Dagblaðið - 09.12.1980, Blaðsíða 17

DAGBLADID. ÞRIÐJUDAGUR 9. DESEMBER 1980. 17
[C Menning Menning Menning Menning

Fra Litlu Stórhyrnu að Unduðu Hné
Vestríð frá sjónarhóli indíána
Dee Brown — Haygflu mitt hjarta vifl Undafl
Hné, 413 Mb.
Þýfl-Magnús Rafnsson.
lítg- Mál og menning 1980.
Stundum flnnst manni sem amer-
iski indiáninn sé hluti af óendanlega
fjarlægri fortið eða rómantisku
draumalandi. Því er ekki laust við að
manni bregði við að lesa að fjölda-
morðin á Sioux-indiánum við Undað
Hné, þar sem veldi indiána var end-
anlega brotið á bak aftur, áttu sér
slað árið I890 eða fyrir tæpri öld og
að helstu bardagar indiána og hvítra
manna, efniviður þúsunda bóka og
kvikmynda, voru háðir á árunum
1860—80. Og það þarf ekki langa
dvöl á verndarsvæðum indíána í dag
til að rekast á arfleifðina frá Unduðu
Hné, sjá hvemig ameriski draumur-
inn hefur leikið drauma indiána.
Tvennt er mér einkum minnisstætt
frá heimsókn á vemdarsvæði Navajo
indiána í Colorado árið 1977.
Hvergi rætur
Þar í sóibökuðum fjöllunum var
annars vcgar menningarmiðstöð reist
af yfirvöldunum, þar sem menntaðir
indiánar reyndu að kenna yngra fólki
að meta fomar hefðir ættbálka
sinna, með litlum árangri. Til
stöðvarinnar komu þcir á pikköpum
sinum, drekkandi bjór, ef þeir þá
gátu slitið sig frá litsjónvarpstækjun-
um sem spúðu yfir þá ómerkilegustu
þáttum sem Bandaríkjamenn geta
framleitt. Og það sem þeir gerðu,
vefnaður, málverk, leirker, var eins
og dauft endurskin af indiánalist,
sterkt blandað vestrænum stil. Þessir
ungu indíánar áttu sér hvorki rætur í
samfélagi hvitra né indíána og ör-
væntingin lá eins og mara yfir menn-
ingarmiðstöð þessari. Reyndar hafði
forstöðumaðurinn, hugsjónamaður
af indiánaættum, fyrirfarið sér vik-
una áður en við vorum þarna á ferð.
Afl komast í samband
vifl sólguðinn
Svo voru þarna afskekkt þorp með
pueblo-sniði, þar sem ungir indíánar
höfðu hreiðrað um sig, sýndu hvítu
fólki fullan fjandskap og vildu sem
minnst með menningu þeirra hafa.
Við eitt þeirra stóð stórt spjald með
álctruninni „No whites allowed” —
Ferðir hvitra bannaðar.
Þar átti einmitt að fremja hinn ár-
leca sóldans um þetta leyti og fyrir
náð og miskunn kunningja með sam-
bönd meðal indíána fékk ég leyfi til
að horfa á dansinn, með því skilyrði
að ég hefði ekki með mér myndavél,
segulband eða skriffæri af neinu tagi.
Þarna hafði hægur, taktfastur dans
verið stiginn í nær sólarhring og hélt
áfram þá dagstund sem ég var þarna.
Þetta var dans fullur reiði, hryggðar
og sefjunar, tilraun til að komast í
náið samband við þá anda sem hvít
menning hafði hrakið á brott.
Ég hafði m.a. búið mig undir þetta
mót með því að Iesa bók bandaríska
sagnfræðingsins Dee Brown, Bury
my heart at Wounded Knee, sem
hafði opnað augu mín fyrir ýmsu því
sem lá að baki hcgðun indíánanna.
Bók
menntir
Reiðilestur til
þjóðarinnar
Þessar minningar komu aftur upp í
hugann við lestur hinnar íslensku út-
gáfu bókarinnar, Heygðu mitt hjarta
við Undað Hné. Bókin var að mörgu
leyti tímamótaverk í bandarískri
sagnfræði þegar hún kom út fyrir
áratug, en jafnframt var hún skrifuð
á svo alþýðlegan máta að allir gátu
haft af henni gagn. Enda fór svo að
Undað Hné varð metsölubók og m.a.
eitt af uppáhaldsritum umhverfis-
verndarmanna. Tilgangur Browns,
sem er höfundur um 20 bóka um
villta vestrið, var sá að kanna viðhorf
bandariskra indíána á öldinni sem
leið til hinna hvítu landnema sem til
þessa höfðu verið nær einir um frá-
sagnir. Og er hann hafði kannað þær
heimildir sem fyrir hendi voru sá
Brown að hlutleysi sagnfræðingsins
var ekki aðeins ófullnægjandi i þessu
tilfelli, heldur fullkomlega ósæmi-
legt. Bókin er reiðilestur til banda-
risku þjóðarinnar, knúin af
réttmætri reiði yfir því sem hún gerði
frumbyggjum landsins.
Undravert æðruleysi
Á árunum 1800—1900 voru 5—8
milljónir indíána þurrkaðir af yfir-
borði jarðar af yfirvöldum og land-
nemum, heilu ættbálkarnir hurfu
l'yrir fullt og allt, næstum hver einasti
samningur sem gerður var við
indíána var'svikinn af hvítum og í
hvert sinn sem indíánar gerðust her-
skáir, var það í raun til að hefna
harma sinna. í lengstu lög vildu
flestir ættbálkar indíána semja við
hvíta manninn, hliðra til ef mögulegt
var, en því meir sem indíánar gáfu
eftir, því gírugri urðu landncmarnir.
Þegar þeir loks gripu til vopna til að
vernda lönd sín, vísunda og fjöl-
skyldur, lutu þeir í lægra haldi fyrir
fullkomnum vopnum hvítra, marg-
hleypum, Howitzer fallstykkjum
o.fl. Og undraverð var rósemi og
æðruleysi indíánanna, hvað sem á
gekk.
Brown fjallar að mestu um timabil-
ið 1860—90 og rekur örlög hvers ætt-
bálks fyrir sig, en á undan hverjum
kafla vitnar hann í indíána og skýrir
frá atburðum sem voru að gerast
annars staðar i heiminum um svipað
leyti. Fjöldi mynda er í bókinni. Hér
er komin bók sem eflaust á eftir að
hafa áhrif á hugmyndir margra
íslendinga um hinn ameriska indíána
og þýðing Magnúsar Rafnssonar cr
mikið afreksverk.
- Al
Siljandi tarfur, einhver fræknasti
höfðingi handariskra indíána á 19.
iild.
Gersk rómantík
Tónleðtar Sinfónkjhljómsveitar íslands í Há-
skólabíói 4. desember.
Stjómandi: Woldemar Nebon.
Einleikan': Sbura Cherkassky.
Efntsskrá: Pjotr Tschækowsky: Píanókonsert
nr. 1 í b-moll, op. 23; Hnotubrjóturinn, baQett-
svíta op. 71a; 1812 Forieðcur, op. 49.
Þessi indæla, frum-
stæða leikgleði
Alltaf er það tilhlökkunarefni að
heyra jötuninn Shura Cherkassky
leika. Ég man einmitt, að i fyrsta sinn
sem ég heyrði hann leika hugleiddi ég
hvort ekki væri tryggara að setja stög
á hljóðfærið, svo mikill fannst mér
krafturinn í leik hans. Enn er kraftur-
inn nægur hjá karli og öryggið eins
og best verður á kosið. Shura Cher-
kassky á ennþá til þessa frumstæðu
leikgleði, sem hverfur því • miður
alltof ofl hjá hinum miklu og frægu
alhcimsvirtúósum. Mér finnst því viss
endurnæring að heyra hann leika þá
rómantísku rússncsku konserta sem
hann er algjör sérfræðingur í.
Fámennisraunir
Glapræði hreint má telja að ráðast
i tónleika sem þessa án þess að
komplettera hljómsveitina. Fáliðaðir
strengirnir unnu svo sem vel, já á
köflum þrekvirki og þeir verða ekki
sakaðir um sitt eigið fámenni. En
þeim mun blóðugri fannst manni
skorturinn þegar maður sá flesta þá
sem á vantaði til að fylla i töiuna
frammi í hléinu sem áheyrendur.
Annars stóð hljómsveitin sig vel i
pianókonsertinum utan hvað
trompetar hefðu gjarnan mátt vera
samtaka i fyrsta kaflanum og blikkið
i heild heldur mýkra. Hnotubrjótur-
inn fór ágætlega. Ég held samt að
Woldemar Nelson hefði getað fengið
bettjr flæðandi rómantík út úr hljóm-
sveitinni með örlítið breyttu tempó-
vali. Þannig varð Blómavalsinn ekki
eins sindrandi glæstur og efni stóðu
til. En aftur á móti brá líka fyrir ein-
stakri spilamennsku í samleik þeirra
Guðrúnar Kristinsdóttur og klarí-
nettuleikaranna þriggja í Dansi
sykurdrottningarinnar. Hér var leikin
venjuleg konsertgerð svítunnar og
mörgum skemmtilegum atriðum
sleppt eins og Hundslappadrífuvals-
inum, Furuskógi að vetri, Spænska
súkkulaðidansinum og Dönsum
barnanna og Afadansi og fleirum.
Að Iokum var það 1812, og enn var
strengjafæðin pínleg þótt þeir lékju
vel. 1812 er svo óendanlega skemmti-
legt glæsistykki, sem aldrei má talTa
alltof hátiðlega, heldur eins og hann
er og hafa gaman af. Lúðrasveitin
Svanur Iék með í keisarasöngnum, en
ég er of tengdur lúðrasveitamálefn-
um til að fjalla um frammistöðu
hennar.
Engin fallstykki
Við íslendingar erum friðsöm þjóð
Pétur Tschaikowsky tónskáld árið
1888.
og eigum fáar fallbyssur. Þvi getum
við vart heimtað alvörufallstykki á
konsert í Háskólabiói. — Og þó —
Ég stóðst ekki mátið og fór að fletta í
gömlum árgöngum af Guns and
Hunting þegar heim kom og viti
menn — í nóvemberhefti ’64 var ein-
mitt grein um minifallbyssu handa
slagverkamönnum í hljómsveitum,
kríli ætlað fyrir „gauge 12” hagla-
skot (blönk að sjálfsögðu) og talin al-
veg sérdeilis hentug til brúks í 1812, í
konsertsal. (Já og gripurinn kostaði
þá á kynningarverði einungis 16 dali).
Klukkunum hefði góður tóntækni-
maður sem hægast getað bjargað
með því að blanda upp og saman
Carillonklukkum (þær eru til hjá Að-
ventistasöfnuðinum), klukkum Hall-
gtimskirkju og töraspili hljómveitar-
innar. Sú leið er alls ekki óþekkt, að
leika klukkurnar af tónbandi í
góðum tækjum á konsert. En til
hvers er að vera með vangaveltur um
svona tittlingaskít og reddingar þegar
ekki fæst fullskipað í hljómsveitina?
Vel má hugga sig við það að á þessum
ágætu tónleikum náði Woldemar
Nelson nokkurn veginn jafngóðum
Tschaikowsky og hægt er að ná út úr
hljómsveit af þessari stærð. - EM
HREVFILL
Sími B 55 22
SIEMENS
— vegna gæöanna
Vönduð ryksuga með still-
anlegum sogkralti, 1000
watta mótor, sjálfinndreginni
snúru og frábærum fylgi-
hlutum.
Siemens - SUPER
— öflug og fjölhæf.
SMITH & NORLAND HF.,
NÓATÚNI 4, SÍMI 28300.