Dagblaðið - 29.01.1981, Blaðsíða 20

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 29. JANÚAR 1981.
Mamtal er atmað og meira
en talmng mamrfólksins
— Leiðbeiningar f rá Hagstof u íslands um manntal 1981
Hvað er manntal?
Manntal er annað og meira en
talning mannfólksins á landinu.
Manntal er hagfræðileg úttekt, sem
hefur fólkið í landinu að viðfangs-
efni. Meginatriði sérhvers manntals
má telja þrjú:
1) Hvað starfar fólkið í landinu?
Þau störf, sem hver þjóð innir af
hendi, sú vinna, sem lögð er fram í
samfélagi fólks, er þríþætt: atvinna,
heimilisstörf og nám.
2) Hvernig skipar fólkið í landinu
sér i frumhópa samfélagsins, fjöl-
skyldur og heimili?
3) Við hvaða aðbúnað býr fólkið
i landinu, að því er varðar húsakost
og fleira?
andi starfsmenn hennar skulu bundn-
ir þagnarskyldu. Teljarar við mann-
talið og starfsmenn sveitarfélaga,
sem vinna að framkvæmd þess, eru
einnig bundnir þagnarskyldu.”
Manntalsupplýsingar
er ekki hægt að nota
neinum einstaklingi
í óhag
Engar upplýsingar, sem ein-
staklingar gefa um sig og sina hagi,
verðá notaðar á neinn hátt
viðkomandi eða öðrum í óhag.
Trygging fyrir þessu er í fyrsta lagi
eðli manntalsatriðanna: Ekkert
HeimiMsmaður fjarverandi einstaklings er beðinn að gera
skýrslu fyrir hann.
Manntalið þáttur í
alþjóðlegu samstarfi
Manntalið 1981 er hið 22. í röð
svokallaðra aðalmanntala á íslandi.
Það er tekið samkvæmt lögum nr. 76
19. desember 1980.
Manntöl eru svo mikilvæg undir-
staða allrar vitneskju um stöðu
þjóðar, að bæði Þjóðabandalagið
gamla og arftaki þess, Sameinuðu
þjóðirnar, hafa staðið fyrir al-
þjóðlegu samstarfi um 'manntöl: til
hvaða efnis þau skuli taka, hvernig
ýmis hugtök skuli skýrgreind,
o.s.frv., og síðast en ekki síst hvenær
þau skuli fara fram. í samræmi við
tillögur hagstofu Sameinuðu
þjóðanna eru manntöl tekin í flestum
löndum heims 1980 eða 1981.
Manntal var t.d. tekið í Banda-
ríkjunum 1. apríl í fyrravor, í
Svíþjóð, 15. september, í Noregi og
Finnlandi 1. nóvember síðastliðinn
og manntal verður tekið í Efnahags-
bandalagslöndunum í vor.
í einungis fimm ríkjum heims
hefur allsherjarmanntal aldrei farið
fram. Þessi ríki eru Eþíópía, Gínea
og Mið-Afrika í Afriku, og Laos og
Óman i Asíu.
Trúnaðarskylda
manntalsaðila
9. grein manntalslaganna hljóðar
svo: „Upplýsingar skráðar á manntal
um einkahagi manna eru einvörð-
ungu ætlaðar til hagskýrslugerðar og
er óheimilt að láta aðila utan Hag-
stofunnar fá vitneskju um þær.
Heimilt er þó að láta viðurkenndum
rannsóknaraðilum og opinberum
stofnunum í té upplýsingar skráðar á
manntal, enda sé þá nöfnum og auð-
kennisnúmerum einstaklinga sleppt.
Úrvinnslu manntalsskýrslna skal
Hagstofan ein annast, og hlutaðeig-
þeirra varðar fjármuni eða eignir,
nema að því er tekur til húseignar.
Spurt er um eiganda íbúðar, en slíkar
upplýsingar eru í öðru samhengi ekki
trúnaðarmál, samanber vottorð úr
veðmálabókum. Upphæð tekna
kemur ekki fram í manntali, fté
hvernig einstaklingar eða heimili
verja tekjum sínum. Manntals-
skráning getur ekki orðið sönnunar-
gagn um neins konar fjárhagsleg
málefni, enda trúnaðarskyldan tekin
fram á eyðublaðinu. Ekkert
manntalsatriðanna getur talist nær-
göngult persónulegum högum fólks,
enda alls ekki spurt um tómstundir
fólks, áhugamál eða skoðanir.
í öðru lagi er trygging gegn óhlut-
vandri meðferð upplýsinganna veitt í
þeirri lögvernd, er trúnaðarskylda
manntalslaganna kveður á um, og
skýrð var hér að framan. Liður í
þeirri vernd er það, að enginn, nema
framkvæmendur manntalsins, þ.e.
teljarar og aðrir trúnaðarmenn sveit-
arstjórna, og starfslið Hagstofunnar
við úrvinnslu manntalsins, hefur
aðgang að frumgögnum manntalsins,
þ.e. þeim eyðublöðum, þar sem
manntalsatriðin eru skráð. Eftir úr-
vinnslu liggja upplýsingarnar fyrir
sem slíkar, sviptar öllum einstaklings-
auðkennum, þannig að útilokað er að
rekjaþærtil nafngreindra manna.
í þriðja lagi felst trygging í
viðteknum hefðum við hag-
skýrslugerð, en þar er nafnleynd
varðandi upplýsingagjafa og hagi
þeirra grundvallaratriði, enda brýnt
hagsmunamál fyrir þá stofnun, sem
að hagskýrslugerðinni stendur. Störf
Hagstofunnar byggjast öðru fremur
á því, að stofnanir, fyrirtæki og
almenningur geti treyst henni fyrir
upplýsingum. Þetta gildir um
manntal ekki síður en aðra
upplýsingasöfnun. Enn fremur má
benda á, að manntalslög frá 1920
voru endurskoðuð 1980 og ný lög
sett, meðal annars sérstaklega í þeim
tilgangi að tryggja rétt einstaklings
viðmanntal.
Skipulag manntalsins
Manntalinu er nú hagað á nokkuð
annan hátt en áður. 1960 og fyrr
fóru manntöl þannig fram, að
teljarar gengu í hús og skrifuðu
sjálfir niður eftir fyrirsögn heimilis-
manna allar upplýsingar um fólkið, í-
búðir og hús á eitt og sama eyðublað
fyrir allt húsið.
Við þetta manntal er fólki ætlað
að fylla sjálft út skýrslu sína. Formi
eyðublaðanan er breytt þannig, að
viðfangsefni manntalsins er skipt á
þrjú blöð: Einstaklingsskýrslu, sem
gera skal um alla 12 ára og eldri um
siðustu áramót, íbúðarskýrslu og
hússkýrslu. Svokallað krossa-
prófskerfi er notað, en það gefur
færi á að orða spurningar nákvæmar
og einhlítar en annars, og auðveldara
verður að svara. Þessi aðferð er nú
notuð við manntöl í flestum löndum.
T.d. getur gamall maður, sem er
hættur að vinna og stundaði ekki
nám eftir fermingu, útfyllt sína
einstaklingsskýrslu einvörðungu með
því að setja krossa, nema hvað hann
þarf að skrifa heimilisfang í I. lið, og
heiti lífeyrissjóðs, ef það á við. Sama
á við alla aðra, sem stunda ekki at-
vinnu, hvort heldur það eru ungling-
ar, húsmæður, öryrkjar eða aðrir —
þeir geta svarað einstaklings-
skýrslunni á þennan einfalda hátt.
Örvar á eyðublaðinu vísa, hvernig
svara skal og hverju má sleppa, þegar
svo ber undir.
Auk þess sem hægt er að nota
„krossapróf” leiðir sú tilhögun, að
hver maður gerir sína einstaklings-
skýrslu, til þess, að allir geta fyllt út
skýrsluna samtímis, eftir leiðbeining-
um í fjölmiðlum. Föstudagskvöld 30.
janúar kl. 21.15 verður 30 mínútna
þáttur í sjónvarpinu, þar sem farið
verður yfír spurningar einstaklings-
skýrslueyðublaðsins í því skyni, að
hver og einn útfylli það fyrir sig eftir
leiðbeiningum í þættinum. Hann
verður endurtekinn í sjónvarpi kl. 16
á laugardag 31. janúar.
Einstaklingsskýrslan
Einstaklingsskýrslu á að gera um
alla, fem fæddir eru 1968 eða fyrr.
Hana þarf hver og einn að gera
sjálfur, eða aðrir fyrir hann, þar sem
hann á sólarhringsdvöl 31. janúar.
Fyrir þá, sem dveljast annars staðar
en á lögheimili sínu, þarf annað
V32 H2^
s

heimilisfólk að gera einstaklings-
skýrslu. Sérstök áhersla er lögð á, að
einstaklingsskýrsla skal ekki gerð á
dvalarstað fyrir þá, sem liggja í
sjúkrahúsi til tímabundinnar dvalar,
og er því nauðsynlegt, að heimilis-
menn, sé um þá að ræða, vandi til
einstaklingsskýrslugerðar fyrir þá,
sem eru fjarverandi vegna sjúkrahús-
dvalar.
Gera skal einstaklingsskýrslu uih
alla íslendinga, sem eru i skólanámi
eða öðru námi erlendis, svo og
fjölskyldu þeirra, nema fyrir liggi,
að þeir séu alfluttir tii útlanda. Á
sama hátt skal skrá aðra íslendinga
erlendis, ef talið- er, að þeir muni
setjast aftur að á ísiandi. Nánustu
venslamenn íslendinga erlendis gera
einstaklingsskýrsluna fyrir þá.
Samkvæmt eðli máls er ekki krafist
tæmandi útfyllingar einstaklings-
skýrslublaðsins fyrir þá, sem dveljast
erlendis, t.d. þarf engu að svara, sem
varðar vikuna 24.-30. janúar 1981.
Eins og eyðublaðið ber með sér
skal skýrslan auðkennd viðkomandi
einstaklingi efst með nafni hans og
fæðingardegi. í línuna, sem merkt er
„Staður”, skal skrifa dvalarstað
einstaklingsins, nema skýrslan sé gerð
af öðrum en honum sjálfum vegna
fjarveru hans frá lögheimili 31.
janúar, þá skal rita lögheimilið
þarna. Séu fleiri en ein íbúð í húsi,
þarf að tilgreina hvaða íbúð skýrslan
tilheyrir, t.d. 2. hæð til hægri eða
Tilgangur
manntalsins
Tilgangur manntalsins verður
skýrastur, ef við athugum hvað
manntal er. Það var gerð grein fyrir
þvi í upphafi máls. Allir, sem á ein-
hvern hátt þurfa að þekkja þróun
mála og ás'and á þeim sviðum, sem
manntal tekur til, verða að reiða sig á
niðurstöður manntals, eða áætlanir
byggðar á þeim. Einstaklingar, fyrir-
tæki, félög og opinberir aðilar þurfa
sífellt að vega og meta hin ýmsu mál,
sem varða fólkið í landinu, ýmist til
þess að fylgjast með breytingum,
sem verða eða hafa áhrif á þær. —
Spurningar sem lagðar eru fyrir al-
menning í þessu manntali miða allar
að því, að afla þekkingár á þeim
sviðum, sem manntal tekur til. Til
frekari skýringar á einstökum
spurningum, skulum við athuga
tilgang þeirra hverrar fyrir sig.
Heimilisfangaspurningin (1)
Með þessari spurningu fæst
efniviður til þess að athuga ýtarlega
fólksflutninga milli sveitarfélaga og
milli hverfa innan sama sveitarfélags,
t.d. Reykjavíkurborgar. Sveitar-
félögin eru mjög áhugasöm um góðar
upplýsingar um þetta atriði.
Sambúöar- og hjóna-
bandsspurningar (2—3)
Hlutverk 2. og 3. liðs er fyrst og
fremst að leiða í Ijós umfang óvígðrar
sambúðar á Islandi. Talið er að hún
hafi farið i vöxt undanfarin ár og
hefur löggjafinn reynt að tryggja
réttindamál þeirra, sem eru í óvígðri
sambúð, og er hún því nú lagalega
viðurkennd að nokkru leyti sem
hjónabandsform. Það er mikilvægt
að fá fram, hve margt fólk telur sig
nú vera í óvígðri sambúð á íslandi, og
hve lengi sú sambúð hefur staðið.
Ýmislegt bendir til þess að óvígð
sambúð sé oft undanfari vígðrar
sambúðar, þ.e. hjónabands í
hefðbundinni merkingu. Einmitt
þess vegna er spurt um upphafsár
bæði sambúðar og hjónabands, þar
eð þá kemur fram hvort óvígð
sambúð er undanfari hjónabands, og
hve lengi hún stóð.
Athugið sérstaklega, að einungis
er spurt um sambúð og hjónaband,
sem er við lýði manntalsdaginn.
Ekkert skal upplýsa um sambúð og