Vísbending - 17.12.1999, Blaðsíða 28

smyglað inn í landið. Hin háleita stefna
Fords að ráða fyrrverandi fanga í vinnu
breytti nokkuð um mynd því Harry réð
þrjóta beint úr fangelsi til þess að halda
uppi aga á vinnustað. Eldskírn Harry
Bennetts kom í kreppunni miklu árið
1933 þegar hópur af verkamönnum sem
Ford hafði sagt upp fór í kröfugöngu að
bílaverksmiðjunum. Þessi mótmæli hafa
verið nefnd hungurgangan og voru
gagngert til þess að minna Ford á að
breyta sem sönnum Fordista sæmdi og
ráða þá aftur. Harry keyrði beint í flasið
á göngumönnum, stökk upp á þakið á
bíl sínum og skipaði þeim að snúa til
baka. Verkamennirnir svöruðu með
grjótkasti og einn steinninn hitti Harry
í höfuðið svo hann steyptist ofan af
bílnum. Þjónustudeildarmenn og
lögregla hófu þá skothríð á göngumenn
með þeim afleiðingum að fjórir létust
en 28 særðust alvarlega. Harry hafði því
heppnast að snúa friðsamlegum
mótmælum upp í blóðbað en Ford gamli
kunni honum hinar bestu þakkir fyrir.
Yerkalýðsfélögin
Ikjölfar kreppunnar miklu fóru Ford-
verksmiðjurnar aftur að verða fyrir
ásókn verkalýðsfélaga. Hér var ekki um
róttæklinga að ræða sem vildu afnema
kapítalismann heldur hagsmunasamtök
sem sóttust eftir betri launakjörum og
starfsöryggi. Ford var hins vegar lítt
hrifinn og gaf Harry Bennett algerlega
frjálsar hendur í því að halda þeim í
skefjum. Atvinnuleysi var gífurlegt á
þessum tíma og því var auðvelt að reka
þá sem gerðu sér dælt við verka-
lýðsfélög og þjónustudeildin hélt uppi
öflugu njósnakerfi til þess að koma upp
um slíka kóna. Hins vegar gekk Harry
Bennett mun lengra og naut þess að
bæjaryfírvöld og lögregla í Detroit voru
á bandi Henry gamla Fords. Þjónustu-
deildin gerðist nú ærið ofbeldisfull og
tók að berja verkamenn til óbóta og ræna
kunnum verkalýðsskipuleggjendum og
hýða þá á fáfömum stöðum.
Önnur bílaframleiðslufyrirtæki tóku
hins vegar að láta undan enda sáu þau
að hagnaður þeirra yrði betur tryggður
með því að semja við verkalýðsfélögin
en að leggja út í kostnaðarsama baráttu
við þau. Arið 1937 gengu bæði Chrysler
og Genaral Motors til samninga við
verkalýðsfélög í sínum verksmiðjum og
Ford stóð því einn eftir. Fyrir honum var
um grundvallaratriði að ræða að láta
verkalýðsforingja ekki koma upp á milli
hans og starfsmanna sinna. Fiagnaður
var aukaatriði en nú tók róðurinn að
herðast. Ýmsum þótti Harry Bennett
ganga heldur langt í fantaskap og
aðferðir hans sköpuðu mikið hatur
meðal verkamanna. Loks þegar
atvinnuleysið hvarf í stríðsbyrjun var
komið að skuldadögunum. Arið 1941
lögðu 50.000 verkamenn í River Rouge
niður vinnu. Blökkumennimir. vom þó
enn hliðhollir Ford og unnu áfram en
framleiðslan var stöðvuð með því að
loka öllum leiðum að verksmiðjunni
með vegatálmum. Þjónustudeildin bjóst
til átaka og kom fyrir hríðskotabyssum
á húsþökum en svartir verkamenn voru
vopnaðir með járnstöngum og hnífum
og sendir út til þess að ráðast gegn
verkfallsmönnum sem hættu sér of
nærri. Fimmtíu verkfallsverðir voru
bráðlega fluttir á sjúkrahús alvarlega
meiddir. Harry Bennett stjórnaði
aðgerðum og vildi ólmur koma af stað
átökum sem væru svo blóðug að herinn
yrði að skerast í leikinn og leysa
verkfallið upp. Henry Ford var þá um
áttræður að aldri og sagðist frekar
skyldu hætta bílaframleiðslu en gefa
eftir. Málin leystust þó eftir 10 daga
þegar kona Fords hótaði því að fara frá
honum ef hann gæfi ekki eftir sem hann
og gerði.
Af úlfum og Adam Smith
Aðdáendur Fords hafa lengi furðað
sig á því af hverju hann lét Harry
Bennett vaða svo lengi uppi með
aðferðum sem voru svo í mótstöðu við
ímynd hans sem mannvinar. Sannleikur-
inn er hins vegar sá að Ford hvatti Harry
frekar en latti í ofbeldisverkum hans. Ef
Henry Ford gat kallast fánaberi fyrir
fordismann er ljóst að undir lok ferils
síns hafði hann atað flaggið í aur og
leðju. Það er ljóst að Ford leit á sig sem
mannvin og sannaði það með því að gefa
auðæfi sín til mannúðarmála en nær öll
hlutabréf hans í Ford fyrirtækinu eru nú
í eigu góðgerðarstofnunar sem ber nafn
hans. Hins vegar ber ekki að gleyma því
að hans mestu góðverk voru framin í
þeim eigingjarna tilgangi að hámarka
hagnað og hans verstu verk voru framin
þegar gróða var varpað fyrir róða.
„Mig má einu gilda livort
starfsmaður kemur úr
Sing Sing fangelsinu eða
Harvard. Við ráðum
manninn, ekki fortíð hans.“
Henry Ford
Sá lærdómur sem hægt er að draga
af þessu er að hagnaðarhámörkun er
vegur að réllu marki fyrir fyrirtæki og
þjóðfélagið í heild. Hámörkun hagnaðar
felst í nýtni og lágmörkun kostnaðar en
einnig í frumkvæði og nýjum leiðum til
þess að fullnægja þörfum og löngunum
neytenda. Hluti af þeirri viðleitni er að
hafa traust og ánægt starfslið og yfirleitt
eru starfsmannatengsl betri hjá þeim
fyrirtækjum sem keppa á frjálsum
mörkuðum með gróða að takmarki.
Hámörkun hagnaðar er lykillinn að
aukinni framleiðni og bættum
lífskjörum. Þetta er grundvallarkenni-
setning Adams Smith og er rétt að því
gefnu að eignaréttur sé vel skilgreindur
og lögum og siðareglum sé fylgt. Ef hins
vegar er vikið af þessum vegi bíða úlfar
við næsta fótmál. Þeir úlfar sem Ford
hitti fyrir eru þeir sömu og hafa bitið
þjóðir og einstaklinga sem hafa vikið af
þeim gullna vegi sem Adam Smith varð
fyrstur til þess að kortleggja.
Eftirmáli
okkuð hefur verið gert úr því að
Harry Bennett hafi fæðst föðurlaus
og hafi tekið Henry Ford sér í föður stað
en það er ljóst að mjög kært var á milli
þeirra tveggja. Ford átti aðeins einn son,
Edsel, sem átti að heita forstjóri
fyrirtækisins. Edsel var taugaóstyrkur
mjög og átti það til að kasta upp ef hann
komst í hugaræsingu. Föður hans fannst
hann vera kveif á flestan máta og óð
yfirleitt yfir hann. Harry Bennett
hataðist við Edsel, reyndi að gera lítið
úrhonum innan fyrirtækisins og ónáðaði
hann á allar lundir. Edsel dó aðeins
fimmtugur árið 1943 og var álagi kennt
um. Ekkjan virtist þó hafa verið gerð úr
harðara efni en maður hennar. Árið 1945
stillti hún Ford gamla upp við vegg og
sagðist myndi selja öll hlutabréf sín
(42% af heildarvirði) í fyrirtækinu ef
hann segði ekki af sér og léti barnabarni
sínu, Henry Ford II, eftir forstjóra-
stólinn. Ford lét undan og andaðist
reyndar tveimur árum seinna. Það var
síðan fyrsta verk Henry Fords númer tvö
að reka Harry Bennett og rúmlega 1.000
þjónustudeildarmenn. Ford annar varð
fljótlega uppáhald verkalýðsfélaga og
studdi gyðinga vel og dyggilega jafnvel
þótt það hafi kostað tapaða sölu í
arabaríkjum. Hann varð síðan mjög
virtur iðjuhöldur og stjórnaði Ford
fyrirtækinu í rúm 40 ár. Hann hafði ekki
sömu snilligáfuna og afi sinn en var
jafnframt laus við hans verstu galla.
Heimildir:
Horowitz, D., The Fords: An American Epic (1987)
Hounshell, D : Frotti the American system to mass production,
1800-1932.(1984)
Korenman, S og Newark, D : Does marriage really make men
tnore productive? Journal of Human resources 26, no 2
(1991)
Lewchuck, W : Men and Monotony: Fraternalism as a
Managerial Strategy at the Ford Motor Company. Journal
of Economic History 53, no 4 (1993)
Malony, T og Whatley W. : Makitig the Effort: Tlie Contours
of Racial Discrimination in Detroit 's Lahor Markets, 1920-
1940. Journal of Economic History 55, no 3, (1995)
Meyer, S : The Five Dollar Day: Labor management and social
Control in the Ford motor company 1908-1921. Albany:
State University of New York Press (1981)
Norwood, S : Ford's Brass Knuckles: Harry Bennett, the Cult
of Muscularity and Anti-labor Terror 1920-1945L Labor
History 37, no 3 (1996)
Lewis, D: Henry Ford: a fresh perspective. Michigan History
80, no 2 (1996)
Raff, D : Wage Determination Theory and the Five Dollar
Day at Ford. Joumal of Economic History 48, no 2. (1988)
Staudenmaier, J : Henry Ford's bigflaw. American Heritage
og invention and Technology 10, no 2 (1994)
28