinni sönnur
þess, að allt er hægt, ef viljinn er fyrir
hendi.
-EM
oft verða í löngum viðtölum. Pjetri
ferst þetta starf mætavel úr hendi.
Hann gerir söguna ekki langa (111
blaðsíður með myndum) og styttir
jafnvel svo að lesanda finnst nóg um,
vill gjarnan fá að heyra meira. Tel ég
það mikinn kost. Hann leyfir talmáli
Stefáns að halda sér, orðatiltækjum
hans og talkenjum og segir það ekki
svo litið um manninn sjálfan, sem
sagansnýst um.
Bókin er prýdd fjölda ljósmynda
sem gaman hefði verið að skoða i lit,
t.d. myndir af málverkum Stefáns, en
það er sjálfsagt til of mikils mælst
vegna kostnaðar. Frágangur, prentun
og pappír er til fyrirmyndar og eykur
ánægju við lestur. Þeim mun sorg-
Eins og fegurstu
byggingar
Vivaldi, sem skyndilega er leikinn á
hverjum tónleikunum eftir aðra svo
halda mætti að hann væri orðinn
aðal tískutónskáldið í Reykjavik, var
fyrstur í röðinni. Þeir léku hann ljúf-
lega piltarnir, og fyrir Gunnar var
hann eins og vel heppnuð atrenna að
glímunni við einleikssvítu meistara
Bachs. Svítur Bachs fyrir selló ein-
samalt eru eins og önnur meistara-
verk Bachs, absolut. í þeim er ekkert
of eða van. Þeim má líkja við feg-
urstu bygginar, — Poseidonhofið í
Paestum eða Víðimýrarkirkju. —
Gunnar lék svítuna af nærfærni, með
tilskildum virðuleik. Aðdáun hans á
sigurverki meistarans skein úr hverj-
um tóni.
ÞR0STI1R
YalstödvabílarS
UM ALLA
BORGINAj
SÍMI \
85060
I