Dagblaðið - 09.12.1980, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 9. DESEMBER 1980.
andi að lesa um íslendinga, sem náð
hafa árangri erlendis og Bob Thor-
stenson í Seattle er, sem betur fer,
ekki sá eini sem er þessu landi okkar
til sóma sem slíkur. Það sem er aftur
á móti dálitið skrýtið er sú staðreynd
að þeir kostir hans, sem upp eru
taldir í greininni í „Pacific Fishing”,
myndu líklega verða til þess að hann
kæmist ekki í miklar álnir hér á
meðal okkar. Við erum nefnilega
með annað „system”. Ef við ættum
að finna einhverja hliðstæðu á
íslandi gætu ummæli annarra í þeirri
grein orðið á þessa leið um fyrir-
myndarmanninn í okkar þjóðfélagi:
„Hann hefur mjög góð pólitísk sam-
bönd og hefur hreiðrað um sig í öll-
um helztu hagsmunasamtökum
greinarinnar. Hver einasti maður veit
að hann fer á einhverju öðru en vit-
inu. Hann er alltaf með kjaftinn á
lofti. Hann hefur sjálfur unnið sig
upp allan stigann frá því að vera
fiskimaður sjálfur, hann hefur þvi
enga samúð með þeim sem vinna
störfin í greininni. Það er ekkert að
marka það sem hann segir, hann er
tvöfaldur i roðinu og finnst það hrein
sveitamennska ef honum tekst ekki
að pretta einhvern í viðskiptum. Eftir
að hann varð forstjóri hefur hann
ekki snert jörðina og það bókstaflega
rignir upp í nösinaá horium síðan.”
Eins og við sjáum þá er þetta ein-
ungis eitt dæmið enn um mismun-
andi atferli eftir því hvers eðlis það
hagkerfi er sem við búum við. Og úr
því að sprenglærðir hagfræðingar
geta þráttað um það árum saman
hvort kerfið sé nú betra, þá er ekki
von til þess að okkur leikmönnunum
verði mikið ágengt.
í okkar „systemi” lifir þjóðin á þvi
að tapa á því að gera út á auðugustu
fiskimið veraldar vegna þess að við
viljum ekki tapa á neinu öðru. í hinu
„systeminu” þarna vestra græða þeir
á útgerð sem kunna að gera út en það
er einungis af því að þar er ekkert
jafnrétti, ef skussarnir fengju að
reyna líka þá færu þeir að tapa eins
og við. Sem sagt; það er erfitt að sjá
hvort kerfið er betra og ef miðað
væri við fólksfjölda er ómögulegt að
spá fyrir um útkomuna á saman-
burðinum.
Þegar ég bar þetta mál undir
kunningja minn, sem er hagfræðing-
ur, sagði hann að þetta væri ekki
svona einfalt. Hann sagði að menn á
borð við Bob Thorstenson væru
vissulega til á íslandi, en þeir yngstu
þeirra væru um sjötugt. Þar með er
komin ein ráðgátan enn. Einhver
hefur sagt að fsland sé frumskógur
hagfræðinnar, það skyldi nú ekki
vera svo?
Leó M. Jónsson
tæknifræðingur.
Kjallarinn
Skúli Magnússon
kjósendum að raða frambjóöendum
að vild sinni og kjósa þvert á alla
flokka og flokksbönd. Það vantar
aðeins viljann að reyna slfkt fyrir-
koniulag.
íslendingar þurfa ekki að kvarta
undan neinum eihokunarhring á fjár-
málasviðinu. En þeir eiga samt sem
áður undir högg að sækja gagnvart
annars konar einokunarhringjum.
Einokun getur verið á fleiri sviðum
en hinu fjárhagslega. Af þessum
einokunarhringjum ber fyrst að
nefna samtryggingu stjórnmála-
flokkanna.
Þrefaldur varnarmúr stendur í
vegi fyrir áhrifum kjósandans á
stjórn landsins: flokksapparötin,
13
Opið bréf til dóms-
málaráðherra
Ég hlustaði á þig í sjónvarpinu í
gærkvöldi og bar saman menntun
okkar án nokkurs ótta. Mín er úr
skóla Iífsins frá 1897, en þín úr há-
skóla og skal slikt ekki lastað, þótt
manni sýnist stundum krónunni
bregða fyrir á heilaregisti þeirra. Ég
viðurkenni að þú stendur tveim fót-
um í hinum skrifuðu lögum, sem
getur þó verið annað en lögmál
mennskunnar. Lögum mætti kannski
til einföldunar skipta í tvennt og
einnig spyrja hverjir eigi lögin. í svo-
nefndum mannréttindalöndum eru
þau skráð á pappir, en í öðrum gilda
syrpulög, sem framlengjast af sjálfu
sér. Pappírslögin á yfirstéttin, en
þeim má oft hnika til á margan hátt.
Ég hefi lesið sanna sögu af afburða
lögmanni í Bandaríkjunum sem gat
sýknað hvern einasta mann fyrir
glæpahringana. Mér eru aftur ofar í
huga tveir bæjarfógetar í minni N-
Múalsýslu, Jóhannes Jóhannesson og
Ari Arnalds. Þeir virtust fundvísir á
smugur til sátta sem báðir aðilar
undu. Nú vildi ég benda þér á svo-
nefnt Hánefsstaðamál. Þaðstóð útaf
dánum manni Sigurði að nafni og
þótti laukur sveitarinnar. Hann hafði
kynnst úniturum vestan hafs og tók
loforð af konu sinni á dánardægri að
láta ekki prest jarða sig. Konan var
mikill skörungur, en presturinn aftók
að hlýða þessu. Hún galt samt presti
allt þessu viðvikjandi og fékk siðan
leyfi landeiganda fyrir heimagrafreit
og lét jarða mann sinn þar. Prestur-
,Mín trúa er sú, að aldrei verði pappírs-
^ lög svo voldug, að góðviljaðir menn geti
ekki fundið út úr þeim sem réttlátasta merk-
Gervasoni — „Verst þótti mér tal þitt um framtíð Gervasoni og mundi telja
það undir fals.”
inn var auðvitað háskólagenginn og
heimtaði að líkið yrði grafið upp og
hóf mál þar að lútandi. Ekki fóru þó
sögur af þvi að prestur þessi hefði
öðrum fremur guð í taumi. Jóhannes
fógeti dæmdi í máli þessu og sýknaði
ekkjuna að fullu og síðar kom skeyti
frá konungi „of sama far”. En ísland
missti af þessari konu og börnum
þeirra til Vesturheims. Min trúa er sú
að aldrei verði pappirslög svo voldug
að góðviljaðir menn geti ekki fundið
útúr þeim sem réttlátasta merkingu.
Aftur á móti sér maður oft að flinkir
lögmenn vinna mál eins og að vagga
barni, þótt siðgæðis ilmur fylgi lítt.
Hvað gerðist þá
í Frakklandi?
Öll viljum við fá á okkur gæða-
stimpil hvað sem réttlæti líður. Verst
þótti mér tal þitt um framtið Gerva-
soni og mundi telja það undir fals.
Þarna færðu kannski ástæðu til að
útvega mér fritt fæði og húsnæði. í
Danmörku er herskylda og ég sé ekki
að þeir taki við svona manni. Ég
þekkti mann sem neitaði þar her-
skyldu og hann fékk sína Brimar-
hólmsvist. Svo er það Frakkland,
hefurðu ekki mislesið söguna um
„glataða soninn”. Hvað heldurðu að
gerðist í Frakklandi ef þeir tækju
manni þessum eins og sagan hermir
réttilega?
Þú talar um þá menn sem hér eru
dæmdir til refsingar, um það skal
ekki þráttað, enda að mestu svo-
nefndur fyrirsláttur. Slikt er annars
eðlis og þar verður á að ósi stemma.
Það getur ekki liðist að ruplað og
rænt sé hjá alsaklausu fólki og spell-
virki unnin. Hitt má segja, að þessir
menn séu ríkistryggðir gegnum þann
metal sem ríkið veitir og gætir þess,
að þar komi aldrei vöntun til mála.
Ég veit að hættulegt fólk þarf að
loka inni og reyna að lækna. Aftur
held ég að með svonefnda „bísa” sé
byrjað á öfugum enda. Grein um
þetta skrifaði ég í Dagblaðið á síðasta
ári, sem að vonum enginn hefur tekið
mark á. Þetta fólk á að fá sinn dóm,
en ekki loka það inni, heldur setja
það í fasta vinnu og þá helst fyrst i
vinnuhópum út um land og einnig til
sjós. Þeir eiga að fá fullt kaup og
almenn mannréttindi. Aftur á móti
Halldór Pjetursson
skal draga vissan hlut af kaupi þeirra
upp i skaðabætur. Vinnan er eitt
okkar besta lyf og pyngjan kemur þar
einnig inni. Innilokun framleiðir
aftur afbrot með okurvöxtum. Setja
þarf virkar skorður við að
vinnufélagar umgangist þessa menn
eins og aðra ef þeir brjóta ekki af sér.
Sá er kastar fyrsta steininum, hefur
oft ekki hreint mjöl i poka, sem hann
ætlar aðgera skattfrítt með þessu.
— Ekki skal ég óska þér neins ills
og kannski hittusmt við á einhverri
nýlendu og bíðum þess með bros á
vör hvað réttlætislöggjöf felur i sér.
Þar mun líka vera bókað, að engin
raunveruleg fyrirgefning sé til, hver
verði að bera ábyrgð á sínum verk-
um. Annars væri ekkert réttlæti til og
grunnur lífsins svikinn. Þeir sem ekki
trúa þessu ættu að láta skíra sig
skemmri skirn.
Til gamans skal það tekið fram að
hér er ekkert sagt af trúarlegum
ástæðum, þvi ég hefi löngum verið
trúlaus talinn, sem ekki skiptir máli
hér.
Með kveðju og óskum um að þú
athugir lögin frá annarri hlið en
prentun einni.
Halldór Pjetursson
rithöfundur.
þingflokkarnir og það fyrirkomulag
sem haft er á stjórnarmyndun (þ.e.
þingbundin stjórn).
Ekki er þörf að gera
flokksapparötunum skil. En viður-
kenna ber að prjófkjörin eru tilraun
til að höggva skarð i þennan múr.
Auðvitað er „alþýðulýðræði”
Alþýðubandalagsins of fullkomið til
að hafa brúk fyrir svo „borgaralegt”
fyrirkomulag eins og prófkjör.
„Þingflokkar"
Þar sem.einmenningskjördæmi ráða
fyrirkomulaginu ber þingmaður
beina ábyrgð gagnvart umbjóðend-
um sínum — kjósendunum. Það fer
þá ekki milli mála hver hefir lofað
hverjum hverju. Fjölmenniskjör-
dæmin sjá um það að þessi ábyrgð
verður öUu miklu ógleggri. Einnig að
þingmaður þarf ekkert að vera bang-
inn við að svíkja öil sin loforð —
nema ef hann skyldi vera í „baráttu-
sæti”, en hann getur saml sem áður
skotið sér bakvið hina þingmennina
sem skipa efri sætin. Hvaö má hann
við margnum? Kjördæmaskipunin er
þannig raunverulega einn varnarmúr-
inn tií. En vikjum að þingflokkun-
um.
Það fyrirkomulag sem kallast þing-
flokkur er gert til þess að beygja
baldna þingmenn. Þingflokkurinn —
þ.e. flokksapparatið — tekur
ákvörðunina I stað einstakra þing-
manna. Þingmaður er ekki lengur
sjálfstæður einstaklingur með sam-
vizku og ábyrgð sem stendur í per-
sónulegu sambandi við sína umbjóð-
endur. Hann er atkvæði á þingi.
Númer í flokksapparati. Slíkt appa-
rat til handauppréttingar er auðvitað
hrein þjóðarbyrði. Beinn launakostn-
aður við hvern þingmann mun vera
um 10 millj. á ári auk alls annars
kostnaðar. Ódýrara væri fyrir þjóð-
ina að hver flokkur færi með
ákveðinn hlut á þingi eins og hluthafi
í hlutafélagi.
Ákvörðun er loks tekin á þinginu
sjálfu eftir langan feril af samninga-
makki við hinn og þennan valdaaðil-
ann eða þrýstihópinn. Hver samn-
ingagerð er verzlun með skoðun og
samvizku. Eins og Vilmundur Gylfa-
son hefir réttilega bent á er öll mála-
miðlun — allt samningamakk — þar
sem einn kaupir annan fyrir loforð
(sem hann svo seinna svíkur) í sjálfu
eðli sínu siðspillingin sjálf. Það
stjórnarfar sem við búum við ein-
kennist einmitt af slíku makki. í því
fyrirkomulagi er „þingræðið” og
þingflokkafyrirkomulagið aðeins
einn hlekkurinn. Þrýstihópafarganið
bætist þar ofan á.
- „Þingbundin stjórn” er þriðji eða
fjórði varnarmúrinn gegn lýðræði.
Andstætt því sem til var ætlazt á
dögum einvaldskonunga. í samn-
ingamakki flokkanna við stjórnar-
myndun getur og verður iðulega allt
annað ofan á en upphaflega var til
ætlazt af kjósendum. Engin trygging
er fyrir því að stjórn sem hefir meiri
hluta I þingi eða forsætisráðherra
hennar hafi meirihluta stuðning
meðal þjóðarinnar. Nærtækt dæmi:
Ætlaðist þjóðin til þess þegar hún
kaus Gunnar Thoroddsen á þing í
síðustu kosningum að hann myndaði
„vinstri stjórn”? Maðurinn átti vist
að heita sjálfstæðismaður og hafði
hann ekki tekið þátt í Viðreisn? Bjóst
einhver við að hann lyfti kommúnist-
um í ráðherrasætin? Hefir hann
raunverulega nokkurt umboð frá
þjóðinni til slíks? Er slíkt lýðræði?
Menn ættu nú að gera sér ljóst að
þingræði og Iýðræði er sitt hvað.
Lýðræði er hugsanlegt án þingræðis.
Raunar miklu betra lýðræði en hið
þingræðislega. Þingræði þarf heldur
ekki að vera lýðræðislegt. Því fleiri
milliliðir — því fleiri varnarmúrar —
sem eru milli kjósenda og valdhafa
því ólýðræðislegra er stjórnarfarið,
en slíkt stjórnarfar getur verið í
hæsta máta þingræðislegt.
Áhrifaleysi
kjósandans
Aðferð stjórnmálamannanna er í
því fólgin að horfa framhjá öllum
þessum vandkvæðum, en básúna eitt
og aðeins eitt atriði: „vægi” atkvæð-
anna, að-færri atkvæði skuli standa
bakvið hvern þingmenn í fámennari
kjördæmum. Nú er Ijóst að þing þarf
A „Þrefaldur varnarmúr stendur í vegi fyrir
áhrifum kjósandans á stjórn landsins:
flokksapparötin, þingflokkarnir og þaö fyrir-
komulag, sem haft er á stjórnarmyndun ...”
að endurspegla þjóðina og þjóðar-
viljann. Það þarf að gæta sem flestra
sjónarmiða, hagsmuna sem flestra
aðila bæði landfræðilega, stéttarlega
og svo frv. Auk þess vilja flokkarnir
fylla sína þingmannatölu í réttu hlut-
falli við fylgi meðal þjóðarinnar
allrar. Hverju barni ætti að vera Ijóst
að ógerningur er að „representera”
öll sjónarmið og alla hagsmuni í réttu
hlutfalli. Fyrr mætti nú vera. Og það
er engin ástæða til að taka þetta eina
atriði út úr — vægi atkvæða — og
„veita þvi algeran forgang”.
En áhugi stjórnmálamanna á að
leiðrétta þetta mikla óréttlæti er
skiljanlegur. Það fjölgar á þingi.
Þingmenn öðlast æviráðningu. Það á
einnig að slá ryki í augu kjósenda.
Það á að etja þéttbýlinu gegn lands-
byggðinni. Það á að deila og drottna
síðan í krafti þeirra deilna.
Kjósandanum skal talin trú um að
hann hafi einhver áhrif á stjórn
landsins. Þvert á móti: Vægi atkvæð-
anna nálgast nú óðfluga hið algera
núllmark. Mismikill kosningaréttur
skiptir ekki lengur máli þegar kjós-
andinn hefir hvort eð er engin um-
talsverð áhrif á stjórn landsins. Núli
verður alltaf núll með hvaða tölu sem
það er margfaldað eðadeilt. Ox lOer
ekkert meira en 0:10, þótt stjórn-
málamennirnir hafi tekið sér fyrir
hendur að sannfæra þjóðina um hið
gagnstæða.
Ekki aðeins er „ráðherratalan á ís-
íandi og Englandi bráðum orðin hin
sama”, áður en varir verður þing-
mannatalan á íslandi orðin stjarn-
fræðileg — ef stjórnmálamennirnir
hafa sitt fram.
Skúli Magnússon.