Vísbending - 17.12.1999, Blaðsíða 21

Seðlabankar
á nýju árþúsundi
/
Aþeirri öld sem nú er að líða2 jókst
mikilvægi seðlabanka verulega.
í byrjun hennar voru aðeins 18
seðlabankar til í heiminum. Utan Evrópu
fundust þeir aðeins í Japan og Indónesíu.
í dag em þeir 172.3 Síðustu áratugi hefur
staða seðlabanka styrkst enn frekar með
vaxandi sjálfstæði. Sú þróun fórreyndar
saman við að seðlabankar um allan heim
hafa náð miklum árangri í verðlags-
málum. Þannig mældist verðbólga í
tveggja stafa tölu í iðnríkjum í upphafi
níunda áratugarins en hefur verið undir
2% síðan 1998. Verðbólga í þróunar-
ríkjum lækkaði síðar en spáð er að hún
verði undir 6% á næsta ári. A móti
kemur að tíðni fjármálakreppna hefur
aukist og afleiðingar þeirra hafa orðið
alvarlegri. Seðlabanka hefur því ekki
skort vandamál til að glíma við, jafnvel
þar sem markmiði verðstöðugleika hefur
verið náð.
í þessari grein er ætlunin að fjalla
um nokkur viðfangsefni sem ætla má að
seðlabankar muni þurfa að glíma við á
nýju árþúsundi. Fyrst verður fjallað um
þær tilhneigingar sem sjá má varðandi
hlutverk og skipulag seðlabanka. Því
næst verður fjallað um hvernig skil-
greina eigi í framkvæmd markmið um
verðstöðugleika. Þá verður fjallað um
fjármálakreppur og umræður um
umbætur á fjármálakerfum einstakra
landa og heimsbúskaparins. I framhaldi
af því verður fjallað um hlutverk
eignaverða í peningastefnunni og síðan
um heppilegustu gengisstefnu lítilla
landa. Að lokum er fjallað um framtíð
seðlabanka fari svo að rafrænn gjald-
miðill og frekari tæknibreytingar grafi
undan seðlabankapeningum.
Hlutverk seðlabanka
axandi sátt er um það meðal seðla-
bankamanna og háskólahagfræð-
inga að meginhlutverk seðlabanka skuli
vera tvö, þ.e. annars vegar mótun og
framkvæmd peningastefnu sem hefur
verðstöðugleika að markmiði og hins
vegar varðstaða um fjármálalegan
stöðugleika.4 I fyrra hlutverkinu felst að
seðlabankar beita eigin vöxtum og
viðskiptum á peningamarkaði til stýra
peningamarkaðsvöxtum. Þeir vextir
hafa síðan áhrif á gengi og aðra vexti
sem aftur hefur áhrif á eftirspurn og
hagvöxt til skamms tíma en verðlag til
langs tíma.5 I seinna hlutverkinu felst
m.a. að seðlabanki vakir yfir þróun
fjármálakerfisins í heild og einstakra
stofnana þess og er reiðubúinn að grípa
Már Guðmundsson1
til aðgerða ef öryggi þess er ógnað. Þær
aðgerðir geta tekið á sig ýmsar myndir
eftir eðli máls hverju sinni, til dæmis
viðvaranir til einstakra lánastofnana,
lánafyrirgreiðsla til lánastofnana í
greiðsluerfiðleikum eða breytingar á
stýrivöxtum seðlabanka. Við vissar
aðstæður geta þessi tvö hlutverk komist
í andstöðu hvort við annað. Það er þá
vandamál sem verður að reyna að leysa
á hverjum tíma. Til lengri tíma litið fara
þessi hlutverk saman, þar sem
stöðugleiki í efnahagsmálum stuðlar að
heilbrigðu fjármálakerfi og öfugt.
Skipulag seðlabanka hefur á
undanförnum árurn tekið vaxandi mið
af ofangreindum hlutverkum. Einnig
hefur það markast af auknum stuðningi
við að seðlabankar skuli hafa fullt
sjálfstæði til að beita stjórntækjum
sínum til að ná þeim verðbólgu-
markmiðum sem stjórnvöld setja á sama
tíma og framkvæmd peningastefnunnar
skuli vera gagnsæ og að seðlabankar
geri glögga grein fyrir ákvörðunum
sínum. Æ algengara verður að nefndir
taki ákvarðanir í peningamálum. Þannig
er fyrirkomulagið hjá Seðlabanka
Evrópu og hefur verið lengi hjá
bandaríska seðlabankanum. Nýlegar
breytingar hjá Englandsbanka, Japans-
banka og seðlabanka Svíþjóðar ganga
einnig í þá átt en gagnsæi og upplýsinga-
gjöf er meiri en hjá seðlabönkum
Bandaríkjanna og evrusvæðisins. I
þessum þrem tilfellum er valdið lil að
ákveða stýrivexti seðlabankans falið
peningastefnunefndum sem í eiga sæti
aðalseðlabankastjóri, varaseðlabanka-
stjórar og aðrir háttsettir yfirmenn í
seðlabanka (t.d. aðalhagfræðingur og
yfirmaður peningamálaaðgerða hjá
Englandsbanka). Þessum nefndum er
gert að halda fundi með reglulegu
millibili og tilkynna í lok þeirra um
ákvörðun sína. Þess utan er þeim gert
að birta a.m.k. útdrátt úr fundargerðum
sínum að ákveðnum tíma liðnum og gera
þingi og þjóð með reglulegu millibili
rækilega grein fyrir framkvæmd
stefnunnar í peningamálum. Það verður
athyglisvert að fylgjast með því á nýrri
öld hvort þetta verður normið fyrir
skipulag ákvörðunartöku í peninga-
málum.6
Verðbólgumarkmið
Samfara miklum árangri í verðlags-
málum hafa spurningar sem lúta að
því hvernig beri að haga stefnunni í
peningamálum við skilyrði verð-
stöðugleika orðið áleitnari og ætla má
að svo verði áfram í upphafi næstu aldar.
Spurt er t.d. um það hvort peninga-
stefnan eigi að miða að því að halda
verðlagi sem stöðugustu eða hvort stefnt
skuli að einhverju tilteknu lágu
verðbólgustigi? Einnig er spurt um það
hvort peningastefnan eigi að vera
samhverf með tilliti til verðbólgu og
verðhjöðnunar? Að lokum er spurt um
hversu langt skuli horft með tilliti til
verðbólgumarkmiðs, þ.e. hvort það
skuli vera stíft í þeirri merkingu að það
skuli nást á hverjum tíma eða
sveigjanlegt?
1 þessum efnum eru auðvitað rök
með og á móti.
Flestir telja að forðast beri verð-
hjöðnun og margir telja hana verri en
verðbólgu. Hún eykur hættuna á
fjármálakreppum þar sem hún stuðlar að
háum raunvöxtum á sarna tíma og
bankaveð rýrna. Auk þess hefur hún
eftirspurnarhamlandi áhrif þar sem
kaupendur bíða eftir lægra verði sem
ntagnar samdrátt sem yfirleitt fylgir.
Hins vegar hefur umræðan um
verðlagsmarkmið eða verðbólgu-
markmið ekki verið leidd til lykta.
Ókosturinn við verðlagsmarkmið er að
það krefst rneiri sveiflna í verðbólgu og
framleiðslu ef frávik verða frá
verðlagsmarkmiðinu (að því gefnu að
verð og laun séu tregbreytanleg til
skemmri tíma). Það getur reyndar einnig
verið kostur þar sem trúverðugt
verðlagsmarkmið myndi draga úr
hættunni á alvarlegri verðhjöðnun þar
sent neikvætt frávik í verðlagi myndi
skapa væntingar um verðbólgu þar til
frávikið hefði verið leiðrétt. I raun fylgja
engir seðlabankar verðlagsmarkmiði í
dag. Eina dæmið sem höfundur þessarar
greinar þekkir urn beint verðlags-
markmið átti sér stað í Svíþjóð á fjórða
tug aldarinnar en þá skilaði það
töluverðum árangri við að forðast þá
21