Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1975, Blaðsíða 123

HORFUR í AMERÍSKUM B Ó KASAFN AMÁLU M
123
það, hversu ákvæði höfundaréttarlaganna hafa snert Ijósritunartækni, og ennfremur
við verkefni, sem margir hafa sameinazt um og beitt véltækni við. Aðalmálið á þessu
sviði í Bandaríkjunum er hið svonefnda Williams og Wilkins mál frá árinu 1968, þegar
útgefendur nokkurra meiri háttar vísindatímarita kærðu National Library of Medicine
(þjóðbókasafn í læknisfræði) og National Institutes of Health Libraries (bókasöfn
heilbrigðisstofnana ríkisins) fyrir brot á þeim ákvæðum höfundaréttarlaganna, er lúta
að „sanngjarnri notkun“, en átt var við ljósritun tímaritaefnis í söfnum þessum bæði
vegna millisafnalána og í þágu þeirra, er til safnanna leituðu. Þegar málið kom fyrir
áfrýjunardómstól, sem er næsta dómstig við Hæstarétt, féll úrskurður bókasöfnunum
í vil gegn útgefendum, en dómurinn tók það skýrt fram, að úrskurðurinn ætti einungis
við þessa málavexti, þ. e. væri ekki allsherjarskýrgreining á hugtakinu „sanngjörn
notkun“. Williams og Wilkins hafa áfrýjað, og Hæstiréttur Bandaríkjanna hefur fall-
izt á að fjalla um málið.
Hvorirtveggju útgefendur og bókaverðir bíða nú óþreyjufullii annars og ákveðnari
úrskurðar. Ég veit ekki, hvort þið eruð orðin eins háð og við erum xerox-myndum
og annarri ljósritunartækni, bæði að því er tekur til millisafnalána og myndunar efnis
til notkunar í söfnum og annarrar slíkrar þjónustu. Sé eins ástatt fyrir ykkur, kunnið
þið einnig að fylgjast af áhuga með úrskurði Hæstaréttar Bandaríkjanna, þótt hann
gildi vitaskuld ekki hér.
Þegar New York Public Library og bókasöfn Harvard-, Yale- og Columbíúháskóla
tóku ennfremur höndum saman og mynduðu með sér samtök rannsóknarbókasafna
(Research Libraries Group) í því skyni m. a. að draga úr ónauðsynlegu tímaritahaldi
og stefna heldur að sameiginlegu safni, risu útgefendur enn öndverðir og veittust opin-
berlega að þessari ráðagerð. Þeir segja, að slíkt leiði óumflýjanlega til minnkandi
sölu og tekna, samtökin séu hvorki meira né minna en „tilræði við verzlunina“. Bóka-
verðir benda hins vegar á hækkandi bókaverð og kostnað við allt, er lýtur að safn-
rekstri (bókband, frágang, viðhald, birgðir); hækkandi verð á erlendum bókum vegna
óstöðugs gengis; vaxandi nauðsyn þess að vera á verði um geymslu efna vegna þverr-
andi gæða bókaframleiðslunnar og aukinnar loftmengunar; stöðugar kröfur um hærri
laun og meiri hlunnindi öllu starfsliði til handa, bæði sérlærðu og því, sem til að-
stoðar er.
Komið virðist í algera sjálfheldu, söfnin hafa ekki efni á því að draga að öll sömu
ritin hvert í kapp við annað líkt og tíðkazt hefur í hinum stærri söfnum fram til þessa;
og útgefendur geta ekki veitt sér að nota fjölbreytt efni í bækur sínar, nema þeir hafi
nokkra tryggingu fyrir stöðugum og nægilega stórum markaði fyrir framleiðslu sína.
Hvorugur aðilinn þykist geta vægt fyrir hinum, en hvorugur má við því að missa
þjónustu hins.
Þetta er geysimikill og fróðlegur vandi, og verði látið skerast í odda, getur það
orðið mjög afdrifaríkt fyrir bókasöfnin. Verði útgefendur hlutskarpari og verði milli-
safnalán og ljósritun bókasöfnum fjárhagslega um megn, neyðumst við til að sætta
okkur við nýjar og lægri hugmyndir um bókasafnaþjónustu - einmitt á sama tíma